The Ancient Mediterranean Religions Index Database

Results for
Please note: the results are produced through a computerized process which may frequently lead to errors, both in incorrect tagging and in other issues. Please use with caution.
Due to load times, full text fetching is currently attempted for validated results only.
Full texts for Hebrew Bible and rabbinic texts is kindly supplied by Sefaria; for Greek and Latin texts, by Perseus Scaife, for the Quran, by Tanzil.net

For a list of book indices included, see here.

62 results for "gods"

1. Hebrew Bible, Psalms, 33.8 (9th cent. BCE - 3rd cent. BCE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 278

33.8. "יִירְאוּ מֵיְהוָה כָּל־הָאָרֶץ מִמֶּנּוּ יָגוּרוּ כָּל־יֹשְׁבֵי תֵבֵל׃",

33.8. "Let all the earth fear the LORD; Let all the inhabitants of the world stand in awe of Him.",

2. Hebrew Bible, Genesis, 1.1 (9th cent. BCE - 3rd cent. BCE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 357

1.1. "וַיִּקְרָא אֱלֹהִים לַיַּבָּשָׁה אֶרֶץ וּלְמִקְוֵה הַמַּיִם קָרָא יַמִּים וַיַּרְא אֱלֹהִים כִּי־טוֹב׃", 1.1. "בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹהִים אֵת הַשָּׁמַיִם וְאֵת הָאָרֶץ׃",

1.1. "In the beginning God created the heaven and the earth.",

3. Homer, Odyssey, 4.504, 9.373 (8th cent. BCE - 7th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena, as the voice of the gods Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 366, 373

4. Homer, Iliad, 2.148, 2.474, 2.551, 17.629-17.633, 24.5 (8th cent. BCE - 7th cent. BCE) Tagged with subjects: •gods, athena •athena, as the voice of the gods Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 366, 373; Thonemann (2020), An Ancient Dream Manual: Artemidorus' the Interpretation of Dreams, 129

2.148. / which the East Wind or the South Wind has raised, rushing upon them from the clouds of father Zeus. And even as when the West Wind at its coming stirreth a deep cornfield with its violent blast, and the ears bow thereunder, even so was all their gathering stirred, and they with loud shouting rushed towards the ships; 2.474. / that buzz to and fro throughout the herdsman's farmstead in the season of spring, when the milk drenches the pails, even in such numbers stood the long-haired Achaeans upon the plain in the face of the men of Troy, eager to rend them asunder.And even as goatherds separate easily the wide-scattered flocks of goats, 2.551. / and there the youths of the Athenians, as the years roll on in their courses, seek to win his favour with sacrifices of bulls and rams;—these again had as leader Menestheus, son of Peteos. Like unto him was none other man upon the face of the earth for the marshalling of chariots and of warriors that bear the shield. 17.629. / to the hollow ships; for verily fear had fallen upon his soul. Nor were great-hearted Aias and Menelaus unaware how that Zeus was giving to the Trojans victory to turn the tide of battle; and of them great Telamonian Aias was first to speak, saying:Out upon it, now may any man, how foolish so ever he be, 17.630. / know that father Zeus himself is succouring the Trojans. For the missiles of all of them strike home, whosoever hurleth them, be he brave man or coward: Zeus in any case guideth them all aright; but for us the shafts of every man fall vainly to the ground. Nay, come, let us of ourselves devise the counsel that is best, 17.631. / know that father Zeus himself is succouring the Trojans. For the missiles of all of them strike home, whosoever hurleth them, be he brave man or coward: Zeus in any case guideth them all aright; but for us the shafts of every man fall vainly to the ground. Nay, come, let us of ourselves devise the counsel that is best, 17.632. / know that father Zeus himself is succouring the Trojans. For the missiles of all of them strike home, whosoever hurleth them, be he brave man or coward: Zeus in any case guideth them all aright; but for us the shafts of every man fall vainly to the ground. Nay, come, let us of ourselves devise the counsel that is best, 17.633. / know that father Zeus himself is succouring the Trojans. For the missiles of all of them strike home, whosoever hurleth them, be he brave man or coward: Zeus in any case guideth them all aright; but for us the shafts of every man fall vainly to the ground. Nay, come, let us of ourselves devise the counsel that is best, 24.5. / Then was the gathering broken up, and the folk scattered, each man to go to his own ship. The rest bethought them of supper and of sweet sleep, to take their fill thereof; but Achilles wept, ever remembering his dear comrade, neither might sleep, 24.5. / that mastereth all, lay hold of him, but he turned him ever to this side or to that, yearning for the man-hood and valorous might of Patroclus, thinking on all he had wrought with him and all the woes he had borne, passing though wars of men and the grievous waves. Thinking thereon he would shed big tears,

5. Pindar, Pythian Odes, 8.76-8.78, 8.92-8.96 (6th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena, as the voice of the gods Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 369

6. Aeschylus, Eumenides, 904-915, 903 (6th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 395

903. ὁποῖα νίκης μὴ κακῆς ἐπίσκοπα,

903. Blessings that aim at a victory not evil; blessings from the earth and from the waters of the sea

7. Euripides, Rhesus, 703 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena as special god at athens Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 396

703. What the high God P. 40, 1. 703, What the High God.]—It would be unparalleled in classical Greek to describe a man by his religion; but this phrase seems only to mean: DIVERS GUARDS (talking).

8. Euripides, Phoenician Women, 1365 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena as special god at athens Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 396

9. Euripides, Ion, 211 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena as special god at athens Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 396

10. Euripides, Letters, 770, 772, 771 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 396

11. Aristophanes, Women of The Assembly, 476 (5th cent. BCE - 4th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena as special god at athens Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 395

476. καὶ ξυμφέροι γ' ὦ πότνια Παλλὰς καὶ θεοί.

12. Sophocles, Ajax, 112, 118-133, 1332, 1343, 1348, 1365-1366, 1374-1375, 14, 1418-1420, 434-440, 455-456, 52, 59-60, 666-667, 75, 758-777, 79, 51 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 367

13. Euripides, Hippolytus, 1391 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena, as the voice of the gods Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 366

14. Sophocles, Oedipus The King, 1295-1296, 1422, 1477, 1473 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 368

15. Sophocles, Antigone, 1347-1353, 605-608 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 366

16. Sophocles, Philoctetes, 1051, 1337-1342, 1350-1526, 1528-1851, 318, 603-619, 85, 1527 (5th cent. BCE - 5th cent. BCE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 366

17. Aristotle, Poetics, 6 (4th cent. BCE - 4th cent. BCE) Tagged with subjects: •athena, as the voice of the gods Found in books: Jouanna (2018), Sophocles: A Study of His Theater in Its Political and Social Context, 368

18. Cicero, On The Nature of The Gods, 3.15 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE) Tagged with subjects: •gods (egyptian, greek, and roman), athena Found in books: Edelmann-Singer et al. (2020), Sceptic and Believer in Ancient Mediterranean Religions, 141

3.15. 'Well, but physicians also are often wrong' — this was your argument. But what resemblance is there between medicine, whose rational basis I can see, and divination, the source of which I cannot understand? Again, you think that the gods were actually propitiated by the sacrifice of the Decii. But how can the gods have been so unjust that their wrath against the Roman people could only be appeased by the death of heroes like the Decii? No, the sacrifice of the Decii was a device of generalship, or stratēgēma as it is termed in Greek, though a device for generals who were ready to give their lives in their country's service; their notion was that if a commander rode full gallop against the foe his troops would follow him, and so it proved. As for the utterances of a Faun, I never heard one, but if you say you have, I will take your word for it, although what on earth a Faun may be I do not know. As yet therefore, Balbus, so far as it depends on you I do not understand the divine existence; I believe in it, but the Stoics do not in the least explain it.

19. New Testament, Acts, 14.15-14.17, 16.16-16.18, 17.7, 17.22, 17.24-17.26, 17.34 (1st cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 80, 82, 84, 86, 254, 255, 337

14.15. καὶ λέγοντες Ἄνδρες, τί ταῦτα ποιεῖτε; καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ἐσμ ὑμῖν ἄνθρωποι, εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τούτων τῶν ματαίων ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεὸν ζῶντα ὃς ἐποίησεν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· 14.16. ὃς ἐν ταῖς παρῳχημέναις γενεαῖς εἴασεν πάντα τὰ ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν· 14.17. καίτοι οὐκ ἀμάρτυρον αὑτὸν ἀφῆκεν ἀγαθουργῶν, οὐρανόθεν ὑμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ καιροὺς καρποφόρους, ἐμπιπλῶν τροφῆς καὶ εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν. 16.16. Ἐγένετο δὲ πορευομένων ἡμῶν εἰς τὴν προσευχὴν παιδίσκην τινὰ ἔχουσαν πνεῦμα πύθωνα ὑπαντῆσαι ἡμῖν, ἥτις ἐργασίαν πολλὴν παρεῖχεν τοῖς κυρίοις 16.17. αὐτῆς μαντευομένη· αὕτη κατακολουθοῦσα [τῷ] Παύλῳ καὶ ἡμῖν ἔκραζεν λέγουσα Οὗτοι οἱ ἄνθρωποι δοῦλοι τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου εἰσίν, οἵτινες καταγγέλλουσιν ὑμῖν ὁδὸν σωτηρίας. 16.18. τοῦτο δὲ ἐποίει ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας. διαπονηθεὶς δὲ Παῦλος καὶ ἐπιστρέψας τῷ πνεύματι εἶπεν Παραγγέλλω σοι ἐν ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐξελθεῖν ἀπʼ αὐτῆς· καὶ ἐξῆλθεν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ. 17.7. οὓς ὑποδέδεκται Ἰάσων· καὶ οὗτοι πάντες ἀπέναντι τῶν δογμάτων Καίσαρος πράσσουσι, βασιλέα ἕτερον λέγοντες εἶναι Ἰησοῦν. 17.22. σταθεὶς δὲ Παῦλος ἐν μέσῳ τοῦ Ἀρείου Πάγου ἔφη Ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατὰ πάντα ὡς δεισιδαιμονεστέρους ὑμᾶς θεωρῶ· 17.24. ὁ θεὸς ὁ ποιήσας τὸν κόσμον καὶ πάντατὰ ἐν αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ καὶ γῆς ὑπάρχων κύριος οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ 17.25. οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρωπίνων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος, αὐτὸςδιδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ πνοὴν καὶ τὰ πάντα· 17.26. ἐποίησέν τε ἐξ ἑνὸς πᾶν ἔθνος ανθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ παντὸς προσώπου τῆς γῆς, ὁρίσας προστεταγμένους καιροὺς καὶ τὰς ὁροθεσίας τῆς κατοικίας αὐτῶν, 17.34. τινὲς δὲ ἄνδρες κολληθέντες αὐτῷ ἐπίστευσαν, ἐν οἷς καὶ Διονύσιος [ὁ] Ἀρεοπαγίτης καὶ γυνὴ ὀνόματι Δάμαρις καὶ ἕτεροι σὺν αὐτοῖς. pb n="289" /

14.15. "Men, why are you doing these things? We also are men of like passions with you, and bring you good news, that you should turn from these vain things to the living God, who made the sky and the earth and the sea, and all that is in them; 14.16. who in the generations gone by allowed all the nations to walk in their own ways. 14.17. Yet he didn't leave himself without witness, in that he did good and gave you rains from the sky and fruitful seasons, filling our hearts with food and gladness." 16.16. It happened, as we were going to prayer, that a certain girl having a spirit of divination met us, who brought her masters much gain by fortune telling. 16.17. The same, following after Paul and us, cried out, "These men are servants of the Most High God, who proclaim to us the way of salvation!" 16.18. This she did for many days. But Paul, becoming greatly annoyed, turned and said to the spirit, "I charge you in the name of Jesus Christ to come out of her!" It came out that very hour. 17.7. whom Jason has received. These all act contrary to the decrees of Caesar, saying that there is another king, Jesus!" 17.22. Paul stood in the midst of the Areopagus, and said, "You men of Athens, I perceive that you are very religious in all things. 17.24. The God who made the world and all things in it, he, being Lord of heaven and earth, dwells not in temples made with hands, 17.25. neither is he served by men's hands, as though he needed anything, seeing he himself gives to all life and breath, and all things. 17.26. He made from one blood every nation of men to dwell on all the surface of the earth, having determined appointed seasons, and the bounds of their habitation, 17.34. But certain men joined with him, and believed, among whom also was Dionysius the Areopagite, and a woman named Damaris, and others with them.

20. New Testament, Romans, 14.12 (1st cent. CE - 1st cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 288

14.12. ἄρα [οὖν] ἕκαστος ἡμῶν περὶ ἑαυτοῦ λόγον δώσει [τῷ θεῷ].

14.12. So then each one of us will give account of himself to God.

21. New Testament, Colossians, 3.1 (1st cent. CE - 1st cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 80, 84

3.1. Εἰ οὖν συνηγέρθητε τῷ χριστῷ, τὰ ἄνω ζητεῖτε, οὗ ὁ χριστός ἐστινἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ καθήμενος·

3.1. If then you were raised together with Christ, seek the things that are above, where Christ is, seated on the right hand of God.

22. Artemidorus, Oneirocritica, 1.8, 1.67-1.73, 1.77, 2.12.2, 2.24-2.26, 2.25.3, 2.33-2.40, 2.35.3, 2.37.7, 3.33, 3.50, 4.2.6, 4.11, 4.57, 4.71-4.79, 5.7, 5.18, 5.74 (1st cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Thonemann (2020), An Ancient Dream Manual: Artemidorus' the Interpretation of Dreams, 98, 129, 148

23. New Testament, 1 Corinthians, 5.10, 8.6, 16.22 (1st cent. CE - 1st cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 278, 288, 337, 358

5.10. οὐ πάντως τοῖς πόρνοις τοῦ κόσμου τούτου ἢ τοῖς πλεονέκταις καὶ ἅρπαξιν ἢ εἰδωλολάτραις, ἐπεὶ ὠφείλετε ἄρα ἐκ τοῦ κόσμου ἐξελθεῖν. 8.6. [ἀλλʼ] ἡμῖν εἷς θεὸς ὁ πατήρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν, καὶ εἷς κύριος Ἰησοῦς Χριστός, διʼ οὗ τὰ πάντα καὶ ἡμεῖς διʼ αὐτοῦ. Ἀλλʼ οὐκ ἐν πᾶσιν ἡ γνῶσις· 16.22. εἴ τις οὐ φιλεῖ τὸν κύριον, ἤτω ἀνάθεμα. Μαρὰν ἀθά.

5.10. yet not at all meaning with the sexual sinners of this world, orwith the covetous and extortioners, or with idolaters; for then youwould have to leave the world. 8.6. yet to us there is one God, the Father, of whom are allthings, and we for him; and one Lord, Jesus Christ, through whom areall things, and we live through him. 16.22. Ifany man doesn't love the Lord Jesus Christ, let him be accursed. Come,Lord!

24. Aelius Aristides, Orations, 1.43, 33.18, 37.23, 46.33-46.34, 46.38-46.39 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 94; Edelmann-Singer et al. (2020), Sceptic and Believer in Ancient Mediterranean Religions, 139, 141

25. Philostratus The Athenian, Lives of The Sophists, 2.1-2.2, 2.10, 2.20 (2nd cent. CE - missingth cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 90

2.1. περὶ δὲ ̔Ηρώδου τοῦ ̓Αθηναίου τάδε χρὴ εἰδέναι: ὁ σοφιστὴς ̔Ηρώδης ἐτέλει μὲν ἐκ πατέρων ἐς τοὺς δισυπάτους, ἀνέφερε δὲ ἐς τὸν τῶν Αἰακιδῶν, οὓς ξυμμάχους ποτὲ ἡ ̔Ελλὰς ἐπὶ τὸν Πέρσην ἐποιεῖτο, ἀπηξίου δὲ οὐδὲ τὸν Μιλτιάδην, οὐδὲ τὸν Κίμωνα, ὡς ἄνδρε ἀρίστω καὶ πολλοῦ ἀξίω ̓Αθηναίοις τε καὶ τοῖς ἄλλοις ̔́Ελλησι περὶ τὰ Μηδικά, ὁ μὲν γὰρ ἦρξε τροπαίων Μηδικῶν, ὁ δὲ ἀπῄτησε δίκας τοὺς βαρβάρους ὧν μετὰ ταῦτα ὕβρισαν. ἄριστα δὲ ἀνθρώπων πλούτῳ ἐχρήσατο. τουτὶ δὲ μὴ τῶν εὐμεταχειρίστων ἡγώμεθα, ἀλλὰ τῶν παγχαλέπων τε καὶ δυσκόλων, οἱ γὰρ πλούτῳ μεθύοντες ὕβριν τοῖς ἀνθρώποις ἐπαντλοῦσιν. προσδιαβάλλουσι δὲ ὡς καὶ τυφλὸν τὸν πλοῦτον, ὃς εἰ καὶ τὸν ἄλλον χρόνον ἐδόκει τυφλός, ἀλλ' ἐπὶ ̔Ηρώδου ἀνέβλεψεν, ἔβλεψε μὲν γὰρ ἐς φίλους, ἔβλεψε δὲ ἐς πόλεις, ἔβλεψε δὲ ἐς ἔθνη, πάντων περιωπὴν ἔχοντος τοῦ ἀνδρὸς καὶ θησαυρίζοντος τὸν πλοῦτον ἐν ταῖς τῶν μετεχόντων αὐτοῦ γνώμαις. ἔλεγε γὰρ δή, ὡς προσήκοι τὸν ὀρθῶς πλούτῳ χρώμενον τοῖς μὲν δεομένοις ἐπαρκεῖν, ἵνα μὴ δέωνται, τοῖς δὲ μὴ δεομένοις, ἵνα μὴ δεηθῶσιν, ἐκάλει τε τὸν μὲν ἀσύμβολον πλοῦτον καὶ φειδοῖ κεκολασμένον νεκρὸν πλοῦτον, τοὺς δὲ θησαυρούς, ἐς οὓς ἀποτίθενται τὰ χρήματα ἔνιοι, πλούτου δεσμωτήρια, τοὺς δὲ καὶ θύειν ἀξιοῦντας ἀποθέτοις χρήμασιν ̓Αλωάδας ἐπωνόμαζε θύοντας ̓́Αρει μετὰ τὸ δῆσαι αὐτόν. πηγαὶ δὲ αὐτῷ τοῦ πλούτου πολλαὶ μὲν κἀκ πολλῶν οἴκων, μέγισται δὲ ἥ τε πατρῴα καὶ ἡ μητρόθεν. ὁ μὲν γὰρ πάππος αὐτοῦ ̔́Ιππαρχος ἐδημεύθη τὴν οὐσίαν ἐπὶ τυραννικαῖς αἰτίαις, ἃς ̓Αθηναῖοι μὲν οὐκ ἐπῆγον, ὁ δὲ αὐτοκράτωρ οὐκ ἠγνόησεν, ̓Αττικὸν δὲ τὸν μὲν ἐκείνου παῖδα, ̔Ηρώδου δὲ πατέρα οὐ περιεῖδεν ἡ Τύχη πένητα ἐκ πλουσίου γενόμενον, ἀλλ' ἀνέδειξεν αὐτῷ θησαυροῦ χρῆμα ἀμύθητον ἐν μιᾷ τῶν οἰκιῶν, ἃς πρὸς τῷ θεάτρῳ ἐκέκτητο, οὗ διὰ μέγεθος εὐλαβὴς μᾶλλον ἢ περιχαρὴς γενόμενος ἔγραψε πρὸς τὸν αὐτοκράτορα ἐπιστολὴν ὧδε ξυγκειμένην: “θησαυρόν, ὦ βασιλεῦ, ἐπὶ τῆς ἐμαυτοῦ οἰκίας εὕρηκα: τί οὖν περὶ αὐτοῦ κελεύεις;” καὶ ὁ αὐτοκράτωρ, Νερούας δὲ ἦρχε τότε, “χρῶ” ἔφη “οἷς εὕρηκας.” τοῦ δὲ ̓Αττικοῦ ἐπὶ τῆς αὐτῆς εὐλαβείας μείναντος καὶ γράψαντος ὑπὲρ ἑαυτὸν εἶναι τὰ τοῦ θησαυροῦ μέτρα “καὶ παραχρῶ” ἔφη “τῷ ἑρμαίῳ, σὸν γάρ ἐστιν.” ἐντεῦθεν μέγας μὲν ὁ ̓Αττικός, μείζων δὲ ὁ ̔Ηρώδης, πρὸς γὰρ τῷ πατρῴῳ πλούτῳ καὶ ὁ μητρῷος αὐτῷ πλοῦτος οὐ παρὰ πολὺ τούτου ἐπερρύη. μεγαλοψυχία δὲ λαμπρὰ καὶ περὶ τὸν ̓Αττικὸν τοῦτον: ἦρχε μὲν γὰρ τῶν κατὰ τὴν ̓Ασίαν ἐλευθέρων πόλεων ὁ ̔Ηρώδης, ἰδὼν δὲ τὴν Τρῳάδα βαλανείων τε πονήρως ἔχουσαν καὶ γεῶδες ὕδωρ ἐκ φρεάτων ἀνιμῶντας ὀμβρίων τε ὑδάτων θήκας ὀρύττοντας ἐπέστειλεν ̓Αδριανῷ αὐτοκράτορι μὴ περιιδεῖν πόλιν ἀρχαίαν καὶ εὐθάλαττον αὐχμῷ φθαρεῖσαγ, ἀλλ' ἐπιδοῦναί σφισι τριακοσίας μυριάδας ἐς ὕδωρ, ὧν πολλαπλασίους ἤδη καὶ κώμαις ἐπιδεδώκοι. ἐπῄνεσεν ὁ αὐτοκράτωρ τὰ ἐπεσταλμένα ὡς πρὸς τρόπου ἑαυτῷ ὄντα καὶ τὸν ̔Ηρώδην αὐτὸν ἐπέταξε τῷ ὕδατι. ἐπεὶ δὲ ἐς ἑπτακοσίας μυριάδας ἡ δαπάνη προὔβαινεν ἐπέστελλόν τε τῷ αὐτοκράτορι οἱ τὴν ̓Ασίαν ἐπιτροπεύοντες, ὡς δεινὸν πεντακοσίων πόλεων φόρον ἐς μιᾶς πόλεως δαπανᾶσθαι κρήνην, ἐμέμψατο πρὸς τὸν ̓Αττικὸν ὁ αὐτοκράτωρ ταῦτα, καὶ ὁ ̓Αττικὸς μεγαλοφρονέστατα ἀνθρώπων “ὦ βασιλεῦ”, εἶπεν “ὑπὲρ μικρῶν μὴ παροξύνου, τὸ γὰρ ὑπὲρ τὰς τριακοσίας μυριάδας ἀναλωθὲν ἐγὼ μὲν τῷ υἱῷ ἐπιδίδωμι, ὁ δὲ υἱὸς τῇ πόλει ἐπιδίδωσι.” καὶ αἱ διαθῆκαι δέ, ἐν αἷς τῷ ̓Αθηναίων δήμῳ κατέλειπε καθ' ἕκαστον ἔτος μνᾶν καθ' ἕνα, μεγαλοφροσύνην κατηγοροῦσι τοῦ ἀνδρός, ᾗ καὶ ἐς τὰ ἄλλα ἐχρῆτο, ἑκατὸν μὲν βοῦς τῇ θεῷ θύων ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ πολλάκις, ἑστιῶν δὲ τῇ θυσίᾳ τὸν ̓Αθηναίων δῆμον κατὰ φυλὰς καὶ γένη, ὁπότε δὲ ἥκοι Διονύσια καὶ κατίοι ἐς ̓Ακαδημίαν τὸ τοῦ Διονύσου ἕδος, ἐν Κεραμεικῷ ποτίζων ἀστοὺς ὁμοίως καὶ ξένους κατακειμένους ἐπὶ στιβάδων κιττοῦ. ἐπεὶ δὲ τῶν τοῦ ̓Αττικοῦ διαθηκῶν ἐπεμνήσθην, ἀνάγκη καὶ τὰς αἰτίας ἀναγράψαι, δι' ἃς προσέκρουσεν ̔Ηρώδης ̓Αθηναίοις: εἶχον μὲν γὰρ αἱ διαθῆκαι, ὡς εἶπον, ἔγραψε δὲ αὐτὰς ξυμβουλίᾳ τῶν ἀμφ' ἑαυτὸν ἀπελευθέρων, οἳ χαλεπὴν ὁρῶντες τὴν ̔Ηρώδου φύσιν ἀπελευθέροις τε καὶ δούλοις ἀποστροφὴν ἐποιοῦντο τοῦ ̓Αθηναίων δήμου, ὡς τῆς δωρεᾶς αὐτοὶ αἴτιοι. καὶ ὁποῖα μὲν τῶν ἀπελευθέρων τὰ πρὸς τὸν ̔Ηρώδην, δηλούτω ἡ κατηγορία, ἣν πεποίηται σφῶν πᾶν κέντρον ἠρμένος τῆς ἑαυτοῦ γλώττης. ἀναγνωσθεισῶν δὲ τῶν διαθηκῶν ξυνέβησαν οἰ ̓Αθηναῖοι πρὸς τὸν ̔Ηρώδην πέντε μνᾶς αὐτὸν ἐσ2άπαξ ἑκάστῳ καταβάλλοντα πρίασθαι παρ' αὐτῶν τὸ μὴ ἀεὶ διδόναι: ἀλλ' ἐπεὶ προσῄεσαν μὲν ταῖς τραπέζαις ὑπὲρ τῶν ὡμολογημένων, ἐπανεγιγνώσκετο δὲ αὐτοῖς ξυμβόλαια πατέρων τε καὶ πάππων ὡς ὀφειλόντων τοῖς ̔Ηρώδου γονεῦσιν ἀντιλογισμοῖς τε ὑπήγοντο καὶ οἱ μὲν μικρὰ ἠριθμοῦντο, οἱ δὲ οὐδέν, οἱ δὲ συνείχοντο ἐπ' ἀγορᾶς ὡς καὶ ἀποδώσοντες, παρώξυνε ταῦτα τοὺς ̓Αθηναίους ὡς ἡρπασμένους τὴν δωρεὰν καὶ οὐκ ἐπαύσαντο μισοῦντες, οὐδὲ ὁπότε τὰ μέγιστα εὐεργετεῖν ᾤετο. τὸ οὖν στάδιον ἔφασαν ̔εὖ̓ἐπωνομάσθαι Παναθηναικόν, κατεσκευάσθαι γὰρ αὐτὸ ἐξ ὧν ἀπεστεροῦντο ̓Αθηναῖοι πάντες. καὶ μὴν καὶ ἐλειτούργησεν ̓Αθηναίοις τήν τε ἐπώνυμον καὶ τὴν τῶν Πανελληνίων, στεφανωθεὶς δὲ καὶ τὴν τῶν Παναθηναίων “καὶ ὑμᾶς”, εἶπεν “ὦ ̓Αθηναῖοι, καὶ τῶν ̔Ελλήνων τοὺς ἥξοντας καὶ τῶν ἀθλητῶν τοὺς ἀγωνιουμένους ὑποδέξομαι σταδίῳ λίθου λευκοῦ.” καὶ εἰπὼν ταῦτα τὸ στάδιον τὸ ὑπὲρ τὸν ̓Ιλισσὸν ἔσω τεττάρων ἐτῶν ἀπετέλεσεν ἔργον ξυνθεὶς ὑπὲρ πάντα τὰ θαύματα, οὐδὲν γὰρ θέατρον αὐτῷ ἁμιλλᾶται. κἀκεῖνα περὶ τῶν Παναθηναίων τούτων ἤκουον: πέπλον μὲν ἀνῆφθαι τῆς νεὼς ἡδίω γραφῆς ξὺν οὐρίῳ τῷ κόλπῳ, δραμεῖν δὲ τὴν ναῦν οὐχ ὑποζυγίων ἀγόντων, ἀλλ' ὑπογείοις μηχαναῖς ἐπολισθάνουσαν, ἐκ Κεραμεικοῦ δὲ ἄρασαν χιλίᾳ κώπῃ ἀφεῖναι ἐπὶ τὸ ̓Ελευσίνιον καὶ περιβαλοῦσαν αὐτὸ παραμεῖψαι τὸ Πελασγικὸν κομιζομένην τε παρὰ τὸ Πύθιον ἐλθεῖν, οἷ νῦν ὥρμισται. τὸ δὲ ἐπὶ θάτερα τοῦ σταδίου νεὼς ἐπέχει Τύχης καὶ ἄγαλμα ἐλεφάντινον ὡς κυβερνώσης πάντα. μετεκόσμησε δὲ καὶ τοὺς ̓Αθηναίων ἐφήβους ἐς τὸ νῦν σχῆμα χλαμύδας πρῶτος ἀμφιέσας λευκάς, τέως γὰρ δὴ μελαίνας ἐνημμένοι τὰς ἐκκλησίας περιεκάθηντο καὶ τὰς πομπὰς ἔπεμπον πενθούντων δημοσίᾳ τῶν ̓Αθηναίων τὸν κήρυκα τὸν Κοπέα, ὃν αὐτοὶ ἀπέκτειναν τοὺς ̔Ηρακλείδας τοῦ βωμοῦ ἀποσπῶντα. ἀνέθηκε δὲ ̔Ηρώδης ̓Αθηναίοις καὶ τὸ ἐπὶ ̔Ρηγίλλῃ θέατρον κέδρου ξυνθεὶς τὸν ὄροφον, ἡ δὲ ὕλη καὶ ἐν ἀγαλματοποιίαις σπουδαία: δύο μὲν δὴ ταῦτα ̓Αθήνησιν, ἃ οὐχ ἑτέρωθι τῆς ὑπὸ ̔Ρωμαίοις, ἀξιούσθω δὲ λόγου καὶ τὸ ὑπωρόφιον θέατρον, ὃ ἐδείματο Κορινθίοις, παρὰ πολὺ μὲν τοῦ ̓Αθήνησιν, ἐν ὀλίγοις δὲ τῶν παρ' ἄλλοις ἐπαινουμένων, καὶ τὰ ̓Ισθμοῖ ἀγάλματα ὅ τε τοῦ ̓Ισθμίου κολοσσὸς καὶ ὁ τῆς ̓Αμφιτρίτης καὶ τὰ ἄλλα, ὧν τὸ ἱερὸν ἐνέπλησεν, οὐδὲ τὸν τοῦ Μελικέρτου παρελθὼν δελφῖνα. ἀνέθηκε δὲ καὶ τῷ Πυθίῳ τὸ Πυθοῖ στάδιον καὶ τῷ Διὶ τὸ ἐν τῇ ̓Ολυμπίᾳ ὕδωρ, Θετταλοῖς τε καὶ τοῖς περὶ Μηλιακὸν κόλπον ̔́Ελλησι τὰς ἐν Θερμοπύλαις κολυμβήθρας τοῖς νοσοῦσι παιωνίους. ᾤκισε δὲ καὶ τὸ ἐν τῇ ̓Ηπείρῳ ̓Ωρικὸν ὑποδεδωκὸς ἤδη καὶ τὸ ἐν τῇ ̓Ιταλίᾳ Κανύσιον ἡμερώσας ὕδατι μάλα τούτου δεόμενον, ὤνησε δὲ καὶ τὰς ἐν Εὐβοίᾳ καὶ Πελοποννήσῳ καὶ Βοιωτίᾳ πόλεις ἄλλο ἄλλην. καὶ τοσοῦτος ὢν ἐν μεγαλουργίᾳ μέγα οὐδὲν εἰργάσθαι ᾤετο, ἐπεὶ μὴ τὸν ̓Ισθμὸν ἔτεμεν, λαμπρὸν ἡγούμενος ἤπειρον ἀποτεμεῖν καὶ πελάγη ξυνάψαι διττὰ καὶ ̔ἐς' περίπλουν σταδίων ἓξ καὶ εἴκοσι θαλάττης ξυνελεῖν μήκη. καὶ τούτου ἤρα μέν, οὐκ ἐθάρρει δὲ αὐτὸ αἰτεῖν ἐκ βασιλέως, ὡς μὴ διαβληθείη διανοίας δοκῶν ἅπτεσθαι, ᾗ μηδὲ Νέρων ἤρκεσεν. ἐξελάλησε δὲ αὐτὸ ὧδε: ὡς γὰρ ἐγὼ Κτησιδήμου τοῦ ̓Αθηναίου ἤκουον, ἤλαυνε μὲν τὴν ἐπὶ Κορίνθου ὁ ̔Ηρώδης ξυγκαθημένου τοῦ Κτησιδήμου, γενόμενος δὲ κατὰ τὸν ̓Ισθμὸν “Πόσειδον,” εἶπεν “βούλομαι μέν, ξυγχωρήσει δὲ οὐδείς.” θαυμάσας οὖν ὁ Κτησίδημος τὸ εἰρημένον ἤρετο αὐτὸν τὴν αἰτίαν τοῦ λόγου. καὶ ὁ ̔Ηρώδης “ἐγὼ” ἔφη “πολὺν χρόνον ἀγωνίζομαι σημεῖον ὑπολείπεσθαι τοῖς μετ' ἐμὲ ἀνθρώποις διανοίας δηλούσης ἄνδρα καὶ οὔπω δοκῶ μοι τῆς δόξης ταύτης τυγχάνειν.” ὁ μὲν δὴ Κτησίδημος ἐπαίνους διῄει τῶν τε λόγων αὐτοῦ καὶ τῶν ἔργων ὡς οὐκ ἐχόντων ὑπερβολὴν ἑτέρῳ, ὁ δὲ ̔Ηρώδης “φθαρτὰ” ἔφη “λέγεις ταῦτα, καὶ γάρ ἐστι χρόνῳ ἁλωτά, καὶ τοὺς λόγους ἡμῶν τοιχωρυχοῦσιν ἕτεροι ὁ μὲν τὸ μεμφόμενος, ὁ δὲ τό, ἡ δὲ τοῦ ̓Ισθμοῦ τομὴ ἔργον ἀθάνατον καὶ ἀπιστούμενον τῇ φύσει, δοκεῖ γάρ μοι τὸ ῥῆξαι τὸν ̓Ισθμὸν Ποσειδῶνος δεῖσθαι ἢ ἀνδρός.” ὃν ̔δ̓̓ ἐκάλουν οἱ πολλοὶ ̔Ηρώδου ̔Ηρακλέα, νεανίας οὗτος ἦν ἐν ὑπήνῃ πρῴτῃ Κελτῷ μεγάλῳ ἴσος καὶ ἐς ὀκτὼ πόδας τὸ μέγεθος. διαγράφει δὲ αὐτὸν ὁ ̔Ηρώδης ἐν μιᾷ τῶν πρὸς τὸν ̓Ιουλιανὸν ἐπιστολῶν, κομᾶν τε ξυμμέτρως καὶ τῶν ὀφρύων λασίως ἔχειν, ἃς καὶ ξυμβάλλειν ἀλλήλαις οἷον μίαν, χαροπήν τε ἀκτῖνα ἐκ τῶν ὀμμάτων ἐκδίδοσθαι παρεχομένην τι ὁρμῆς ἦθος καὶ γρυπὸν εἶναι καὶ εὐτραφῶς ἔχοντα τοῦ αὐχένος, τουτὶ δὲ ἐκ πόνων ἥκειν αὐτῷ μᾶλλον ἢ σίτου. εἶναι δὲ αὐτῷ καὶ στέρνα εὐπαγῆ καὶ ξὺν ὥρᾳ κατεσκληκότα, καὶ κνήμην μικρὸν ἐς τὰ ἔξω κυρτουμένην καὶ παρέχουσαν τῇ βάσει τὸ εὖ βεβηκέναι. ἐνῆφθαι δὲ αὐτὸν καὶ δορὰς λύκων, ῥαπτὸν ἔσθημα, ἄθλους τε ποιεῖσθαι τοὺς ἀγρίους τῶν συῶν καὶ τοὺς θῶας καὶ τοὺς λύκους καὶ τῶν ταύρων τοὺς ὑβρίζοντας, καὶ ὠτειλὰς δὲ δεικνύναι τούτων τῶν ἀγώνων. γενέσθαι δὲ τὸν ̔Ηρακλέα τοῦτον οἱ μὲν γηγενῆ φασιν ἐν τῷ Βοιωτίῳ δήμῳ, ̔Ηρώδης δὲ ἀκοῦσαι λέγοντός φησιν, ὡς μήτηρ μὲν αὐτῷ γένοιτο γυνὴ βουκόλος οὕτω τι ἐπερρωμένη, ὡς βουκολεῖν, πατὴρ δὲ Μαραθών, οὗ τὸ ἐν Μαραθῶνι ἄγαλμα, ἔστι δὲ ἥρως γεωργός. ἤρετό τε τὸν ̔Ηρακλέα τοῦτον ὁ ̔Ηρώδης, εἰ καὶ ἀθάνατος εἴη, ὁ δὲ “θνητοῦ” ἔφη “μακροημερώτερος.” ἤρετο αὐτὸν καὶ ὅ τι σιτοῖτο, ὁ δὲ “γαλακτοφαγῶ” ἔφη “τὸν πλείω τοῦ χρόνου καί με βόσκουσιν αἶγές τε καὶ ποιμένες τῶν τε βοῶν καὶ τῶν ἵππων αἱ τοκάδες, ἐκδίδοται δέ τι καὶ θηλῆς ὄνων γάλα εὔποτόν τε καὶ κοῦφον, ἐπειδὰν δὲ ἀλφίτοις προσβάλλω, δέκα σιτοῦμαι χοίνικας, καὶ ξυμφέρουσί μοι τὸν ἔρανον τοῦτον γεωργοὶ Μαραθώνιοί τε καὶ Βοιώτιοι, οἵ με καὶ ̓Αγαθίωνα ἐπονομάζουσιν, ἐπειδὴ καὶ εὐξύμβολος αὐτοῖς φαίνομαι.” “τὴν δὲ δὴ γλῶτταν” ἔφη ὁ ̔Ηρώδης “πῶς ἐπαιδεύθης καὶ ὑπὸ τίνων; οὐ γάρ μοι τῶν ἀπαιδεύτων φαίνῃ.” καὶ ὁ ̓Αγαθίων “ἡ μεσογεία” ἔφη “τῆς ̓Αττικῆς ἀγαθὸν διδασκαλεῖον ἀνδρὶ βουλομένῳ διαλέγεσθαι, οἱ μὲν γὰρ ἐν τῷ ἄστει ̓Αθηναῖοι μισθοῦ δεχόμενοι Θρᾴκια καὶ Ποντικὰ μειράκια καὶ ἐξ ἄλλων ἐθνῶν βαρβάρων ξυνερρυηκότα παραφθείρονται παρ' αὐτῶν τὴν φωνὴν μᾶλλον ἢ ξυμβάλλονταί τι αὐτοῖς ἐς εὐγλωττίαν, ἡ μεσογεία δὲ ἄμικτος βαρβάροις οὖσα ὑγιαίνει αὐτοῖς ἡ φωνὴ καὶ ἡ γλῶττα τὴν ἄκραν ̓Ατθίδα ἀποψάλλει.” “πανηγύρει δὲ” ἦ δ' ὁ ̔Ηρώδης “παρέτυχες”; καὶ ὁ ̓Αγαθίων “τῇ γε Πυθοῖ” ἔφη “οὐκ ἐπιμιγνὺς τῷ ὁμίλῳ, ἀλλ' ἐκ περιωπῆς τοῦ Παρνασοῦ ἀκούων τῶν τῆς μουσικῆς ἀγωνιστῶν, ὅτε Παμμένης ἐπὶ τραγῳδίᾳ ἐθαυμάσθη, καί μοι ἔδοξαν οἱ σοφοὶ ̔́Ελληνες οὐ χρηστὸν πρᾶγμα ἐργάζεσθαι τὰ τῶν Πελοπιδῶν καὶ τὰ τῶν Λαβδακιδῶν κακὰ ξὺν ἡδονῇ ἀκούοντες, ξύμβουλοι γὰρ σχετλίων ἔργων μῦθοι μὴ ἀπιστούμενοι.” φιλοσοφοῦντα δὲ αὐτὸν ἰδὼν ὁ ̔Ηρώδης ἤρετο καὶ περὶ τῆς γυμνικῆς ἀγωνίας ὅπως γιγνώσκοι, καὶ ὃς “ἐκείνων” ἔφη “καταγελῶ μᾶλλον ὁρῶν τοὺς ἀνθρώπους διαγωνιζομένους ἀλλήλοις παγκράτιον καὶ πυγμὴν καὶ δρόμον καὶ πάλην καὶ στεφανουμένους ὑπὲρ τούτου: στεφανούσθω δὲ ὁ μὲν δρομικὸς ἀθλητὴς ἔλαφον παρελθὼν ἢ ἵππον, ὁ δὲ τὰ βαρύτερα ἀσκῶν ταύρῳ συμπλακεὶς ἢ ἄρκτῳ, ὃ ἐγὼ ὁσημέραι πράττω μέγαν ἆθλον ἀφῃρημένης μοι τῆς τύχης, ἐπεὶ μηκέτι βόσκει λέοντας ̓Ακαρνανία.” ἀγασθεὶς οὖν ὁ ̔Ηρώδης ἐδεῖτο αὐτοῦ ξυσσιτῆσαί οἱ. καὶ ὁ ̓Αγαθίων “αὔριον” ἔφη “ἀφίξομαί σοι κατὰ μεσημβρίαν ἐς τὸ τοῦ Κανώβου ἱερόν, ἔστω δέ σοι κρατὴρ ὁ μέγιστος τῶν ἐν τῷ ἱερῷ γάλακτος πλέως, ὃ μὴ γυνὴ ἤμελξεν.” καὶ ἀφίκετο μὲν ἐς τὴν ὑστεραίαν καθ' ὃν ὡμολόγησε καιρόν, τὴν δὲ ῥῖνα ἐρείσας ἐς τὸν κρατῆρα “οὐ καθαρὸν” ἔφη “τὸ γάλα, προσβάλλει γάρ με χεὶρ γυναικός.” καὶ εἰπὼν ταῦτα ἀπῆλθε μὴ ἐπισπασάμενος τοῦ γάλακτος. ἐπιστήσας οὖν ὁ ̔Ηρώδης τῷ περὶ τῆς γυναικὸς λόγῳ ἔπεμψεν ἐς τὰ ἐπαύλια τοὺς ἐπισκεψομένους τἀληθές, καὶ μαθὼν αὐτὸ οὕτως ἔχον ξυνῆκεν, ὡς δαιμονία φύσις εἴη περὶ τὸν ἄνδρα. οἱ δὲ ποιούμενοι κατηγορίαν τῶν ̔Ηρώδου χειρῶν ὡς ἐπενεχθεισῶν ̓Αντωνίνῳ ἐν τῇ ̓́Ιδῃ τῷ ὄρει κατὰ χρόνους, οὓς ὁ μὲν τῶν ἐλευθέρων πόλεων, ὁ δὲ πασῶν τῶν κατὰ τὴν ̓Ασίαν ἦρχον, ἠγνοηκέναι μοι δοκοῦσι τὸν Δημοστράτου πρὸς τὸν ̔Ηρώδην ἀγῶνα, ἐν ᾧ πλεῖστα διαβάλλων αὐτὸν οὐδαμοῦ τῆς παροινίας ταύτης ἐπεμνήσθη, ἐπεὶ μηδὲ ἐγένετο. ὠθισμὸς μὲν γάρ τις αὐτοῖς ξυνέπεσεν, ὡς ἐν δυσχωρίᾳ καὶ στενοῖς, αἱ δὲ χεῖρες οὐδὲν παρηνόμησαν, ὥστε οὐκ ἂν παρῆκεν ὁ Δημόστρατος διελθεῖν αὐτὰ ἐν τῇ πρὸς τὸν ̔Ηρώδην δίκῃ πικρῶς οὕτω καθαψάμενος τοῦ ἀνδρός, ὡς διαβάλλειν αὐτοῦ καὶ τὰ ἐπαινούμενα. ἦλθεν ἐπὶ τὸν ̔Ηρώδην καὶ φόνου δίκη ὧδε ξυντεθεῖσα: κύειν μὲν αὐτῷ τὴν γυναῖκα ̔Ρήγιλλαν ὄγδοόν που μῆνα, τὸν δὲ ̔Ηρώδην οὐχ ὑπὲρ μεγάλων ̓Αλκιμέδοντι ἀπελευθέρῳ προστάξαι τυπτῆσαι αὐτήν, πληγεῖσαν δὲ ἐς τὴν γαστέρα τὴν γυναῖκα ἀποθανεῖν ἐν ὠμῷ τῷ τόκῳ. ἐπὶ τούτοις ὡς ἀληθέσι γράφεται αὐτὸν φόνου Βραδούας ὁ τῆς ̔Ρηγίλλης ἀδελφὸς εὐδοκιμώτατος ὢν ἐν ὑπάτοις καὶ τὸ ξύμβολον τῆς εὐγενείας περιηρτημένος τῷ ὑποδήματι, τοῦτο δέ ἐστιν ἐπισφύριον ἐλεφάντινον μηνοειδές, καὶ παρελθὼν ἐς τὸ ̔Ρωμαίων βουλευτήριον πιθανὸν μὲν οὐδὲν διῄει περὶ τῆς αἰτίας, ἣν ἐπῆγεν, ἑαυτοῦ δὲ ἔπαινον ἐμακρηγόρει περὶ τοῦ γένους, ὅθεν ἐπισκώπτων αὐτὸν ὁ ̔Ηρώδης “σὺ” ἔφη “τὴν εὐγένειαν ἐν τοῖς ἀστραγάλοις ἔχεις.” μεγαλαυχουμένου δὲ τοῦ κατηγόρου καὶ ἐπ' εὐεργεσίᾳ μιᾶς τῶν ἐν ̓Ιταλίᾳ πόλεων μάλα γενναίως ὁ ̔Ηρώδης “κἀγὼ” ἔφη “πολλὰ τοιαῦτα περὶ ἐμαυτοῦ διῄειν ἄν, εἰ ἐν ἁπάσῃ τῇ γῇ ἐκρινόμην.” ξυνήρατο δὲ αὐτῷ τῆς ἀπολογίας πρῶτον μὲν τὸ μηδὲν προστάξαι τοιοῦτον ἐπὶ τὴν ̔Ρήγιλλαν, ἔπειτα τὸ ὑπερπενθῆσαι ἀποθανοῦσαν: διεβάλλετο μὲν γὰρ καὶ ταῦτα ὡς πλάσμα, ἀλλ' ὅμως τἀληθὲς ἴσχυεν, οὐ γάρ ποτε οὔτ' ἂν θέατρον αὐτῇ ἀναθεῖναι τοιοῦτον, οὔτ' ἂν δευτέραν κλήρωσιν τῆς ὑπάτου ἀρχῆς ἐπ' αὐτῇ ἀναβαλέσθαι μὴ καθαρῶς ἔχοντα τῆς αἰτίας, οὔτ' ἂν τὸν κόσμον αὐτῆς ἐς τὸ ἐν ̓Ελευσῖνι ἱερὸν ἀναθεῖναι φέροντα φόνῳ μεμιασμένον, τουτὶ γὰρ τιμωροὺς τοῦ φόνου ποιοῦντος ἦν τὰς θεὰς μᾶλλον ἢ ξυγγνώμονας. ὁ δὲ καὶ τὸ σχῆμα τῆς οἰκίας ἐπ' αὐτῇ ὑπήλλαξε μελαίνων τὰ τῶν οἴκων ἄνθη παραπετάσμασι καὶ χρώμασι καὶ λίθῳ Λεσβίῳ — κατηφὴς δὲ ὁ λίθος καὶ μέλας — ὑπὲρ ὧν λέγεται καὶ Λούκιος ἀνὴρ σοφὸς ἐς ξυμβουλίαν τῷ ̔Ηρώδῃ καθιστάμενος, ὡς οὐκ ἔπειθε μεταβαλεῖν αὐτὸν διασκῶψαι. ἄξιον δὲ μηδὲ τοῦτο παρελθεῖν λόγου παρὰ τοῖς σπουδαίοις ἀξιούμενον: ἦν μὲν γὰρ ἐν τοῖς φανεροῖς σπουδαῖος ὁ ἀνὴρ οὗτος, Μουσωνίῳ δὲ τῷ Τυρίῳ προσφιλοσοφήσας εὐσκόπως εἶχε τῶν ἀποκρίσεων καὶ τὸ ἐπίχαρι σὺν καιρῷ ἐπετήδευεν, ἐπιτηδειότατος δὲ ὢν τῷ ̔Ηρώδῃ παρῆν αὐτῷ πονήρως διατιθεμένῳ τὸ πένθος καὶ ἐνουθέτει τοιαῦτα λέγων: “ὦ ̔Ηρώδη, πᾶν τὸ ἀποχρῶν μεσότητι ὥρισται, καὶ ὑπὲρ τούτου πολλὰ μὲν ἤκουσα Μουσωνίου διαλεγομένου, πολλὰ δὲ αὐτὸς διείλεγμαι, καὶ σοῦ δὲ ἠκροώμην ἐν ̓Ολυμπίᾳ ἐπαινοῦντος αὐτὸ πρὸς τοὺς ̔́Ελληνας, ὅτε δὴ καὶ τοὺς ποταμοὺς ἐκέλευες μέσους τῆς ὄχθης ῥεῖν. ἀλλὰ μὴν νῦν ποῦ ταῦτα; σεαυτοῦ γὰρ ἐκπεσὼν ἄξια τοῦ πενθεῖσθαι πράττεις περὶ τῇ δόξῃ κινδυνεύων” καὶ πλείω ἕτερα. ὡς δὲ οὐκ ἔπειθεν, ἀπῄει δυσχεράνας. ἰδὼν δὲ παῖδας ἐν κρήνῃ τινὶ τῶν κατὰ τὴν οἰκίαν ῥαφανῖδας πλύνοντας ἤρετο αὐτούς, ὅτου εἴη τὸ δεῖπνον, οἱ δὲ ἔφασαν ̔Ηρώδῃ εὐτρεπίζειν αὐτὸ. καὶ ὁ Λούκιος “ἀδικεῖ” ἔφη “̔Ρήγιλλαν ̔Ηρώδης λευκὰς ῥαφανῖδας σιτούμενος ἐν μελαίνῃ οἰκίᾳ.” ταῦτα ὡς ἤκουσεν ἐσαγγελθέντα ὁ ̔Ηρώδης ἀφεῖλε τὴν ἀχλὺν τῆς οἰκίας, ὡς μὴ ἄθυρμα γένοιτο ἀνδρῶν σπουδαίων. Λουκίου τούτου κἀκεῖνο θαυμάσιον: ἐσπούδαζε μὲν ὁ αὐτοκράτωρ Μάρκος περὶ Σέξτον τὸν ἐκ Βοιωτίας φιλόσοφον, θαμίζων αὐτῷ καὶ φοιτῶν ἐπὶ θύρας, ἄρτι δὲ ἥκων ἐς τὴν ̔Ρώμην ὁ Λούκιος ἤρετο τὸν αὐτοκράτορα προιόντα, ποῖ βαδίζοι καὶ ἐφ' ὅ τι, καὶ ὁ Μάρκος “καλὸν” ἔφη “καὶ γηράσκοντι τὸ μανθάνειν: εἶμι δὴ πρὸς Σέξτον τὸν φιλόσοφον μαθησόμενος, ἃ οὔπω οἶδα.” καὶ ὁ Λούκιος ἐξάρας τὴν χεῖρα ἐς τὸν οὐρανὸν “ὦ Ζεῦ,” ἔφη “ὁ ̔Ρωμαίων βασιλεὺς γηράσκων ἤδη δέλτον ἐξαψάμενος ἐς διδασκάλου φοιτᾷ, ὁ δὲ ἐμὸς βασιλεὺς ̓Αλέξανδρος δύο καὶ τριάκοντα ἐτῶν ἀπέθανεν.” ἀπόχρη καὶ τὰ εἰρημένα δεῖξαι τὴν ἰδέαν, ἣν ἐφιλοσόφει Λούκιος, ἱκανὰ γάρ που ταῦτα δηλῶδαι τὸν ἄνδρα, καθάπερ τὸν ἀνθοσμίαν τὸ γεῦμα. τὸ μὲν δὴ ἐπὶ ̔Ρηγίλλῃ πένθος ὧδε ἐσβέσθη, τὸ δὲ ἐπὶ Παναθηναίδι τῇ θυγατρὶ ̓Αθηναῖοι ἐπράυναν ἐν ἄστει τε αὐτὴν θάψαντες καὶ ψηφισάμενοι τὴν ἡμέραν, ἐφ' ἧς ἀπέθανεν, ἐξαιρεῖν τοῦ ἔτους. ἀποθανούσης δὲ αὐτῷ καὶ τῆς ἄλλης θυγατρός, ἣν ̓Ελπινίκην ὠνόμαζεν, ἔκειτο μὲν ἐν τῷ δαπέδῳ τὴν γῆν παίων καὶ βοῶν “τί σοι, θύγατερ, καθαγίσω; τί σοι ξυνθάψω;” παρατυχὼν δὲ αὐτῷ Σέξτος ὁ φιλόσοφος “μεγάλα” ἔφη “τῇ θυγατρὶ δώσεις ἐγκρατῶς αὐτὴν πενθήσας.” ἐπένθει δὲ ταῖς ὑπερβολαῖς ταύταις τὰς θυγατέρας, ἐπειδὴ ̓Αττικὸν τὸν υἱὸν ἐν ὀργῇ εἶχεν. διεβέβλητο δὲ πρὸς αὐτὸν ὡς ἠλιθιώδη καὶ δυσγράμματον καὶ παχὺν τὴν μνήμην: τὰ γοῦν πρῶτα γράμματα παραλαβεῖν μὴ δυνηθέντος ἦλθεν ἐς ἐπίνοιαν τῷ ̔Ηρώδῃ ξυντρέφειν αὐτῷ τέτταρας παῖδας καὶ εἴκοσιν ἰσήλικας ὠνομασμένους ἀπὸ τῶν γραμμάτων, ἵνα ἐν τοῖς τῶν παίδων ὀνόμασι τὰ γράμματα ἐξ ἀνάγκης αὐτῷ μελετῷτο. ἑώρα δὲ αὐτὸν καὶ μεθυστικὸν καὶ ἀνοήτως ἐρῶντα, ὅθεν ζῶν μὲν ἐπεχρησμῴδει τῇ ἑαυτοῦ οὐσίᾳ ἐκεῖνο τὸ ἔπος: εἷς δ' ἔτι που μωρὸς καταλείπεται εὐρέι οἴκῳ, τελευτῶν δὲ τὰ μὲν μητρῷα αὐτῷ ἀπέδωκεν, ἐς ἑτέρους δὲ κληρονόμους τὸν ἑαυτοῦ οἶκον μετέστησεν. ἀλλ' ̓Αθηναίοις ἀπάνθρωπα ἐδόκει ταῦτα οὐκ ἐνθυμουμένοις τὸν ̓Αχιλλέα καὶ τὸν Πολυδεύκην καὶ τὸν Μέμνονα, οὓς ἴσα γνησίοις ἐπένθησε τροφίμους ὄντας, ἐπειδὴ καλοὶ μάλιστα καὶ ἀγαθοὶ ἦσαν γενναῖοί τε καὶ φιλομαθεῖς καὶ τῇ παρ' αὐτῷ τροφῇ πρέποντες. εἰκόνας γοῦν ἀνετίθει σφῶν θηρώντων καὶ τεθηρακότων καὶ θηρασόντων τὰς μὲν ἐν δρυμοῖς, τὰς δὲ ἐπ' ἀγροῖς, τὰς δὲ πρὸς πηγαῖς, τὰς δὲ ὑπὸ σκιαῖς πλατάνων, οὐκ ἀφανῶς, ἀλλὰ ξὺν ἀραῖς τοῦ περικόψοντος ἢ κινήσοντος, οὓς οὐκ ἂν ἐπὶ τοσοῦτον ἦρεν, εἰ μὴ ἐπαίνων ἀξίους ἐγίγνωσκεν. Κυντιλίων δέ, ὁπότε ἦρχον τῆς ̔Ελλάδος, αἰτιωμένων αὐτὸν ἐπὶ ταῖς τῶν μειρακίων τούτων εἰκόσιν ὡς περιτταῖς “τί δὲ ὑμῖν” ἔφη “διενήνοχεν, εἰ ἐγὼ τοῖς ἐμοῖς ἐμπαίζω λιθαρίοις;” ἦρξε δὲ αὐτῷ τῆς πρὸς τοὺς Κυντιλίους διαφορᾶς, ὡς μὲν οἱ πολλοί φασι, Πυθικὴ πανήγυρις, ἐπειδὴ ἑτεροδόξως τῆς μουσικῆς ἠκροῶντο, ὡς δὲ ἔνιοι, τὰ παισθέντα περὶ αὐτῶν ̔Ηρώδῃ πρὸς Μάρκον: ὁρῶν γὰρ αὐτοὺς Τρῶας μέν, μεγάλων δὲ ἀξιουμένους παρὰ τοῦ βασιλέως “ἐγὼ” ἔφη “καὶ τὸν Δία μέμφομαι τὸν ̔Ομηρικόν, ὅτι τοὺς Τρῶας φιλεῖ.” ἡ δὲ ἀληθεστέρα αἰτία ἥδε: τὼ ἄνδρε τούτω, ὁπότε ἄμφω τῆς ̔Ελλάδος ἠρχέτην, καλέσαντες ἐς τὴν ἐκκλησίαν ̓Αθηναῖοι φωνὰς ἀφῆκαν τυραννουμένων πρὸς τὸν ̔Ηρώδην ἀποσημαίνοντες καὶ δεόμενοι ἐπὶ πᾶσιν ἐς τὰ βασίλεια ὦτα παραπεμφθῆναι τὰ εἰρημένα. τῶν δὲ Κυντιλίων παθόντων τι πρὸς τὸν δῆμον καὶ ξὺν ὁρμῇ ἀναπεμψάντων ἃ ἤκουσαν, ἐπιβουλεύεσθαι παρ' αὐτῶν ὁ ̔Ηρώδης ἔφασκεν ὡς ἀναθολούντων ἐπ' αὐτὸν τοὺς ̓Αθηναίους. μετ' ἐκείνην γὰρ τὴν ἐκκλησίαν Δημόστρατοι ἀνέφυσαν καὶ Πραξαγόραι καὶ Μαμερτῖνοι καὶ ἕτεροι πλείους ἐς τὸ ἀντίξοον τῷ ̔Ηρώδῃ πολιτεύοντες. γραψάμενος δὲ αὐτοὺς ̔Ηρώδης ὡς ἐπισυνιστάντας αὐτῷ τὸν δῆμον ἦγεν ἐπὶ τὴν ἡγεμονίαν, οἱ δὲ ὑπεξῆλθον ἀφανῶς παρὰ τὸν αὐτοκράτορα Μάρκον, θαρροῦντες τῇ τε φύσει τοῦ βασιλέως δημοτικωτέρᾳ οὔσῃ καὶ τῷ καιρῷ: ὧν γὰρ ὑπώπτευσε Λούκιον κοινωνὸν αὐτῷ τῆς ἀρχῆς γενόμενον, οὐδὲ τὸν ̔Ηρώδην ἠφίει τοῦ μὴ οὐ ξυμμετέχειν αὐτῷ. ὁ μὲν δὴ αὐτοκράτωρ ἐκάθητο ἐς τὰ Παιόνια ἔθνη ὁρμητηρίῳ τῷ Σιρμίῳ χρώμενος, κατέλυον δὲ οἱ μὲν ἀμφὶ τὸν Δημόστρατον περὶ τὰ βασίλεια, παρέχοντος αὐτοῖς ἀγορὰν τοῦ Μάρκου καὶ θαμὰ ἐρωτῶντος, εἴ του δέοιντο. φιλανθρώπως δὲ πρὸς αὐτοὺς ἔχειν αὐτός τε ἑαυτὸν ἐπεπείκει καὶ τῇ γυναικὶ ἐπέπειστο καὶ τῷ θυγατρίῳ ψελλιζομένῳ ἔτι, τοῦτο γὰρ μάλιστα ξὺν πολλοῖς θωπεύμασι περιπῖπτον τοῖς γόνασι τοῦ πατρὸς ἐδεῖτο σῶσαί οἱ τοὺς ̓Αθηναίους. ὁ δὲ ̔Ηρώδης ἐν προαστείῳ ἐσκήνου, ἐν ὧ πύργοι ἐξῳκοδόμηντο καὶ ἡμιπύργια, καὶ δὴ ξυναπεδήμουν αὐτῷ καὶ δίδυμοι κόραι πρὸς ἀκμῇ γάμων θαυμαζόμεναι ἐπὶ τῷ εἴδει, ἃς ἐκνηπιώσας ὁ ̔Ηρώδης οἰνοχόους ἑαυτῷ καὶ ὀψοποιοὺς ἐπεποίητο θυγάτρια ἐπονομάζων καὶ ὧδε ἀσπαζόμενος — ̓Αλκιμέδοντος μὲν δὴ αὗται θυγατέρες, ὁ δὲ ̓Αλκιμέδων ἀπελεύθερος τοῦ ̔Ηρώδου — καθευδούσας δὲ αὐτὰς ἐν ἑνὶ τῶν πύργων, ὃς ἦν ἐχυρώτατος, σκηπτὸς ἐνεχθεὶς νύκτωρ ἀπέκτεινεν. ὑπὸ τούτου δὴ τοῦ πάθους ἔκφρων ὁ ̔Ηρώδης ἐγένετο καὶ παρῆλθεν ἐς τὸ βασίλειον δικαστήριον οὔτε ἔννους καὶ θανάτου ἐρῶν. παρελθὼν γὰρ καθίστατο ἐς διαβολὰς τοῦ αὐτοκράτορος οὐδὲ σχηματίσας τὸν λόγον, ὡς εἰκὸς ἦν ἄνδρα γεγυμνασμένον τῆς τοιᾶσδε ἰδέας μεταχειρίσασθαι τὴν ἑαυτοῦ χολήν, ἀλλ' ἀπηγκωνισμένῃ τῇ γλώττῃ καὶ γυμνῇ διετείνετο λέγων “ταῦτά μοι ἡ Λουκίου ξενία, ὃν σύ μοι ἔπεμψας: ὅθεν δικάζεις, γυναικί με καὶ τριετεῖ παιδίῳ καταχαριζόμενος.” Βασσαίου δὲ τοῦ πεπιστευμένου τὸ ξίφος θάνατον αὐτῷ φήσαντος ὁ ̔Ηρώδης “ὦ λῷστε”, ἔφη “γέρων ὀλίγα φοβεῖται.” ὁ μὲν οὖν ̔Ηρώδης ἀπῆλθε τοῦ δικαστηρίου εἰπὼν ταῦτα καὶ μετέωρον καταλείψας πολὺ τοῦ ὕδατος, ἡμεῖς δὲ τῶν ἐπιδήλως τῷ Μάρκῳ φιλοσοφηθέντων καὶ τὰ περὶ τὴν δίκην ταύτην ἡγώμεθα: οὐ γὰρ ξυνήγαγε τὰς ὀφρῦς, οὐδὲ ἔτρεψε τὸ ὄμμα, ὃ κἂν διαιτητής τις ἔπαθεν, ἀλλ' ἐπιστρέψας ἑαυτὸν ἐς τοὺς ̓Αθηναίους “ἀπολογεῖσθε”, ἔφη, “ὦ ̓Αθηναῖοι, εἰ καὶ μὴ ξυγχωρεῖ ̔Ηρώδης.” καὶ ἀκούων ἀπολογουμένων ἐπὶ πολλοῖς μὲν ἀφανῶς ἤλγησεν, ἀναγιγνωσκομένης δὲ αὐτῷ καὶ ̓Αθηναίων ἐκκλησίας, ἐν ᾗ ἐφαίνοντο καθαπτόμενοι τοῦ ̔Ηρώδου, ὡς τοὺς ἄρχοντας τῆς ̔Ελλάδος ὑποποιουμένου πολλῷ τῷ μέλιτι καί που καὶ βεβοηκότες “ὢ πικροῦ μέλιτος” καὶ πάλιν “μακάριοι οἱ ἐν τῷ λοιμῷ ἀποθνήσκοντες” οὕτως ἐσείσθη τὴν καρδίαν ὑφ' ὧν ἤκουσεν, ὡς ἐς δάκρυα φανερὰ ὑπαχθῆναι. τῆς δὲ τῶν ̓Αθηναίων ἀπολογίας ἐχούσης κατηγορίαν τοῦ τε ̔Ηρώδου καὶ τῶν ἀπελευθέρων τὴν ὀργὴν ὁ Μάρκος ἐς τοὺς ἀπελευθέρους ἔτρεψε κολάσει χρησάμενος ὡς οἷόν τε ἐπιεικεῖ, οὕτω γὰρ αὐτὸς χαρακτηρίζει τὴν ἑαυτοῦ κρίσιν, μόνῳ δὲ ̓Αλκιμέδοντι τὴν τιμωρίαν ἐπανῆκεν ἀποχρῶσαν εἶναί οἱ φήσας τὴν ἐπὶ τοῖς τέκνοις συμφοράν. ταῦτα μὲν δὴ ὧδε ἐφιλοσοφεῖτο τῷ Μάρκῳ. ἐπιγράφουσι δὲ ἔνιοι καὶ φυγὴν οὐ φυγόντι καί φασιν αὐτὸν οἰκῆσαι τὸ ἐν τῇ ̓Ηπείρῳ ̓Ωρικόν, ὃ καὶ πολίσαι αὐτόν, ὡς εἴη δίαιτα ἐπιτηδεία τῷ σώματι. ὁ δὲ ̔Ηρώδης ᾤκησε μὲν τὸ χωρίον τοῦτο νοσήσας ἐν αὐτῷ καὶ θύσας ἐκβατήρια τῆς νόσου, φυγεῖν δὲ οὔτε προσετάχθη οὔτε ἔτλη. καὶ μάρτυρα τοῦ λόγου τούτου ποιήσομαι τὸν θεσπέσιον Μάρκον: μετὰ γὰρ τὰ ἐν τῇ Παιονίᾳ διῃτᾶτο μὲν ὁ ̔Ηρώδης ἐν τῇ ̓Αττικῇ περὶ τοὺς φιλτάτους ἑαυτῷ δήμους Μαραθῶνα καὶ Κηφισίαν ἐξηρτημένης αὐτοῦ τῆς πανταχόθεν νεότητος, οἳ κατ' ἔρωτα τῶν ἐκείνου λόγων ἐφοίτων ̓Αθήναζε, πεῖραν δὲ ποιούμενος, μὴ χαλεπὸς αὐτῷ εἴη διὰ τὰ ἐν τῷ δικαστηρίῳ πέμπει πρὸς αὐτὸν ἐπιστολὴν οὐκ ἀπολογίαν ἔχουσαν, ἀλλ' ἔγκλημα, θαυμάζειν γὰρ ἔφη, τοῦ χάριν οὐκέτι αὐτῷ ἐπιστέλλοι καίτοι τὸν πρὸ τοῦ χρόνον θαμὰ οὕτω γράφων, ὡς καὶ τρεῖς γραμματοφόρους ἀφικέσθαι ποτὲ παρ' αὐτὸν ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ κατὰ πόδας ἀλλήλων. καὶ ὁ αὐτοκράτωρ διὰ πλειόνων μὲν καὶ ὑπὲρ πλειόνων, θαυμάσιον δὲ ἦθος ἐγκαταμίξας τοῖς γράμμασιν ἐπέστειλε πρὸς τὸν ̔Ηρώδην, ὧν ἐγὼ τὰ ξυντείνοντα ἐς τὸν παρόντα μοι λόγον ἐξελὼν τῆς ἐπιστολῆς δηλώσω: τὸ μὲν δὴ προοίμιον τῶν ἐπεσταλμένων “χαῖρέ μοι, φίλε ̔Ηρώδη.” διαλεχθεὶς δὲ ὑπὲρ τῶν τοῦ πολέμου χειμαδίων, ἐν οἷς ἦν τότε, καὶ τὴν γυναῖκα ὀλοφυράμενος ἄρτι αὐτῷ τεθνεῶσαν εἰπών τέ τι καὶ περὶ τῆς τοῦ σώματος ἀσθενείας ἐφεξῆς γράφει “σοὶ δὲ ὑγιαίνειν τε εὔχομαι καὶ περὶ ἐμοῦ ὡς εὔνου σοι διανοεῖσθαι, μηδὲ ἡγεῖσθαι ἀδικεῖσθαι, εἰ καταφωράσας τινὰς τῶν σῶν πλημμελοῦντας κολάσει ἐπ' αὐτοὺς ἐχρησάμην ὡς οἷόν τε ἐπιεικεῖ. διὰ μὲν δὴ ταῦτα μή μοι ὀργίζου, εἰ δέ τι λελύπηκά σε ἢ λυπῶ, ἀπαίτησον παρ' ἐμοῦ δίκας ἐν τῷ ἱερῷ τῆς ἐν ἄστει ̓Αθηνᾶς ἐν μυστηρίοις. ηὐξάμην γάρ, ὁπότε ὁ πόλεμος μάλιστα ἐφλέγμαινε, καὶ μυηθῆναι, εἴη δὲ καὶ σοῦ μυσταγωγοῦντος.” τοιάδε ἡ ἀπολογία τοῦ Μάρκου καὶ οὕτω φιλάνθρωπος καὶ ἐρρωμένη. τίς ἂν οὖν ποτε ἢ ὃν φυγῇ περιέβαλεν οὕτω προσεῖπεν ἢ τὸν ἄξιον οὕτω προσειρῆσθαι φεύγειν προσέταξεν; ἔστι δέ τις λόγος, ὡς νεώτερα μὲν ὁ τὴν ἑῴαν ἐπιτροπεύων Κάσσιος ἐπὶ τὸν Μάρκον βουλεύοι, ὁ δὲ ̔Ηρώδης ἐπιπλήξειεν αὐτῷ δι' ἐπιστολῆς ὧδε ξυγκειμένης “̔Ηρώδης Κασσίῳ: ἐμάνης.” τήνδε τὴν ἐπιστολὴν μὴ μόνον ἐπίπληξιν ἡγώμεθα, ἀλλὰ καὶ ῥώμην ἀνδρὸς ὑπὲρ τοῦ βασιλέως τιθεμένου τὰ τῆς γνώμης ὅπλα. ὁ δὲ λόγος, ὃν διῆλθε πρὸς τὸν ̔Ηρώδην ὁ Δημόστρατος, ἐν θαυμασίοις δοκεῖ. ἰδέα δὲ αὐτοῦ ἡ μὲν τοῦ ἤθους μία, τὸ γὰρ ἐμβριθὲς ἐκ προοιμίων ἐς τέλος διήκει τοῦ λόγου, αἱ δὲ τῆς ἑρμηνείας ἰδέαι πολλαὶ καὶ ἀνόμοιαι μὲν ἀλλήλαις, λόγου δὲ ἄξιαι. ἔστω που καὶ τὸ δι' ̔Ηρώδην παρὰ τοῖς βασκάνοις εὐδοκιμεῖν τὸν λόγον, ἐπειδὴ ἀνὴρ τοιοῦτος ἐν αὐτῷ κακῶς ἤκουσεν. ἀλλ' ὅπως γε καὶ πρὸς τὰς λοιδορίας ἔρρωτο, δηλώσει καὶ τὰ πρὸς τὸν κύνα Πρωτέα λεχθέντα ποτὲ ὑπ' αὐτοῦ ̓Αθήνησιν: ἦν μὲν γὰρ τῶν οὕτω θαρραλέως φιλοσοφούντων ὁ Πρωτεὺς οὗτος, ὡς καὶ ἐς πῦρ ἑαυτὸν ἐν ̓Ολυμπίᾳ ῥῖψαι, ἐπηκολούθει δὲ τῷ ̔Ηρώδῃ κακῶς ἀγορεύων αὐτὸν ἡμιβαρβάρῳ γλώττῃ: ἐπιστραφεὶς οὖν ὁ ̔Ηρώδης “ἔστω”, ἔφη “κακῶς με ἀγορεύεις, πρὸς τί καὶ οὕτως”; ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πρωτέως ταῖς λοιδορίαις “γεγηράκαμεν” ἔφη “σὺ μὲν κακῶς με ἀγορεύων, ἐγὼ δὲ ἀκούων” ἐνδεικνύμενος δήπου τὸ ἀκούειν μέν, καταγελᾶν δὲ ὑπὸ τοῦ πεπεῖσθαι τὰς ψευδεῖς λοιδορίας μὴ περαιτέρω ἀκοῆς ἥκειν. ἑρμηνεύσω καὶ τὴν γλῶτταν τοῦ ἀνδρὸς ἐς χαρακτῆρα ἰὼν τοῦ λόγου: ὡς μὲν δὴ Πολέμωνα καὶ Φαβωρῖνον καὶ Σκοπελιανὸν ἐν διδασκάλοις ἑαυτοῦ ἦγε καὶ ὡς Σεκούνδῳ τῷ ̓Αθηναίῳ ἐφοίτησεν, εἰρημένον μοι ἤδη, τοὺς δὲ κριτικοὺς τῶν λόγων Θεαγένει τε τῷ Κνιδίῳ καὶ Μουνατίῳ τῷ ἐκ Τραλλέων συνεγένετο καὶ Ταύρῳ τῷ Τυρίῳ ἐπὶ ταῖς Πλάτωνος δόξαις. ἡ δὲ ἁρμονία τοῦ λόγου ἱκανῶς κεκολασμένη καὶ ἡ δεινότης ὑφέρπουσα μᾶλλον ἢ ἐγκειμένη κρότος τε σὺν ἀφελείᾳ καὶ κριτιάζουσα ἠχὼ καὶ ἔννοιαι οἷαι μὴ ἑτέρῳ ἐνθυμηθῆναι κωμική τε εὐγλωττία οὐκ ἐπέσακτος, ἀλλ' ἐκ τῶν πραγμάτων, καὶ ἡδὺς ὁ λόγος καὶ πολυσχήματος καὶ εὐσχήμων καὶ σοφῶς ἐξαλλάττων τὸ πνεῦμά τε οὐ σφοδρόν, ἀλλὰ λεῖον καὶ καθεστηκὸς καὶ ἡ ἐπίπαν ἰδέα τοῦ λόγου χρυσοῦ ψῆγμα ποταμῷ ἀργυροδίνῃ ὑπαυγάζον. προσέκειτο μὲν γὰρ πᾶσι τοῖς παλαιοῖς, τῷ δὲ Κριτίᾳ καὶ προσετετήκει καὶ παρήγαγεν αὐτὸν ἐς ἤθη ̔Ελλήνων τέως ἀμελούμενον καὶ περιορώμενον. βοώσης δὲ ἐπ' αὐτῷ τῆς ̔Ελλάδος καὶ καλούσης αὐτὸν ἕνα τῶν δέκα οὐχ ἡττήθη τοῦ ἐπαίνου μεγάλου δοκοῦντος, ἀλλ' ἀστειότατα πρὸς τοὺς ἐπαινέσαντας “̓Ανδοκίδου μὲν” ἔφη “βελτίων εἰμί.” εὐμαθέστατος δὲ ἀνθρώπων γενόμενος οὐδὲ τοῦ μοχθεῖν ἠμέλησεν, ἀλλὰ καὶ παρὰ πότον ἐσπούδαζε καὶ νύκτωρ ἐν τοῖς διαλείμμασι τῶν ὕπνων, ὅθεν ἐκάλουν αὐτὸν σιτευτὸν ῥήτορα οἱ ὀλίγωροί τε καὶ λεπτοί. ἄλλος μὲν οὖν ἄλλο ἀγαθὸς καὶ ἄλλος ἐν ἄλλῳ βελτίων ἑτέρου, ὁ μὲν γὰρ σχεδιάσαι θαυμάσιος, ὁ δὲ ἐκπονῆσαι λόγον, ὁ δὲ τὰ ξύμπαντα ἄριστα τῶν σοφιστῶν διέθετο καὶ τὸ παθητικὸν οὐκ ἐκ τῆς τραγῳδίας μόνον, ἀλλὰ κἀκ τῶν ἀνθρωπίνων συνελέξατο. ἐπιστολαὶ δὲ πλεῖσται ̔Ηρώδου καὶ διαλέξεις καὶ ἐφημερίδες ἐγχειρίδιά τε καὶ καίρια τὴν ἀρχαίαν πολυμάθειαν ἐν βραχεῖ ἀπηνθισμένα. οἱ δὲ προφέροντες αὐτῷ νέῳ ἔτι τὸ λόγου τινὸς ἐν Παιονίᾳ ἐκπεσεῖν ἐπὶ τοῦ αὐτοκράτορος ἠγνοηκέναι μοι δοκοῦσιν, ὅτι καὶ Δημοσθένης ἐπὶ Φιλίππου λέγων ταὐτὸν ἔπαθεν: κἀκεῖνος μὲν ἥκων ̓Αθήναζε τιμὰς προσῄτει καὶ στεφάνους ἀπολωλυίας ̓Αθηναίοις ̓Αμφιπόλεως, ̔Ηρώδης δέ, ἐπεὶ τοῦτο ἔπαθεν, ἐπὶ τὸν ̓́Ιστρον ἦλθεν ὡς ῥίψων ἑαυτὸν, τοσοῦτον γὰρ αὐτῷ περιῆν τοῦ ἐν λόγοις βούλεσθαι ὀνομαστῷ εἶναι, ὡς θανάτου τιμᾶσθαι τὸ σφαλῆναι. ἐτελεύτα μὲν οὖν ἀμφὶ τὰ ἓξ καὶ ἑβδομήκοντα ξυντακὴς γενόμενος. ἀποθανόντος δὲ αὐτοῦ ἐν τῷ Μαραθῶνι καὶ ἐπισκήψαντος τοῖς ἀπελευθέροις ἐκεῖ θάπτειν ̓Αθηναῖοι ταῖς τῶν ἐφήβων χερσὶν ἁρπάσαντες ἐς ἄστυ ἤνεγκαν προαπαντῶντες τῷ λέχει πᾶσα ἡλικία δακρύοις ἅμα καὶ ἀνευφημοῦντες, ὅσα παῖδες χρηστοῦ πατρὸς χηρεύσαντες, καὶ ἔθαψαν ἐν τῷ Παναθηναικῷ ἐπιγράψαντες αὐτῷ βραχὺ καὶ πολὺ ἐπίγραμμα τόδε: ̓Αττικοῦ ̔Ηρώδης Μαραθώνιος, οὗ τάδε πάντα κεῖται τῷδε τάφῳ, πάντοθεν εὐδόκιμος. τοσαῦτα περὶ ̔Ηρώδου τοῦ ̓Αθηναίου, τὰ μὲν εἰρημένα, τὰ δὲ ἠγνοημένα ἑτέροις. 2.2. ἐπὶ τὸν σοφιστὴν Θεόδοτον καλεῖ με ὁ λόγος. Θεόδοτος μὲν προὔστη καὶ τοῦ ̓Αθηναίων δήμου κατὰ χρόνους, οὓς προσέκρουον ̔Ηρώδῃ ̓Αθηναῖοι, καὶ ἐς ἀπέχθειαν φανερὰν οὐδεμίαν τῷ ἀνδρὶ ἀφίκετο, ἀλλ' ἀφανῶς αὐτὸν ὑπεκάθητο δεινὸς ὢν χρῆσθαι τοῖς πράγμασιν, καὶ γὰρ δὴ καὶ τῶν ἀγοραίων εἷς οὗτος: τοῖς γοῦν ἀμφὶ τὸν Δημόστρατον οὕτω ξυνεκέκρατο, ὡς καὶ ξυνάρασθαί σφισι τῶν λόγων, οὓς ἐξεπόνουν πρὸς τὸν ̔Ηρώδην. προὔστη δὲ καὶ τῆς ̓Αθηναίων νεότητος πρῶτος ἐπὶ ταῖς ἐκ βασιλέως μυρίαις. καὶ οὐ τοῦτό πω λόγου ἄξιον, οὐδὲ γὰρ πάντες οἱ ἐπιβατεύοντες τοῦ θρόνου τούτου λόγου ἄξιοι, ἀλλ' ὅτι τοὺς μὲν Πλατωνείους καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Στοᾶς καὶ τοὺς ἀπὸ τοῦ Περιπάτου καὶ αὐτοῦ ̓Επικούρου προσέταξεν ὁ Μάρκος τῷ ̔Ηρώδῃ κρῖναι, τὸν δὲ ἄνδρα τοῦτον ἀπὸ τῆς περὶ αὐτὸν δόξης αὐτὸς ἐπέκρινε τοῖς νέοις ἀγωνιστὴν τῶν πολιτικῶν προσειπὼν λόγων καὶ ῥητορικῆς ὄφελος. ὁ ἀνὴρ οὗτος Λολλιανοῦ μὲν ἀκροατής, ̔Ηρώδου δὲ οὐκ ἀνήκοος. ἐβίω μὲν οὖν ὑπὲρ τὰ πεντήκοντα δυοῖν ἐτοῖν κατασχὼν τὸν θρόνον, τὴν δὲ ἰδέαν τῶν λόγων ἀποχρῶν καὶ τοῖς δικανικοῖς καὶ τοῖς ὑπερσοφιστεύουσιν. 2.10. ̓Αδριανὸν δὲ τὸν Φοίνικα Τύρος μὲν ἤνεγκεν, ̓Αθῆναι δὲ ἤσκησαν. ὡς γὰρ τῶν ἐμαυτοῦ διδασκάλων ἤκουον, ἀφίκετο μὲν ἐς αὐτὰς κατὰ ̔Ηρώδην, φύσεως δὲ ἰσχὺν σοφιστικωτάτην ἐνδεικνύμενος καὶ οὐκ ἄδηλος ὢν ὡς ἐπὶ μέγα ἥξοι: ἐφοίτησε μὲν γὰρ τῷ ̔Ηρώδῃ ὀκτὼ καὶ δέκα ἴσως γεγονὼς ἔτη καὶ ταχέως ἀξιωθείς, ὧν Σκέπτος τε καὶ ̓Αμφικλῆς ἠξιοῦντο, ἐνεγράφη καὶ τῇ τοῦ Κλεψυδρίου ἀκροάσει. τὸ δὲ Κλεψύδριον ὧδε εἶχεν: τῶν τοῦ ̔Ηρώδου ἀκροατῶν δέκα οἱ ἀρετῆς ἀξιούμενοι ἐπεσιτίζοντο τῇ ἐς πάντας ἀκροάσει κλεψύδραν ξυμμεμετρημένην ἐς ἑκατὸν ἔπη, ἃ διῄει ἀποτάδην ὁ ̔Ηρώδης παρῃτημένος τὸν ἐκ τῶν ἀκροατῶν ἔπαινον καὶ μόνου γεγονὼς τοῦ λέγειν. παραδεδωκότος δὲ αὐτοῦ τοῖς γνωρίμοις τὸ μηδὲ τὸν τοῦ πότου καιρὸν ἀνιέναι, ἀλλὰ κἀκεῖ τι ἐπισπουδάζειν τῷ οἴνῳ ξυνέπινε μὲν ὁ ̓Αδριανὸς τοῖς ἀπὸ τῆς κλεψύδρας ὡς κοινωνὸς μεγάλου ἀπορρήτου, λόγου δὲ αὐτοῖς περὶ τῆς ἑκάστου τῶν σοφιστῶν ἰδέας προβαίνοντος παρελθὼν ἐς μέσους ὁ ̓Αδριανὸς “ἐγὼ” ἔφη “ὑπογράψω τοὺς χαρακτῆρας οὐ κομματίων ἀπομνημονεύων ἢ νοιδίων ἢ κώλων ἢ ῥυθμῶν, ἀλλ' ἐς μίμησιν ἐμαυτὸν καθιστὰς καὶ τὰς ἁπάντων ἰδέας ἀποσχεδιάζων σὺν εὐροίᾳ καὶ ἐφιεὶς τῇ γλώττῃ.” παραλιπόντος δὲ αὐτοῦ τὸν ̔Ηρώδην ὁ μὲν ̓Αμφικλῆς ἤρετο τοῦ χάριν τὸν διδάσκαλον αὐτῶν παρέλθοι αὐτός τε ἐρῶν τῆς ἰδέας ἐκείνους τε ἰδὼν ἐρῶντας “ὅτι” ἔφη “οὗτοι μὲν οἷοι καὶ μεθύοντι παραδοῦναι μίμησιν, ̔Ηρώδην δὲ τὸν βασιλέα τῶν λόγων ἀγαπητὸν ἢν ἄοινός τε καὶ νήφων ὑποκρίνωμαι.” ταῦτα ἀπαγγελθέντα τῷ ̔Ηρώδῃ διέχεεν αὐτὸν ὄντα καὶ ἄλλως ἥττω εὐδοξίας. ἐπήγγειλε δὲ τῷ ̔Ηρώδῃ καὶ ἀκρόασιν σχεδίου λόγου νεάζων ἔτι, καὶ ὁ ̔Ηρώδης οὐχ ὡς διαβάλλουσί τινες, βασκαίνων τε καὶ τωθάζων, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ διακειμένου τε καὶ ἵλεω ἀκροασάμενος ἐπέρρωσε τὸν νεανίαν εἰπὼν ἐπὶ πᾶσιν “κολοσσοῦ ταῦτα μεγάλα σπαράγματ' ἂν εἴη”, ἅμα μὲν διορθούμενος αὐτὸν ὡς ὑφ' ἡλικίας διεσπασμένον τε καὶ μὴ ξυγκείμενον, ἅμα δὲ ἐπαινῶν ὡς μεγαλόφωνόν τε καὶ μεγαλογνώμονα. καὶ λόγον τῷ ̔Ηρώδῃ ἀποθανόντι ἐπεφθέγξατο ἐπάξιον τοῦ ἀνδρός, ὡς ἐς δάκρυα ἐκκληθῆναι τοὺς ̓Αθηναίους ἐν τῇ τοῦ λόγου ἀκροάσει. μεστὸς δὲ οὕτω παρρησίας ἐπὶ τὸν θρόνον παρῆλθε τὸν ̓Αθήνησιν, ὡς προοίμιόν οἱ γενέσθαι τῆς πρὸς αὐτοὺς διαλέξεως μὴ τὴν ἐκείνων σοφίαν, ἀλλὰ τὴν ἑαυτοῦ, ἤρξατο γὰρ δὴ ὧδε: “πάλιν ἐκ Φοινίκης γράμματα.” τὸ μὲν δὴ προοίμιον τοῦτο ὑπερπνέοντος ἦν τοὺς ̓Αθηναίους καὶ διδόντος τι αὐτοῖς ἀγαθὸν μᾶλλον ἢ λαμβάνοντος, μεγαλοπρεπέστατα δὲ τοῦ ̓Αθήνησι θρόνου ἐπεμελήθη ἐσθῆτα μὲν πλείστου ἀξίαν ἀμπεχόμενος, ἐξηρτημένος δὲ τὰς θαυμασιωτέρας τῶν λίθων καὶ κατιὼν μὲν ἐπὶ τὰς σπουδὰς ἐπ' ἀργυροχαλίνου ὀχήματος, ἐπεὶ δὲ σπουδάσειε, ζηλωτὸς αὖ ἐπανιὼν ξὺν πομπῇ τοῦ πανταχόθεν ̔Ελληνικοῦ. οἵδε γὰρ ἐθεράπευον αὐτόν, ὥσπερ τὰ γένη τῆς ̓Ελευσῖνος ἱεροφάντην λαμπρῶς ἱερουργοῦντα. ὑπεποιεῖτο δὲ αὐτοὺς καὶ παιδιαῖς καὶ πότοις καὶ θήραις καὶ κοινωνίᾳ πανηγύρεων ̔Ελληνικῶν, ἄλλα ἄλλῳ ξυννεάζων, ὅθεν διέκειντο πρὸς αὐτὸν ὡς πρὸς πατέρα παῖδες ἡδύν τε καὶ πρᾷον καὶ ξυνδιαφέροντα αὐτοῖς τὸ ̔Ελληνικὸν σκίρτημα. ἐγώ τοι καὶ δακρύοντας αὐτῶν ἐνίους οἶδα, ὁπότε ἐς μνήμην τοῦ ἀνδρὸς τούτου καθίσταιντο, καὶ τοὺς μὲν τὸ φθέγμα ὑποκοριζομένους, τοὺς δὲ τὸ βάδισμα, τοὺς δὲ τὸ εὔσχημον τῆς στολῆς. ἐπαχθεῖσαν δὲ αὐτῷ καὶ φονικὴν αἰτίαν ὧδε ἀπέφυγεν: ἦν ̓Αθήνησιν ἀνθρώπιον οὐκ ἀγύμναστον τοῦ περὶ τοὺς σοφιστὰς δρόμου: τούτῳ ἀμφορέα μέν τις οἴνου προσάγων ἢ ὄψα ἢ ἐσθῆτα ἢ ἀργύριον εὐμεταχειρίστῳ ἐχρῆτο, καθάπερ οἱ τὰ πεινῶντα τῶν θρεμμάτων τῷ θαλλῷ ἄγοντες, εἰ δὲ ἀμελοῖτο, φιλολοιδόρως εἶχε. καὶ ὑλάκτει. τῷ μὲν οὖν ̓Αδριανῷ προσκεκρούκει διὰ τὴν εὐχέρειαν τοῦ ἤθους, Χρῆστον δὲ τὸν ἐκ τοῦ Βυζαντίου σοφιστὴν ἐθεράπευεν, καὶ ὁ μὲν ̓Αδριανὸς ἐκαρτέρει τὰ ἐξ αὐτοῦ πάντα, δήγματα κόρεων τὰς ἐκ τῶν τοιούτων λοιδορίας καλῶν, οἱ γνώριμοι δὲ οὐκ ἐνεγκόντες παρεκελεύσαντο τοῖς ἑαυτῶν οἰκέταις παίειν αὐτόν, καὶ ἀνοιδησάντων αὐτῷ τῶν σπλάγχνων ἐν ἡμέρᾳ τριακοστῇ ἀπέθανε παρασχών τινα καὶ αὐτὸς τῷ θανάτῳ λόγον, ἐπειδὴ ἀκράτου νοσῶν ἔσπασεν. οἱ δὲ προσήκοντες τῷ τεθνεῶτι γράφονται τὸν σοφιστὴν φόνου παρὰ τῷ τῆς ̔Ελλάδος ἄρχοντι ὡς ἕνα ̓Αθηναίων, ἐπειδὴ φυλή τε ἦν αὐτῷ καὶ δῆμος ̓Αθήνησιν, ὁ δὲ ἀπέγνω τὴν αἰτίαν ὡς μήτε ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ μήτε ταῖς τῶν ἑαυτοῦ δούλων τετυπτηκότος τὸν τεθνάναι λεγόμενον. ξυνήρατο δὲ αὐτῷ τῆς ἀπολογίας πρῶτον μὲν τὸ ̔Ελληνικὸν τίνας οὐχὶ ἀφιέντες ὑπὲρ αὐτοῦ φωνὰς δακρύοις ἅμα, ἔπειτα ἡ τοῦ ἰατροῦ μαρτυρία ἡ ἐπὶ τῷ οἴνῳ. κατὰ δὲ τοὺς χρόνους, οὓς ὁ αὐτοκράτωρ Μάρκος ̓Αθήναζε ὑπὲρ μυστηρίων ἐστάλη, ἐκράτει μὲν ἤδη τοῦ τῶν σοφιστῶν θρόνου ὁ ἀνὴρ οὗτος, ἐν μέρει δὲ ὁ Μάρκος τῆς τῶν ̓Αθηνῶν ἱστορίας ἔθετο μηδὲ τὴν ἐκείνου σοφίαν ἀγνοῆσαι: καὶ γὰρ δὴ καὶ ἐπέταξεν αὐτὸν τοῖς νέοις οὐκ ἀκροάσει βασανίσας, ἀλλὰ ξυνθέμενος τῇ περὶ αὐτοῦ φήμῃ. Σεβήρου δὲ ἀνδρὸς ὑπάτου διαβάλλοντος αὐτὸν ὡς τὰς σοφιστικὰς ὑποθέσεις ἐκβακχεύοντα διὰ τὸ ἐρρῶσθαι πρὸς τοὺς ἀγῶνας ἔλεγχον τούτου ποιούμενος ὁ Μάρκος προὔβαλε μὲν αὐτῷ τὸν ̔Υπερείδην τὸν ἐς μόνας ἐπιστρέφοντα τὰς Δημοσθένους γνώμας, ὅτε δὴ ἐν ̓Ελατείᾳ Φίλιππος ἦν, ὁ δὲ οὕτως τὸν ἀγῶνα εὐηνίως διέθετο, ὡς μηδὲ τοῦ Πολέμωνος ῥοίζου λείπεσθαι δόξαι. ἀγασθεὶς δὲ αὐτὸν ὁ αὐτοκράτωρ ἐπὶ μέγα ἦρε δωρεαῖς τε καὶ δώροις. καλῶ δὲ δωρεὰς μὲν τάς τε σιτήσεις καὶ τὰς προεδρίας καὶ τὰς ἀτελείας καὶ τὸ ἱερᾶσθαι καὶ ὅσα ἄλλα λαμπρύνει ἄνδρας, δῶρα δὲ χρυσὸν ἄργυρον ἵππους ἀνδράποδα καὶ ὅσα ἑρμηνεύει πλοῦτον, ὧν αὐτόν τε ἐνέπλησε καὶ γένος τὸ ἐκείνου πάντας. κατασχὼν δὲ καὶ τὸν ἄνω θρόνον οὕτως τὴν ̔Ρώμην ἐς ἑαυτὸν ἐπέστρεψεν, ὡς καὶ τοῖς ἀξυνέτοις γλώττης ̔Ελλάδος ἔρωτα παρασχεῖν ἀκροάσεως. ἠκροῶντο δὲ ὥσπερ εὐστομούσης ἀηδόνος, τὴν εὐγλωττίαν ἐκπεπληγμένοι καὶ τὸ σχῆμα καὶ τὸ εὔστροφον τοῦ φθέγματος καὶ τοὺς πεζῇ τε καὶ ξὺν ᾠδῇ ῥυθμούς. ὁπότε οὖν σπουδάζοιεν περὶ τὰς ἐγκυκλίους θέας, ὀρχηστῶν δὲ αὗται τὸ ἐπίπαν, φανέντος ἂν περὶ τὴν σκηνὴν τοῦ τῆς ἀκροάσεως ἀγγέλου ἐξανίσταντο μὲν ἀπὸ τῆς συγκλήτου βουλῆς, ἐξανίσταντο δὲ τῶν δημοσίᾳ ἱππευόντων οὐχ οἱ τὰ ̔Ελλήνων σπουδάζοντες μόνον, ἀλλὰ καὶ ὁπόσοι τὴν ἑτέραν γλῶτταν ἐπαιδεύοντο ἐν τῇ ̔Ρώμῃ καὶ δρόμῳ ἐχώρουν ἐς τὸ ̓Αθήναιον ὁρμῆς μεστοὶ καὶ τοὺς βάδην πορευομένους κακίζοντες. νοσοῦντι δὲ αὐτῷ κατὰ τὴν ̔Ρώμην, ὅτε δὴ καὶ ἐτελεύτα, ἐψηφίσατο μὲν τὰς ἐπιστολὰς ὁ Κόμμοδος ξὺν ἀπολογίᾳ τοῦ μὴ καὶ θᾶττον, ὁ δὲ ἐπιθειάσας μὲν ταῖς Μούσαις, ὥσπερ εἰώθει, προσκυνήσας δὲ τὰς βασιλείους δέλτους τὴν ψυχὴν πρὸς αὐταῖς ἀφῆκεν ἐνταφίῳ τῇ τιμῇ χρησάμενος: ἐτελεύτα δὲ ἀμφὶ τὰ ὀγδοήκοντα ἔτη, οὕτω τι εὐδόκιμος, ὡς καὶ πολλοῖς γόης δόξαι: ὅτι μὲν οὖν ἀνὴρ πεπαιδευμένος οὐκ ἄν ποτε ἐς γοήτων ὑπαχθείη τέχνας, ἱκανῶς ἐν τοῖς ὑπὲρ Διονυσίου λόγοις εἴρηκα, ὁ δέ, οἶμαι, τερατευόμενος ἐν ταῖς ὑποθέσεσι περὶ τὰ τῶν μάγων ἤθη τὴν ἐπωνυμίαν ταύτην παρ' αὐτῶν ἔσπασεν. διαβάλλουσι δὲ αὐτὸν ὡς καὶ ἀναιδῆ τὸ ἦθος, πέμψαι μὲν γὰρ αὐτῷ τινα τῶν γνωρίμων ἰχθῦς διακειμένους ἐπὶ δίσκου ἀργυροῦ πεποικιλμένου χρυσῷ, τὸν δὲ ὑπερησθέντα τῷ δίσκῳ μήτε ἀποδοῦναι καὶ ἀποκρίνασθαι τῷ πέμψαντι “εὖγε, ὅτι καὶ τοὺς ἰχθῦς.” τουτὶ δὲ διατριβῆς μὲν ἕνεκα παῖξαι λέγεται πρός τινα τῶν ἑαυτοῦ γνωρίμων, ὃν ἤκουε μικροπρεπῶς τῷ πλούτῳ χρώμενον, τὸν δὲ ἄργυρον ἀποδοῦναι σωφρονίσας τὸν ἀκροατὴν τῷ ἀστεισμῶ. ὁ δὲ σοφιστὴς οὗτος πολὺς μὲν περὶ τὰς ἐννοίας καὶ λαμπρὸς καὶ τὰς διασκευὰς τῶν ὑποθέσεων ποικιλώτατος ἐκ τῆς τραγῳδίας τοῦτο ᾑρηκώς, οὐ μὴν τεταγμένος γε, οὐδὲ τῇ τέχνῃ ἑπόμενος, τὴν δὲ παρασκευὴν τῆς λέξεως ἀπὸ τῶν ἀρχαίων σοφιστῶν περιεβάλλετο ἤχῳ προσάγων μᾶλλον ἢ κρότῳ. πολλαχοῦ δὲ τῆς μεγαλοφωνίας ἐξέπεσεν ἀταμιεύτως τῇ τραγῳδίᾳ χρησάμενος. 2.20. ὁ δὲ ̓Απολλώνιος ὁ ̓Αθηναῖος ὀνόματος μὲν ἠξιώθη καθ' ̔́Ελληνας, ὡς ἱκανὸς τὰ δικανικὰ καὶ τὰ ἀμφὶ μελέτην οὐ μεμπτός, ἐπαίδευσε δὲ ̓Αθήνησι καθ' ̔Ηρακλείδην τε καὶ τὸν ὁμώνυμον τοῦ πολιτικοῦ θρόνου προεστὼς ἐπὶ ταλάντῳ. διαπρεπὴς δὲ καὶ τὰ πολιτικὰ γενόμενος ἔν τε πρεσβείαις ὑπὲρ τῶν μεγίστων ἐπρέσβευσεν ἔν τε λειτουργίαις, ἃς μεγίστας ̓Αθηναῖοι νομίζουσι, τήν τε ἐπώνυμον καὶ τὴν ἐπὶ τῶν ὅπλων ἐπετράπη καὶ τὰς ἐξ ἀνακτόρου φωνὰς ἤδη γηράσκων, ̔Ηρακλείδου μὲν καὶ Λογίμου καὶ Γλαύκου καὶ τῶν τοιούτων ἱεροφαντῶν εὐφωνίᾳ μὲν ἀποδέων, σεμνότητι δὲ καὶ μεγαλοπρεπείᾳ καὶ κόσμῳ παρὰ πολλοὺς δοκῶν τῶν ἄνω. πρεσβεύων δὲ παρὰ Σεβῆρον ἐν ̔Ρώμῃ τὸν αὐτοκράτορα ἀπεδύσατο πρὸς ̔Ηρακλείδην τὸν σοφιστὴν τὸν ὑπὲρ μελέτης ἀγῶνα, καὶ ἀπῆλθεν ὁ μὲν τὴν ἀτέλειαν ἀφαιρεθείς, ὁ δὲ ̓Απολλώνιος δῶρα ἔχων. διαδόντος δὲ τοῦ ̔Ηρακλείδου λόγον οὐκ ἀληθῆ ὑπὲρ τοῦ ̓Απολλωνίου, ὡς αὐτίκα δὴ βαδιουμένου ἐς Λιβύην, ἡνίκα Λεπτίνης ἦν ὁ αὐτοκράτωρ ἐκεῖ καὶ τὰς ἐξ ἁπάσης γῆς ἀρετὰς συνῆγεν, καὶ πρὸς αὐτὸν εἰπόντος “ὥρα σοι ἀναγιγνώσκειν τὸν πρὸς Λεπτίνην” “σοὶ μὲν οὖν”, ἦ δ' ὁ ̓Απολλώνιος, “καὶ γὰρ δὴ καὶ ὑπὲρ τῆς ἀτελείας γέγραπται”. βαλβῖδα μὲν δὴ τοῦ λόγου ὁ ̓Απολλώνιος ἐκ τῆς ̓Αδριανοῦ ἰδέας βέβληται ἅτε δὴ καὶ ἀκροατὴς γενόμενος, παραλλάττει δὲ ὅμως ἐς ῥυθμοὺς ἐμμέτρους τε καὶ ἀναπαίοντας, οὓς εἰ φυλάξαιτο, σεμνοπρεπὴς τὴν ἀπαγγελίαν δοκεῖ καὶ βεβηκώς. τουτὶ δέ ἐστιν εὑρεῖν καὶ ἐπ' ἄλλων μὲν ὑποθέσεων, μάλιστα δὲ ἐπὶ τοῦ Καλλίου, ὃς ἀπαγορεύει τοῖς ̓Αθηναίοις πυρὶ μὴ θάπτειν: “ὑψηλὴν ἆρον, ἄνθρωπε, τὴν δᾷδα. τί βιάζῃ καὶ κατάγεις κάτω καὶ βασανίζεις τὸ πῦρ; οὐράνιόν ἐστιν, αἰθέριόν ἐστιν, πρὸς τὸ ξυγγενὲς ἔρχεται τὸ πῦρ. οὐ κατάγει νεκρούς, ἀλλ' ἀνάγει θεούς. ἰὼ Προμηθεῦ δᾳδοῦχε καὶ πυρφόρε, οἷά σου τὸ δῶρον ὑβρίζεται: νεκροῖς ἀναισθήτοις ἀναμίγνυται. ἐπάρηξον βοήθησον κλέψον, εἰ δυνατόν, κἀκεῖθεν τὸ πῦρ.” παρεθέμην δὲ ταῦτα οὐ παραιτούμενος αὐτὸν τῶν ἀκολάστων ῥυθμῶν, ἀλλὰ διδάσκων, ὅτι μηδὲ τοὺς σωφρονεστέρους ῥυθμοὺς ἠγνόει ἐτελεύτα μὲν οὖν ἀμφὶ τὰ πέντε καὶ ἑβδομήκοντα ἔτη πολὺς καὶ ἐν τῷ ̓Αθηναίων δήμῳ πνεύσας, ἐτάφη δὲ ἐν τῷ προαστείῳ τῆς ̓Ελευσῖνάδε λεωφόρου. ὄνομα μὲν δὴ τῷ προαστείῳ ̔Ιερὰ συκῆ, τὰ δὲ ̓Ελευσινόθεν ἱερά, ἐπειδὰν ἐς ἄστυ ἄγωσιν, ἐκεῖ ἀναπαύουσιν.

26. Lucian, Demonax, 11, 5 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Edelmann-Singer et al. (2020), Sceptic and Believer in Ancient Mediterranean Religions, 158

27. Lucian, Zeus Rants, 18 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods (egyptian, greek, and roman), athena Found in books: Edelmann-Singer et al. (2020), Sceptic and Believer in Ancient Mediterranean Religions, 161

28. Philostratus The Athenian, Life of Apollonius, 4.17, 4.19, 4.20.2-4.20.3 (2nd cent. CE - missingth cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 86

4.17. τοιαῦτα μὲν τὰ ἐπὶ τῆς νεώς, ἐς δὲ τὸν Πειραιᾶ ἐσπλεύσας περὶ μυστηρίων ὥραν, ὅτε ̓Αθηναῖοι πολυανθρωπότατα ̔Ελλήνων πράττουσιν, ἀνῄει ξυντείνας ἀπὸ τῆς νεὼς ἐς τὸ ἄστυ, προιὼν δὲ πολλοῖς τῶν φιλοσοφούντων ἐνετύγχανε Φάληράδε κατιοῦσιν, ὧν οἱ μὲν γυμνοὶ ἐθέροντο, καὶ γὰρ τὸ μετόπωρον εὐήλιον τοῖς ̓Αθηναίοις, οἱ δὲ ἐκ βιβλίων ἐσπούδαζον, οἱ δ' ἀπὸ στόματος ἠσκοῦντο, οἱ δὲ ἤριζον. παρῄει δὲ οὐδεὶς αὐτόν, ἀλλὰ τεκμηράμενοι πάντες, ὡς εἴη ̓Απολλώνιος, ξυνανεστρέφοντό τε καὶ ἠσπάζοντο χαίροντες, νεανίσκοι δὲ ὁμοῦ δέκα περιτυχόντες αὐτῷ “νὴ τὴν ̓Αθηνᾶν ἐκείνην,” ἔφασαν ἀνατείναντες τὰς χεῖρας ἐς τὴν ἀκρόπολιν, “ἡμεῖς ἄρτι ἐς Πειραιᾶ ἐβαδίζομεν πλευσόμενοι ἐς ̓Ιωνίαν παρὰ σέ.” ὁ δὲ ἀπεδέχετο αὐτῶν καὶ ξυγχαίρειν ἔφη φιλοσοφοῦσιν. 4.19. τὰς δὲ ̓Αθήνησι διατριβὰς πλείστας μὲν ὁ Δάμις γενέσθαι φησὶ τῷ ἀνδρί, γράψαι δὲ οὐ πάσας, ἀλλὰ τὰς ἀναγκαίας τε καὶ περὶ μεγάλων σπουδασθείσας. τὴν μὲν δὴ πρώτην διάλεξιν, ἐπειδὴ φιλοθύτας τοὺς ̓Αθηναίους εἶδεν, ὑπὲρ ἱερῶν διελέξατο, καὶ ὡς ἄν τις ἐς τὸ ἑκάστῳ τῶν θεῶν οἰκεῖον καὶ πηνίκα δὲ τῆς ἡμέρας τε καὶ νυκτὸς ἢ θύοι ἢ σπένδοι ἢ εὔχοιτο, καὶ βιβλίῳ ̓Απολλωνίου προστυχεῖν ἐστιν, ἐν ᾧ ταῦτα τῇ ἑαυτοῦ φωνῇ ἐκδιδάσκει. διῆλθε δὲ ταῦτα ̓Αθήνησι πρῶτον μὲν ὑπὲρ σοφίας αὑτοῦ τε κἀκείνων, εἶτ' ἐλέγχων τὸν ἱεροφάντην δι' ἃ βλασφήμως τε καὶ ἀμαθῶς εἶπε: τίς γὰρ ἔτι ᾠήθη τὰ δαιμόνια μὴ καθαρὸν εἶναι τὸν φιλοσοφοῦντα, ὅπως οἱ θεοὶ θεραπευτέοι;

4.17. So much for the conversation on board; but having sailed into the Piraeus at the season of the mysteries, when the Athenians keep the most crowded of Hellenic festivals, he went post haste up from the ship into the city; but as he went forward, he fell in with quite a number of students of philosophy on their way down to Phaleron. Some of them were stripped and enjoying the heat, for in autumn the sun is hot upon the Athenians; and others were studying books, and some were rehearsing their speeches, and others were disputing. But no one passed him by, for they all guessed that it was Apollonius, and they turned and thronged around him and welcomed him warmly; and ten youths in a body met him and holding up their hands to the Acropolis, they cried: By Athena yonder, we were on the point of going down to the Piraeus there to take ship to Ionia in order to visit you. And he welcomed them and said how much he congratulated them on their study of philosophy. 4.19. Many were the discourses which according to Damis the sage delivered at Athens; though he did not write down all of them, but only the more indispensable ones in which he handled great subjects. He took for the topic of his first discourse the matter of rite and ceremonies, and this because he saw that the Athenians were much addicted to sacrifices; and in it he explained how a religious man could best adapt his sacrifice, his libations, or prayers to any particular divinity, and at what hours of day and night he ought to offer them. And it is possible to obtain a book of Apollonius, in which he gives instructions in his own words. But Athens he discussed these topics with a view to improving his own wisdom and that of others in the first place, and in the second of convincing the hierophant of blasphemy and ignorance in the remarks he had made; for who could continue to regard as one impure in his religion a man who taught philosophically how the worship of the gods is to be conducted?

29. Athenagoras, Apology Or Embassy For The Christians, 17.1-17.5, 20.2-20.3 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 111, 357

30. Aristides of Athens, Apology, 11.7, 13.1 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 111

31. Clement of Alexandria, Miscellanies, 4.7.54, 5.14.103, 7.7.40 (2nd cent. CE - 3rd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 334

32. Cassius Dio, Roman History, 72.31.3 (2nd cent. CE - 3rd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 90

33. Pausanias, Description of Greece, 1.1-1.5, 1.1.1, 1.1.3, 1.1.23, 1.1.34, 1.2.5, 1.7.2, 1.8.4, 1.15.1, 1.24.1-1.24.3, 1.27.2-1.27.3, 1.31-1.39, 2.4-2.5, 3.2-3.5, 4.2, 8.2, 8.4, 14.1-14.2, 14.4-14.7, 17.1-17.2, 18.4-18.5, 18.7, 18.9, 19.1-19.3, 19.5-19.6, 20.3, 21.3-21.4, 22.1, 22.3-22.4, 22.8, 23.2, 23.5, 24.1-24.5, 24.8, 26.4-26.5, 27.3, 28.2, 28.4, 28.6, 29.2, 30.2-30.3, 33.1 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 80, 81, 82, 85, 93, 146, 255, 256, 266, 272, 278, 336

1.1.1. τῆς ἠπείρου τῆς Ἑλληνικῆς κατὰ νήσους τὰς Κυκλάδας καὶ πέλαγος τὸ Αἰγαῖον ἄκρα Σούνιον πρόκειται γῆς τῆς Ἀττικῆς· καὶ λιμήν τε παραπλεύσαντι τὴν ἄκραν ἐστὶ καὶ ναὸς Ἀθηνᾶς Σουνιάδος ἐπὶ κορυφῇ τῆς ἄκρας. πλέοντι δὲ ἐς τὸ πρόσω Λαύριόν τέ ἐστιν, ἔνθα ποτὲ Ἀθηναίοις ἦν ἀργύρου μέταλλα, καὶ νῆσος ἔρημος οὐ μεγάλη Πατρόκλου καλουμένη· τεῖχος γὰρ ᾠκοδομήσατο ἐν αὐτῇ καὶ χάρακα ἐβάλετο Πάτροκλος, ὃς τριήρεσιν ὑπέπλει ναύαρχος Αἰγυπτίαις, ἃς Πτολεμαῖος ὁ Πτολεμαίου τοῦ Λάγου τιμωρεῖν ἔστειλεν Ἀθηναίοις, ὅτε σφίσιν Ἀντίγονος ὁ Δημητρίου στρατιᾷ τε αὐτὸς ἐσβεβληκὼς ἔφθειρε τὴν χώραν καὶ ναυσὶν ἅμα ἐκ θαλάσσης κατεῖργεν. 1.1.3. θέας δὲ ἄξιον τῶν ἐν Πειραιεῖ μάλιστα Ἀθηνᾶς ἐστι καὶ Διὸς τέμενος· χαλκοῦ μὲν ἀμφότερα τὰ ἀγάλματα, ἔχει δὲ ὁ μὲν σκῆπτρον καὶ Νίκην, ἡ δὲ Ἀθηνᾶ δόρυ. ἐνταῦθα Λεωσθένην, ὃς Ἀθηναίοις καὶ τοῖς πᾶσιν Ἕλλησιν ἡγούμενος Μακεδόνας ἔν τε Βοιωτοῖς ἐκράτησε μάχῃ καὶ αὖθις ἔξω Θερμοπυλῶν καὶ βιασάμενος ἐς Λάμιαν κατέκλεισε τὴν ἀπαντικρὺ τῆς Οἴτης, τοῦτον τὸν Λεωσθένην καὶ τοὺς παῖδας ἔγραψεν Ἀρκεσίλαος . ἔστι δὲ τῆς στοᾶς τῆς μακρᾶς, ἔνθα καθέστηκεν ἀγορὰ τοῖς ἐπὶ θαλάσσης—καὶ γὰρ τοῖς ἀπωτέρω τοῦ λιμένος ἐστὶν ἑτέρα—, τῆς δὲ ἐπὶ θαλάσσης στοᾶς ὄπισθεν ἑστᾶσι Ζεὺς καὶ Δῆμος, Λεωχάρους ἔργον. πρὸς δὲ τῇ θαλάσσῃ Κόνων ᾠκοδόμησεν Ἀφροδίτης ἱερόν, τριήρεις Λακεδαιμονίων κατεργασάμενος περὶ Κνίδον τὴν ἐν τῇ Καρικῇ χερρονήσῳ. Κνίδιοι γὰρ τιμῶσιν Ἀφροδίτην μάλιστα, καί σφισιν ἔστιν ἱερὰ τῆς θεοῦ· τὸ μὲν γὰρ ἀρχαιότατον Δωρίτιδος, μετὰ δὲ τὸ Ἀκραίας, νεώτατον δὲ ἣν Κνιδίαν οἱ πολλοί, Κνίδιοι δὲ αὐτοὶ καλοῦσιν Εὔπλοιαν. 1.2.5. ἡ δὲ ἑτέρα τῶν στοῶν ἔχει μὲν ἱερὰ θεῶν, ἔχει δὲ γυμνάσιον Ἑρμοῦ καλούμενον· ἔστι δὲ ἐν αὐτῇ Πουλυτίωνος οἰκία, καθʼ ἣν παρὰ τὴν ἐν Ἐλευσῖνι δρᾶσαι τελετὴν Ἀθηναίων φασὶν οὐ τοὺς ἀφανεστάτους· ἐπʼ ἐμοῦ δὲ ἀνεῖτο Διονύσῳ. Διόνυσον δὲ τοῦτον καλοῦσι Μελπόμενον ἐπὶ λόγῳ τοιῷδε ἐφʼ ὁποίῳ περ Ἀπόλλωνα Μουσηγέτην. ἐνταῦθά ἐστιν Ἀθηνᾶς ἄγαλμα Παιωνίας καὶ Διὸς καὶ Μνημοσύνης καὶ Μουσῶν, Ἀπόλλων τε ἀνάθημα καὶ ἔργον Εὐβουλίδου , καὶ δαίμων τῶν ἀμφὶ Διόνυσον Ἄκρατος· πρόσωπόν ἐστίν οἱ μόνον ἐνῳκοδομημένον τοίχῳ. μετὰ δὲ τὸ τοῦ Διονύσου τέμενός ἐστιν οἴκημα ἀγάλματα ἔχον ἐκ πηλοῦ, βασιλεὺς Ἀθηναίων Ἀμφικτύων ἄλλους τε θεοὺς ἑστιῶν καὶ Διόνυσον. ἐνταῦθα καὶ Πήγασός ἐστιν Ἐλευθερεύς, ὃς Ἀθηναίοις τὸν θεὸν ἐσήγαγε· συνεπελάβετο δέ οἱ τὸ ἐν Δελφοῖς μαντεῖον ἀναμνῆσαν τὴν ἐπὶ Ἰκαρίου ποτὲ ἐπιδημίαν τοῦ θεοῦ. 1.7.2. καὶ Πτολεμαῖος μὲν τὴν ἐσβολὴν φραξάμενος ὑπέμενεν ἐπιόντας Κυρηναίους, Μάγᾳ δὲ ἀπαγγέλλεται καθʼ ὁδὸν ἀφεστηκέναι Μαρμαρίδας· εἰσὶ δὲ Λιβύων οἱ Μαρμαρίδαι τῶν νομάδων. καὶ τότε μὲν ἐς Κυρήνην ἀπηλλάσσετο· Πτολεμαῖον δὲ ὡρμημένον διώκειν αἰτία τοιάδε ἐπέσχεν. ἡνίκα παρεσκευάζετο ἐπιόντα ἀμύνεσθαι Μάγαν, ξένους ἐπηγάγετο καὶ ἄλλους καὶ Γαλάτας ἐς τετρακισχιλίους· τούτους λαβὼν ἐπιβουλεύοντας κατασχεῖν Αἴγυπτον, ἀνήγαγε σφᾶς ἐς νῆσον ἔρημον διὰ τοῦ ποταμοῦ. καὶ οἱ μὲν ἐνταῦθα ἀπώλοντο ὑπό τε ἀλλήλων καὶ τοῦ λιμοῦ· 1.8.4. τῆς δὲ τοῦ Δημοσθένους εἰκόνος πλησίον Ἄρεώς ἐστιν ἱερόν, ἔνθα ἀγάλματα δύο μὲν Ἀφροδίτης κεῖται, τὸ δὲ τοῦ Ἄρεως ἐποίησεν Ἀλκαμένης , τὴν δὲ Ἀθηνᾶν ἀνὴρ Πάριος, ὄνομα δὲ αὐτῷ Λόκρος . ἐνταῦθα καὶ Ἐνυοῦς ἄγαλμά ἐστιν, ἐποίησαν δὲ οἱ παῖδες οἱ Πραξιτέλους · περὶ δὲ τὸν ναὸν ἑστᾶσιν Ἡρακλῆς καὶ Θησεὺς καὶ Ἀπόλλων ἀναδούμενος ταινίᾳ τὴν κόμην, ἀνδριάντες δὲ Καλάδης Ἀθηναίοις ὡς λέγεται νόμους γράψας καὶ Πίνδαρος ἄλλα τε εὑρόμενος παρὰ Ἀθηναίων καὶ τὴν εἰκόνα, ὅτι σφᾶς ἐπῄνεσεν ᾆσμα ποιήσας. 1.15.1. ἰοῦσι δὲ πρὸς τὴν στοάν, ἣν Ποικίλην ὀνομάζουσιν ἀπὸ τῶν γραφῶν, ἔστιν Ἑρμῆς χαλκοῦς καλούμενος Ἀγοραῖος καὶ πύλη πλησίον· ἔπεστι δέ οἱ τρόπαιον Ἀθηναίων ἱππομαχίᾳ κρατησάντων Πλείσταρχον, ὃς τῆς ἵππου Κασσάνδρου καὶ τοῦ ξενικοῦ τὴν ἀρχὴν ἀδελφὸς ὢν ἐπετέτραπτο. αὕτη δὲ ἡ στοὰ πρῶτα μὲν Ἀθηναίους ἔχει τεταγμένους ἐν Οἰνόῃ τῆς Ἀργεία; ἐναντία Λακεδαιμονίων· γέγραπται δὲ οὐκ ἐς ἀκμὴν ἀγῶνος οὐδὲ τολμημάτων ἐς ἐπίδειξιν τὸ ἔργον ἤδη προῆκον, ἀλλὰ ἀρχομένη τε ἡ μάχη καὶ ἐς χεῖρας ἔτι συνιόντες. 1.24.1. ἐνταῦθα Ἀθηνᾶ πεποίηται τὸν Σιληνὸν Μαρσύαν παίουσα, ὅτι δὴ τοὺς αὐλοὺς ἀνέλοιτο, ἐρρῖφθαι σφᾶς τῆς θεοῦ βουλομένης. —τούτων πέραν, ὧν εἴρηκα, ἐστὶν ἡ λεγομένη Θησέως μάχη πρὸς τὸν ταῦρον τὸν Μίνω καλούμενον, εἴτε ἀνὴρ εἴτε θηρίον ἦν ὁποῖον κεκράτηκεν ὁ λόγος· τέρατα γὰρ πολλῷ καὶ τοῦδε θαυμασιώτερα καὶ καθʼ ἡμᾶς ἔτικτον γυναῖκες. 1.24.2. κεῖται δὲ καὶ Φρίξος ὁ Ἀθάμαντος ἐξενηνεγμένος ἐς Κόλχους ὑπὸ τοῦ κριοῦ· θύσας δὲ αὐτὸν ὅτῳ δὴ θεῷ, ὡς δὲ εἰκάσαι τῷ Λαφυστίῳ καλουμένῳ παρὰ Ὀρχομενίοις, τοὺς μηροὺς κατὰ νόμον ἐκτεμὼν τὸν Ἑλλήνων ἐς αὐτοὺς καιομένους ὁρᾷ. κεῖνται δὲ ἑξῆς ἄλλαι τε εἰκόνες καὶ Ἡρακλέους· ἄγχει δέ, ὡς λόγος ἔχει, τοὺς δράκοντας. Ἀθηνᾶ τέ ἐστιν ἀνιοῦσα ἐκ τῆς κεφαλῆς τοῦ Διός. ἔστι δὲ καὶ ταῦρος ἀνάθημα τῆς βουλῆς τῆς ἐν Ἀρείῳ πάγῳ, ἐφʼ ὅτῳ δὴ ἀνέθηκεν ἡ βουλή· 1.24.3. πολλὰ δʼ ἄν τις ἐθέλων εἰκάζοι. λέλεκται δέ μοι καὶ πρότερον ὡς Ἀθηναίοις περισσότερόν τι ἢ τοῖς ἄλλοις ἐς τὰ θεῖά ἐστι σπουδῆς· πρῶτοι μὲν γὰρ Ἀθηνᾶν ἐπωνόμασαν Ἐργάνην, πρῶτοι δʼ ἀκώλους Ἑρμᾶς ἀνέθεσαν , ὁμοῦ δέ σφισιν ἐν τῷ ναῷ †σπουδαίων δαίμων ἐστίν. ὅστις δὲ τὰ σὺν τέχνῃ πεποιημένα ἐπίπροσθε τίθεται τῶν ἐς ἀρχαιότητα ἡκόντων, καὶ τάδε ἔστιν οἱ θεάσασθαι. κράνος ἐστὶν ἐπικείμενος ἀνὴρ Κλεοίτου , καί οἱ τοὺς ὄνυχας ἀργυροῦς ἐνεποίησεν ὁ Κλεοίτας· ἔστι δὲ καὶ Γῆς ἄγαλμα ἱκετευούσης ὗσαί οἱ τὸν Δία, εἴτε αὐτοῖς ὄμβρου δεῆσαν Ἀθηναίοις εἴτε καὶ τοῖς πᾶσιν Ἕλλησι συμβὰς αὐχμός. ἐνταῦθα καὶ Τιμόθεος ὁ Κόνωνος καὶ αὐτὸς κεῖται Κόνων· Πρόκνην δὲ τὰ ἐς τὸν παῖδα βεβουλευμένην αὐτήν τε καὶ τὸν Ἴτυν ἀνέθηκεν Ἀλκαμένης. πεποίηται δὲ καὶ τὸ φυτὸν τῆς ἐλαίας Ἀθηνᾶ καὶ κῦμα ἀναφαίνων Ποσειδῶν· 1.27.2. περὶ δὲ τῆς ἐλαίας οὐδὲν ἔχουσιν ἄλλο εἰπεῖν ἢ τῇ θεῷ μαρτύριον γενέσθαι τοῦτο ἐς τὸν ἀγῶνα τὸν ἐπὶ τῇ χώρᾳ· λέγουσι δὲ καὶ τάδε, κατακαυθῆναι μὲν τὴν ἐλαίαν, ἡνίκα ὁ Μῆδος τὴν πόλιν ἐνέπρησεν Ἀθηναίοις, κατακαυθεῖσαν δὲ αὐθημερὸν ὅσον τε ἐπὶ δύο βλαστῆσαι πήχεις. τῷ ναῷ δὲ τῆς Ἀθηνᾶς Πανδρόσου ναὸς συνεχής ἐστι· καὶ ἔστι Πάνδροσος ἐς τὴν παρακαταθήκην ἀναίτιος τῶν ἀδελφῶν μόνη. 1.27.3. ἃ δέ μοι θαυμάσαι μάλιστα παρέσχεν, ἔστι μὲν οὐκ ἐς ἅπαντα ς γνώριμα, γράψω δὲ οἷα συμβαίνει. παρθένοι δύο τοῦ ναοῦ τῆς Πολιάδος οἰκοῦσιν οὐ πόρρω, καλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι σφᾶς ἀρρηφόρους· αὗται χρόνον μέν τινα δίαιταν ἔχουσι παρὰ τῇ θεῷ, παραγενομένης δὲ τῆς ἑορτῆς δρῶσιν ἐν νυκτὶ τοιάδε. ἀναθεῖσαί σφισιν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἃ ἡ τῆς Ἀθηνᾶς ἱέρεια δίδωσι φέρειν, οὔτε ἡ διδοῦσα ὁποῖόν τι δίδωσιν εἰδυῖα οὔτε ταῖς φερούσαις ἐπισταμέναις—ἔστι δὲ περίβολος ἐν τῇ πόλει τῆς καλουμένης ἐν Κήποις Ἀφροδίτης οὐ πόρρω καὶ διʼ αὐτοῦ κάθοδος ὑπόγαιος αὐτομάτη—, ταύτῃ κατίασιν αἱ παρθένοι. κάτω μὲν δὴ τὰ φερόμενα λείπουσιν, λαβοῦσαι δὲ ἄλλο τι κομίζουσιν ἐγκεκαλυμμένον· καὶ τὰς μὲν ἀφιᾶσιν ἤδη τὸ ἐντεῦθεν, ἑτέρας δὲ ἐς τὴν ἀκρόπολιν παρθένους ἄγουσιν ἀντʼ αὐτῶν.

1.1.1. On the Greek mainland facing the Cyclades Islands and the Aegean Sea the Sunium promontory stands out from the Attic land. When you have rounded the promontory you see a harbor and a temple to Athena of Sunium on the peak of the promontory. Farther on is Laurium , where once the Athenians had silver mines, and a small uninhabited island called the Island of Patroclus. For a fortification was built on it and a palisade constructed by Patroclus, who was admiral in command of the Egyptian men-of-war sent by Ptolemy, son of Ptolemy, son of Lagus, to help the Athenians, when Antigonus, son of Demetrius, was ravaging their country, which he had invaded with an army, and at the same time was blockading them by sea with a fleet. c. 267-263 B.C. 1.1.3. The most noteworthy sight in the Peiraeus is a precinct of Athena and Zeus. Both their images are of bronze; Zeus holds a staff and a Victory, Athena a spear. Here is a portrait of Leosthenes and of his sons, painted by Arcesilaus. This Leosthenes at the head of the Athenians and the united Greeks defeated the Macedonians in Boeotia and again outside Thermopylae forced them into Lamia over against Oeta, and shut them up there. 323 B.C. The portrait is in the long portico, where stands a market-place for those living near the sea—those farther away from the harbor have another—but behind the portico near the sea stand a Zeus and a Demos, the work of Leochares. And by the sea Conon fl. c. 350 B.C. built a sanctuary of Aphrodite, after he had crushed the Lacedaemonian warships off Cnidus in the Carian peninsula. 394 B.C. For the Cnidians hold Aphrodite in very great honor, and they have sanctuaries of the goddess; the oldest is to her as Doritis ( Bountiful ), the next in age as Acraea ( of the Height ), while the newest is to the Aphrodite called Cnidian by men generally, but Euploia ( Fair Voyage ) by the Cnidians themselves. 1.2.5. One of the porticoes contains shrines of gods, and a gymnasium called that of Hermes. In it is the house of Pulytion, at which it is said that a mystic rite was performed by the most notable Athenians, parodying the Eleusinian mysteries. But in my time it was devoted to the worship of Dionysus. This Dionysus they call Melpomenus (Minstrel), on the same principle as they call Apollo Musegetes (Leader of the Muses). Here there are images of Athena Paeonia (Healer), of Zeus, of Mnemosyne (Memory) and of the Muses, an Apollo, the votive offering and work of Eubulides, and Acratus, a daemon attendant upon Apollo; it is only a face of him worked into the wall. After the precinct of Apollo is a building that contains earthen ware images, Amphictyon, king of Athens , feasting Dionysus and other gods. Here also is Pegasus of Eleutherae, who introduced the god to the Athenians. Herein he was helped by the oracle at Delphi , which called to mind that the god once dwelt in Athens in the days of Icarius. 1.7.2. Ptolemy fortified the entrance into Egypt and awaited the attack of the Cyrenians. But while on the march Magas was in formed that the Marmaridae,a tribe of Libyan nomads, had revolted, and thereupon fell back upon Cyrene . Ptolemy resolved to pursue, but was checked owing to the following circumstance. When he was preparing to meet the attack of Magas, he engaged mercenaries, including some four thousand Gauls. Discovering that they were plotting to seize Egypt , he led them through the river to a deserted island. There they perished at one another's hands or by famine. 1.8.4. Near the statue of Demosthenes is a sanctuary of Ares, where are placed two images of Aphrodite, one of Ares made by Alcamenes, and one of Athena made by a Parian of the name of Locrus. There is also an image of Enyo, made by the sons of Praxiteles. About the temple stand images of Heracles, Theseus, Apollo binding his hair with a fillet, and statues of Calades, Nothing more is known of this person. who it is said framed laws Or “tunes.” for the Athenians, and of Pindar, the statue being one of the rewards the Athenians gave him for praising them in an ode. 1.15.1. As you go to the portico which they call painted, because of its pictures, there is a bronze statue of Hermes of the Market-place, and near it a gate. On it is a trophy erected by the Athenians, who in a cavalry action overcame Pleistarchus, to whose command his brother Cassander had entrusted his cavalry and mercenaries. This portico contains, first, the Athenians arrayed against the Lacedaemonians at Oenoe in the Argive territory. Date unknown. What is depicted is not the crisis of the battle nor when the action had advanced as far as the display of deeds of valor, but the beginning of the fight when the combatants were about to close. 1.24.1. In this place is a statue of Athena striking Marsyas the Silenus for taking up the flutes that the goddess wished to be cast away for good. Opposite these I have mentioned is represented the fight which legend says Theseus fought with the so-called Bull of Minos, whether this was a man or a beast of the nature he is said to have been in the accepted story. For even in our time women have given birth to far more extraordinary monsters than this. 1.24.2. There is also a statue of Phrixus the son of Athamas carried ashore to the Colchians by the ram. Having sacrificed the animal to some god or other, presumably to the one called by the Orchomenians Laphystius, he has cut out the thighs in accordance with Greek custom and is watching them as they burn. Next come other statues, including one of Heracles strangling the serpents as the legend describes. There is Athena too coming up out of the head of Zeus, and also a bull dedicated by the Council of the Areopagus on some occasion or other, about which, if one cared, one could make many conjectures. 1.24.3. I have already stated that the Athenians are far more devoted to religion than other men. They were the first to surname Athena Ergane (Worker); they were the first to set up limbless Hermae, and the temple of their goddess is shared by the Spirit of Good men. Those who prefer artistic workmanship to mere antiquity may look at the following: a man wearing a helmet, by Cleoetas, whose nails the artist has made of silver, and an image of Earth beseeching Zeus to rain upon her; perhaps the Athenians them selves needed showers, or may be all the Greeks had been plagued with a drought. There also are set up Timotheus the son of Conon and Conon himself; Procne too, who has already made up her mind about the boy, and Itys as well—a group dedicated by Alcamenes. Athena is represented displaying the olive plant, and Poseidon the wave, 1.27.2. About the olive they have nothing to say except that it was testimony the goddess produced when she contended for their land. Legend also says that when the Persians fired Athens the olive was burnt down, but on the very day it was burnt it grew again to the height of two cubits. Adjoining the temple of Athena is the temple of Pandrosus, the only one of the sisters to be faithful to the trust. 1.27.3. I was much amazed at something which is not generally known, and so I will describe the circumstances. Two maidens dwell not far from the temple of Athena Polias, called by the Athenians Bearers of the Sacred offerings. For a time they live with the goddess, but when the festival comes round they perform at night the following rites. Having placed on their heads what the priestess of Athena gives them to carry—neither she who gives nor they who carry have any knowledge what it is—the maidens descend by the natural underground passage that goes across the adjacent precincts, within the city, of Aphrodite in the Gardens. They leave down below what they carry and receive something else which they bring back covered up. These maidens they henceforth let go free, and take up to the Acropolis others in their place.

34. Maximus of Tyre, Dialexeis, 11.10 (2nd cent. CE - 2nd cent. CE) Tagged with subjects: •gods (egyptian, greek, and roman), athena Found in books: Edelmann-Singer et al. (2020), Sceptic and Believer in Ancient Mediterranean Religions, 139

35. Marinus, Vita Proclus, 6.5-6.11, 7.30-7.32, 9.10-9.11, 10.10-10.12, 10.41, 11.19-11.23, 13.3-13.4, 13.8-13.10, 15.19-15.23, 17.11-17.16, 19.1-19.30, 22.29-22.37, 23.15-23.17, 29.18-29.19, 30.1-30.11, 36.9-36.15 (4th cent. CE - 5th cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 7, 151, 152, 154, 155, 156

36. Himerius, Orations, 8.7-8.8, 8.56-8.57, 8.64-8.65, 8.159-8.164, 23.1, 30.21, 31.11-31.12, 31.17-31.18, 41.1-41.2, 41.8, 47.12-47.17, 59.3, 63.1, 64.1-64.2, 68.2, 69.5-69.9 (4th cent. CE - 4th cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 121, 122, 338

37. Claudianus, In Rufinium Libri Ii, 2.186-2.191 (4th cent. CE - 5th cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 146

38. Theodosius Ii Emperor of Rome, Theodosian Code, 5.5, 16.1.2-16.1.3, 16.8.12, 16.10.12-16.10.13 (5th cent. CE - 5th cent. CE) Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 145

39. Zosimus, New History, 1.39.1, 4.3.2-4.3.3, 4.18.2-4.18.4, 5.5-5.6, 5.5.2, 5.5.8, 5.6.1-5.6.3 (5th cent. CE - 5th cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 7, 70, 114, 141, 144, 145, 146

40. Jerome, Letters, 60.16 (5th cent. CE - 5th cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 146

41. Justinian, Codex Justinianus, 1.2.12, 11.7 (5th cent. CE - 6th cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 3, 155

42. Agathias, Historiae, 2.30-2.31 (6th cent. CE - 6th cent. CE) Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 3

43. John Malalas, History, 18.47 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 3

44. Epigraphy, Cil, 6.1778-6.1780 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 121

45. Epigraphy, Ig I, 728, 745, 872 Tagged with subjects: •nan Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 444

46. Epigraphy, Ig Ii, None Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 91

47. Thphn., Chron., None Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 3

48. Hier. H., Chron., None Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 3

49. Thdt., H.E., 5.21.1 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 143

50. Soz., H.E., 7.15 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 143

51. George of Alexandria, Life of John Chrysostom, 4.135-4.163, 4.184-4.192, 4.201-4.202, 4.238, 4.313-4.317, 4.335-4.341 Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 141

52. Suidas Thessalius, Fragments, π2473 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 155

53. Eunap., Vs, 7.2.5, 7.3.9, 10.8 Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 146

54. Isid., Fr., None Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 7, 144

55. Anon., Syn. Eccl. Cpl., None Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 113

56. Epigraphy, Ig Vii, 96 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 70

57. Epigraphy, Ils, 1273 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 144

58. Macarius of Egypt, Macarius of Egypt (Mahony), 144 Tagged with subjects: •athena as special god at athens Found in books: Parker (2005), Polytheism and Society at Athens, 396

59. Epigraphy, Seg, 24.230, 31.122, 33.188 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 91, 116

60. Epigraphy, Icg, 1849-1850, 1899-1900, 1904, 1908, 1921, 1942, 1948, 1955, 2006, 2016, 2024, 2051, 2054, 2060, 2062, 2067, 2069, 2092, 2094-2098, 2102, 2104-2105, 2113, 2135, 2169, 2182, 2219, 2236, 4082, 1896 Tagged with subjects: •nan Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 372

61. Philost., H.E., 12.2 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 146

62. Various, Anthologia Palatina, 7.341 Tagged with subjects: •gods, athena Found in books: Breytenbach and Tzavella (2022), Early Christianity in Athens, Attica, and Adjacent Areas, 151

Tiresias: The Ancient Mediterranean Religions Source Database