1. Cicero, Tusculan Disputations, 4.10-4.26, 4.29, 4.31-4.32 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE)
| 4.10. sed post requires, si quid fuerit obscurius. Faciam equidem; tu tamen, ut soles, dices ista ipsa obscura planius quam dicuntur a Graecis. Enitar equidem, sed intento opus est animo, ne ne nemo K 1 omnia dilabantur, si unum aliquid effugerit. Quoniam, quae Graeci pa/qh vocant, nobis perturbationes pathe X perturbationes cf. Aug. civ. 14, 5 appellari magis placet quam morbos, in his explicandis veterem illam equidem Pythagorae primum, dein Platonis discriptionem sequar, qui animum in duas partes dividunt: alteram rationis participem faciunt, fiunt K 1 alteram expertem; in participe rationis ponunt ponunt V rec s pot X tranquillitatem, id est placidam quietamque constantiam, in illa altera motus turbidos cum cum We. tum irae tum cupiditatis, contrarios inimicosque rationi. 4.11. sit igitur hic hic K 1 fons; utamur tamen in his perturbationibus describendis discrib. Mue. sed cf. Th. l. l. 5, 663 Stoicorum definitionibus et partitionibus, parti cipationibus R 1 particionibus GVH qui mihi videntur in hac quaestione versari acutissime. Est igitur Zenonis haec definitio, ut perturbatio Zeno fr. 205 sit, quod pa/qos pat OC K patos R ( p ex ) PL T w C H ille dicit, aversa a a om. V 1 ( add. c ) recta ratione contra naturam animi commotio. quidam brevius perturbationem esse adpetitum vehementiorem, sed vehementiorem eum volunt esse, qui longius discesserit a naturae constantia. partes autem perturbationum volunt ex duobus opinatis bonis nasci et ex duobus opinatis malis; ita esse quattuor, ex bonis libidinem et laetitiam, ut sit laetitia praesentium bonorum, libido futurorum, ex malis metum et aegritudinem nasci censent, metum futuris, aegritudinem praesentibus; quae enim venientia metuuntur, eadem adficiunt aegritudine aegritudinem K ( corr. 2 ) RH instantia. 4.12. laetitia autem et libido in bonorum opinione versantur, cum libido ad id, quod videtur bonum, inlecta inlecta s iniecta X et sqq. cf. Barlaami eth. sec. Stoicos 2, 11 qui hinc haud pauca adsumpsit. inflammata rapiatur, laetitia ut adepta iam aliquid concupitum ecferatur et gestiat. natura natura s V rec naturae X (-re K) enim omnes ea, Stoic. fr. 3, 438 quae bona videntur, secuntur fugiuntque contraria; quam ob rem simul obiecta species est speciei est H speci est KR ( add. c ) speciest GV cuiuspiam, quod bonum videatur, ad id adipiscendum impellit ipsa natura. id cum constanter prudenterque fit, eius modi adpetitionem Stoici bou/lhsin BO gL AHClN KR bo gL HC in G bo ga HCin V appellant, nos appellemus appellemus We. appellamus X (apell G) cf. v. 26, fin. 3, 20 voluntatem, eam eam iam V illi putant in solo esse sapiente; quam sic definiunt: voluntas est, quae quid cum ratione desiderat. quae autem ratione adversante adversante Po. ( cf. p.368, 6; 326, 3; St. fr. 3, 462 a)peiqw=s tw=| lo/gw| w)qou/menon e)pi\ plei=on adversa X (d del. H 1 ) a ratione aversa Or. incitata est vehementius, ea libido est vel cupiditas effrenata, quae in omnibus stultis invenitur. 4.13. itemque cum ita ita om. H movemur, ut in bono simus aliquo, dupliciter id contingit. nam cum ratione curatione K 1 (ũ 2 ) animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; cum autem iiter et effuse animus exultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest, quam ita definiunt: sine ratione animi elationem. quoniamque, quoniam quae X praeter K 1 (quae del. V rec ) ut bona natura adpetimus, app. KR 2? (H 367, 24) sic a malis natura declinamus, quae declinatio si cum del. Bentl. ratione fiet, cautio appelletur, appellatur K 1 V rec s eaque intellegatur in solo esse sapiente; quae autem sine ratione et cum exanimatione humili atque fracta, nominetur metus; est igitur metus a a Gr.(?) s om. X ratione aversa cautio. cautio Cic. dicere debebat: declinatio 4.14. praesentis autem mali sapientis adfectio nulla est, stultorum stultorum Dav. stulta autem aegritudo est, eaque eaque Ba. ea qua X (ea qu e M 1 ) adficiuntur in malis opinatis animosque demittunt et contrahunt rationi non obtemperantes. itaque haec prima definitio difin. V est, ut aegritudo sit animi adversante ratione contractio. itaque ... 6 contractio Non. 93, 1 sic quattuor perturbationes sunt, tres constantiae, quoniam cf. Aug. civ. 14, 8 aegritudini nulla constantia opponitur. Sed omnes perturbationes iudicio censent fieri et St. fr. 3, 380 et 393 opinione. itaque eas definiunt pressius, ut intellegatur, non modo quam vitiosae, vitiose GKR sed etiam quam in nostra sint potestate. est ergo ergo igitur H s aegritudo aegritudo om. G 1 add. 1 et 2 opinio recens mali praesentis, in quo demitti contrahique animo rectum esse videatur, laetitia opinio recens boni praesentis, in quo ecferri ecferri haec ferri VK c (eff. K 2 ) rectum esse videatur, laetitia...15 videatur om. G 1, add. G 2 in mg. inf. ( lemmata laetitia metus adscr. 1 cf. praef. ) metus opinio impendentis mali, quod intolerabile intollerabile V esse videatur, libido lubido K, in lib. corr. G 1 (libido etiam in mg. ) R 1 opinio venturi boni, quod sit ex usu iam praesens esse atque adesse. 4.15. sed quae iudicia quasque opiniones perturbationum esse dixi, non in eis perturbationes solum positas esse dicunt, verum illa etiam etiam ilia H quae efficiuntur perturbationibus, ut aegritudo quasi morsum aliquem doloris efficiat, metus recessum quendam animi et fugam, laetitia profusam hilaritatem, libido lubido K x li bido R effrenatam effrenata X corr. K 2 R c adpetentiam. opinationem autem, quam in omnis definitiones superiores inclusimus, volunt esse inbecillam adsensionem. 4.16. Sed singulis in singulis G ( exp. 2 ) perturbationibus partes eiusdem generis plures subiciuntur, ut aegritudini invidentia— utendum est enim docendi dicendi V 1 causa verbo minus usitato, quoniam invidia non in eo qui invidet solum dicitur, sed etiam in eo cui invidetur ut... 369, 3 invidetur Non. 443, 19 —, aemulatio, obtrectatio, misericordia, angor, luctus, maeror, aerumna, dolor, lamentatio, sollicitudo, molestia, adflictatio, adflectatio K 1 R 1 desperatio, et si quae sunt de genere eodem. sub metum autem subiecta sunt pigritia, pudor, terror, timor, pavor, exanimatio, examinatio GK 1 conturbatio, formido, voluptati voluptatis X -ti s vol uptatis V ( ss. rec ) malivolentia... 9 similia Non. 16, 24 s. l. lactare ( sed in textu laetans) malev. hic 370, 21 et 395, 6 X maliv. hic Non. ( 370, 21 R 2 ) malivolentia laetans laetari H malo alieno, laet. m. al. addit C., ut appareat cur mal. voluptati subiciatur delectatio, iactatio et similia, lubidini libidinis V rec inimicitiae Non. ira, excandescentia, odium, inimicitia, discordia, ludisne ira... inimicitiae discordia Non. 103, 12 indigentia, desiderium et cetera eius modi. Haec St. fr. 3, 415. 410. 403. 398 cf. om- nino fr. 391–416, quae graecas harum definitionum formas exhibent. autem definiunt hoc modo: invidentiam esse dicunt aegritudinem susceptam propter alterius res secundas, quae nihil noceant invidenti. 4.17. (nam si qui qui quid K 1 (d eras. ) RH doleat eius rebus secundis a quo ipse laedatur, non recte dicatur invidere, ut si Hectori haectori X (ut ... Agamemno om. H) Agamemno; qui autem, cui alterius commoda comoda GRV 1 nihil noceant, tamen eum doleat is frui, is frui is R rec s frui se GR 1 V (se exp. rec ) K 2 fuisse K 1 invideat profecto.) aemulatio autem dupliciter illa quidem dicitur, ut et in laude et in vitio nomen hoc sit; nam et imitatio virtutis aemulatio dicitur— sed ea nihil hoc loco utimur; est enim laudis—, et et om. G est aemulatio aegritudo, est aegritudo aemulatio G 1 si eo eo ea H quod concupierit alius potiatur, ipse careat. obtrectatio autem est, ea quam intellegi zhlotupi/an zelotypian GRV (n ut sequens u in r. ) H (i pro y) zelo t ypiam K volo, aegritudo ex eo, quod alter quoque potiatur eo quod ipse concupiverit. 4.18. misericordia est aegritudo ex miseria alterius iniuria iniuria K laborantis (nemo enim parricidae patricidae G 1 V aut proditoris supplicio subpl. KH misericordia commovetur); angor aegritudo premens, luctus aegritudo ex eius qui carus fuerit interitu acerbo, maeror aegritudo flebilis, aerumna aegritudo laboriosa, dolor aegritudo crucians, lamentatio aegritudo cum eiulatu, sollicitudo aegritudo cum cogitatione, molestia aegritudo permanens, adflictatio adflictio V (G 1 in lemmate mg. ) aegritudo cum vexatione corporis, desperatio aegritudo sine ulla rerum expectatione meliorum. Quae autem subiecta sunt sub metum, ea sic definiunt: pigritiam metum consequentis laboris,. 4.19. . . terrorem metum pudorem metum dedecoris add. Sey. ( ai)sxu/nh fo/bos a)doci/as pudorem metum sanguinem diffundentem Bai. ( cf. Gell. 19, 6 ); quae coniungenda videntur : pudorem metum dedecoris sanguinem diffundentem concutientem, ex quo fit ut pudorem rubor, terrorem pallor et tremor et dentium crepitus consequatur, laboris; Terrorem metum mali adp. K 1 Terrorem in Timorem corr. et verba terrorem ... 15 consequatur in mg. add. K 2 timorem metum metu mientem V ( add. rec ) metu mentem GKRH mali adpropinquantis, pavorem metum mali... 16 metum add. G 2 in mg. mentem loco loquo K 1 moventem, ex quo illud Ennius: ennius X enni V rec M s (et We. coll. nat. deor. 2, 60 fat. 35 off. 2, 89 al. ) Enn. Alcm. 23 tum pavor sapientiam omnem mi omne mmihi ( vel mihi omnem) exanimato expectorat fere de orat. 3, 154. 218 Non. 16, 7. omnem mihi ex anima expectaret X (expectorat K 2 expectoret B ex- pelleret V rec ) exanimato expectorat ex ... 18 expectorat om. H, exanimationem metum subsequentem et quasi comitem pavoris, conturbationem metum excutientem cogitata, formidinem metum permanentem. 4.20. Voluptatis autem partes hoc modo describunt, descr. cf. 366, 18 describit K 1 ut malevolentia sit voluptas ex malo alterius sine emolumento suo, delectatio declaratio K 1 voluptas suavitate auditus animum deleniens; et qualis est haec aurium, tales sunt oculorum et tactionum sunt toculorum et actionum Non. L 1 sunt et ocul. B adorationum K 1 et odorationum et saporum, qualis haec ... 3 saporum Non. 227, 9 quae sunt omnes unius generis ad perfundendum animum tamquam inliquefactae voluptates. iactatio est voluptas gestiens et se efferens insolentius. 4.21. Quae autem libidini subiecta sunt, ea sic definiuntur, ut ira sit libido poeniendi poen. ex pen. V 2 pun. HV rec eius qui videatur laesisse iniuria, excandescentia autem sit ira nascens et modo modo W ( o)rgh\ e)narxome/nh ) sine modo Non. existens, excandescentia... 9 existens Non. 103, 14 desistens V 3 quae qu/mwsis Graece dicitur, odium Qg M w ClC fere X ira inveterata, inimicitia ira ulciscendi tempus observans, discordia ira acerbior intimo animo animo Lb. ( cf. Th. 1. 1. 4, 940 ) odio et corde concepta, indigentia Idigentia K 1 libido inexplebilis, desiderium libido eius, qui nondum adsit, videndi. distinguunt distingunt X illud etiam, ut libido sit earum rerum, quae dicuntur de quodam aut quibusdam, quae kathgorh/mata K a TH G opphm a T L fere X dialectici appellant, ut habere divitias, capere honores, indigentia diligentia X indigentia s V 3 quod verum videtur, etsi Cic. non bene expressit spa/nin duplici sensu adhiberi ( de re cf. St. fr. 3, 91 rerum ipsarum sit, sit Man. est ( def. Küh. ) ut honorum, ut St. fr. 3, 379 pecuniae. ut pec. et pec. H 4.22. Omnium autem perturbationum fontem esse dicunt intemperantiam, quae est a a in r. G 2 del. ab Arnim ( cf. fr. 3, 475 al. ) a recta ratione del. Bentl. et post mente add. s tota mente a recta ratione defectio sic aversa a praescriptione a praescriptione aperte scriptione V 1 rationis, ut nullo modo adpetitiones animi nec regi nec contineri animi regine cont. V ( add. 3 ) queant. quem ad modum igitur temperantia sedat adpetitiones app. V c et efficit, ut eae aeae K 1 (hae K c )R rectae recte G 1 VH rationi pareant, conservatque considerata iudicia mentis, sic si V 1 huic inimica intemperantia omnem animi statum inflammat conturbat incitat, itaque et aegritudines et metus et reliquae reli q; conturbationes G 1 perturbationes omnes gignuntur ex ea. Quem ad modum, cum sanguis corruptus est aut St. fr. 3, 424 pituita redundat aut bilis, in corpore morbi aegrotationesque nascuntur, sic pravarum opinionum conturbatio et ipsarum inter se repugtia sanitate spoliat animum morbisque perturbat; sit... 372, 8 perturbat ( sine 23 quidam ... 26 constan- tia et 368, 10 itaque... 368, 12 potestate) H conturbat V 1 4.23. ex perturbationibus autem primum morbi conficiuntur, quae vocant illi nosh/mata, eaque quae sunt eis morbis contraria, nosemiata X ( nos emata V) quae habent ad res certas vitiosam offensionem vitiosam offensionem s vitiosa offensione X (-sas -es V rec ) atque fastidium, deinde aegrotationes, quae appellantur a Stoicis a)rrwsth/mata, a pp w CTHM L T L GV ac fere KR (o pro w, a pro L ) idem appositae G 1 isque item oppositae contrariae contraria V 1 offensiones. hoc loco nimium operae opere GKV consumitur a Stoicis, maxime a Chrysippo, crys. G 1 dum morbis corporum comparatur morborum animi similitudo; qua oratione ratione V 1 praetermissa minime necessaria ea, quae rem continent, pertractemus. 4.24. intellegatur igitur perturbationem iactantibus se opinionibus inconstanter et turbide in motu in motu immotus GRV (s del. rec ) H immot os K ( ss. c ) esse semper; cum autem hic fervor concitatioque animi inveteraverit et tamquam in venis medullisque insederit, tum existet existit X (exs. G) existet Küh. ( de fut. cf. p. 378, 14 comm. ad 1, 29 Sen. epist. 85, 9 al. ) inveteravit ... insedit ... existit Sey. et morbus et aegrotatio et offensiones eae, quae sunt eis morbis aegrotationibusque contrariae. Haec, quae dico, cogitatione inter se differunt, re quidem copulata sunt, eaque eaque GRV (eaq K 1 sed; add. 2 ) oriuntur ex libidine et ex laetitia. nam cum est concupita pecunia nec adhibita continuo ratio quasi quaedam Socratica medicina, quae sanaret sanet Bentl. permanet K 1 eam cupiditatem, permanat in venas et inhaeret in visceribus illud malum, existitque existit (exs. KR) qui m. X (que V rec s ) morbus et aegrotatio, quae evelli evelli Wopkens avelli inveterata non possunt, eique morbo nomen est avaritia; 4.25. similiterque similiter quae GKV ceteri morbi, ut gloriae cupiditas, ut mulierositas, ut ita appellem eam eam s ea X Non. L quae Graece filoguni/a f l L O Gg NlA fere X ( fgL KH -m a GV) dicitur, similiterque ... 7 dicitur Non. 142, 20 ceterique similiter morbi aegrotationesque nascuntur. quae autem sunt his contraria, ea nasci putantur a metu, ut odium mulierum, quale in misogu/nw| Atili est, inmisso gyno X (imm. K guno V 2 immissum K 2 ) Atil. fr. 1 ut in hominum universum genus, quod accepimus de Timone de Timone de ti in r. V 2 qui misa/nqrwpos appellatur, quale... 12 appellatur om. H misane p wit oc a appellantur X (misanep wp oc app. V, p fort. ex it ) ut inhospitalitas est: quae omnes aegrotationes animi ex quodam metu nascuntur earum rerum quas fugiunt et oderunt. 4.26. definiunt autem animi aegrotationem opinationem St. fr. 3, 427 vehementem de re non expetenda, tamquam valde expetenda sit, inhaerentem et penitus insitam. quod autem nascitur ex offensione, ita definiunt: opinionem vehementem de re non fugienda inhaerentem et penitus insitam tamquam fugienda; fugienda expetenda KRH haec autem opinatio est iudicatio iuditio K 1 ( add. 2 ) se scire, quod nesciat. aegrotationi autem talia quaedam subiecta sunt: avaritia, ambitio, mulierositas, pervicacia, pervicatia KV ligurritio, vinulentia, vinulentia Non. vinol. X cf. Mue. cuppedia, ambitio ... 23 cuppedia Non. 85, 10 cu pedia G et si qua similia. est autem avaritia opinatio vehemens de pecunia, quasi valde expetenda sit, inhaerens et penitus insita, similisque est eiusdem generis definitio reliquarum. 4.29. itaque illa duo, morbus et aegrotatio, ex totius valetudinis corporis conquassatione et perturbatione gignuntur, vitium autem integra valetudine ipsum ex se cernitur. sed in animo tantum modo cogitatione possumus morbum ab aegrotatione seiungere, vitiositas autem est habitus aut adfectio in tota vita inconstans et a se ipsa dissentiens. ita fit, ut in altera corruptione opinionum morbus efficiatur et aegrotatio, in altera inconstantia et repugtia. non enim omne vitium paris habet dissensiones, paris h. dissensiones Bentl. partis h. dissentientis X (-ent V c, ent in r. ). ceterum totus locus negle- genter a Cic. scriptus ut eorum, qui non longe a sapientia absunt, adfectio est illa quidem discrepans sibi ipsa, dum est insipiens, sed non distorta nec prava. morbi autem et aegrotationes aegrotationis X ( corr. K 2 ) partes sunt vitiositatis, sed perturbationes sintne eiusdem partes, quaestio est. 4.31. et ut corporis est quaedam apta figura membrorum cum coloris quadam suavitate eaque ea quae X dicitur dicuntur G 1 pulchritudo, sic in animo opinionum iudiciorumque aequabilitas et constantia cum firmitate quadam et stabilitate virtutem subsequens aut virtutis vim ipsam continens pulchritudo vocatur. itemque viribus corporis et nervis et efficacitati similes similibus quoque similibus quoque Man. similibusque verbis animi vires nomitur. velocitas autem corporis celeritas appellatur, quae eadem ingenii etiam laus habetur propter animi multarum rerum brevi tempore percursionem. propter ... percursiones Non. 161, 20 ( s. l. percursionem) percussionem X ( corr. V rec periussionem K 1 ) Illud animorum corporumque dissimile, St. fr. 3, 426 quod animi valentes morbo temptari non possunt, temptari non possunt ut c. Bentl. sed cf. Galen de Hipp. et Pl. 409, 1 M. al. corpora corpora autem p. G ( exp. 2 ) possunt; sed corporum offensiones sine culpa accidere possunt, animorum non item, quorum omnes morbi et perturbationes ex aspernatione rationis eveniunt. veniunt H itaque in in om. H hominibus solum existunt; nam bestiae simile quiddam quidam GR 1 V 1 ( corr. R 2 V c ) faciunt, sed in perturbationes non incidunt. 4.32. inter acutos autem et inter hebetes hebetes non item est K 1 ( corr. 1 etc ) interest, quod ingeniosi, ut aes Corinthium in aeruginem, aerugine GRV sic illi in morbum et incidunt tardius et recreantur ocius, hebetes non item. nec vero in omnem morbum ac perturbationem animus ingeniosi cadit; †non enim non enim in ulla Bentl. sunt enim multa Mdv. non enim ad omnia vitia aeque propensa est natura humana: sunt enim multa fere desiderat Po. ( cf. p. 402, 8 ) multa ecferata eff. KV c? et immania; quaedam autem humanitatis quoque habent primam speciem, ut misericordia aegritudo metus. Aegrotationes autem morbique animorum St. fr. 3, 430 difficilius evelli posse putantur quam summa illa vitia, quae virtutibus sunt contraria. morbis enim manentibus vitia sublata esse non possunt, quia del. Lb. quia] qui Dav. non tam celeriter satur quam illa tolluntur. sed ut. .. 377, 12 tolluntur ( sine 377, 1 inter 377, 6 immania) H | |
|
