12. Cicero, Tusculan Disputations, 1.10, 1.65-1.66, 1.72, 1.76, 1.83-1.84, 1.111, 2.61, 3.1-3.7, 3.12-3.18, 3.20-3.21, 3.24-3.25, 3.28-3.33, 3.35-3.50, 3.52, 3.58-3.59, 3.61, 3.63-3.64, 3.68, 3.70, 3.72, 3.74-3.75, 3.77-3.80, 3.82-3.84, 4.8, 4.11-4.15, 4.38-4.64, 4.67, 4.83-4.84, 5.32, 5.48, 5.74, 5.76, 5.88, 5.120-5.121 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE)
| 1.10. num nunc ex. num K 1 te illa terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti coyc ti R 1 fremitus, travectio traiectio ex trav. K 1 transv. V c mg. ('al trans') g Trag. inc.111 Acherontis, mento summam aquam aquam trisyll. cf. Lachm. ad Lucr. 6, 552 quam Nonii L 1 A A attingens amnem Bue. adtinget ( vel -it) senextus Nonii L 1 A A enectus siti Tantalus? summam... tantalus Non. 401,29 enectus ... Tantalus Prisc, GL 2, 470, 18 tantulus X ( corr. K 2 ) Nonii et Prisciani pars tum illud, quod Sisyphus sisyphius X ( sed 2. eras. in V. sis. K 1 aut c ) Nonii pars versat versus? cf. Marx ad Lucil. 1375 saxum sudans nitendo neque proficit hilum? tum ... hlium Non. 121,4; 353, 8. fortasse etiam inexorabiles iudices, Minos et Rhadamanthus? apud quos nec te L. Crassus defendet defendet om. RK 1 ( add. 2 ) nec M. Antonius nec, quoniam apud Graecos iudices res agetur, poteris adhibere Demosthenen; demostenen K tibi ipsi pro te erit maxima corona causa dicenda. dicenda causa K haec fortasse metuis et idcirco mortem censes esse sempiternum malum. Adeone me delirare censes, ut ista esse credam? An tu ante G 1 haec non an tu an non ( 2. an in r. ) V 1? credis? Minime vero. Male hercule narras. Cur? quaeso. Quia disertus dissertus KR 1 esse possem, si contra ista dicerem. Quis enim non in eius modi causa? aut quid negotii est haec poëtarum et pictorum portenta convincere? aut convincere Non. 375, 29 1.65. prorsus haec divina mihi videtur vis, quae tot res efficiat et tantas. quid est enim enim s. v. add. G 1 memoria rerum et verborum? quid porro inventio? profecto id, quo ne in deo quidem quidem V 2 s om. X quicquam maius magis V 1 (corr. rec ) intellegi potest. potest R 1 potes G non enim ambrosia deos aut nectare aut Iuventate iuventute V rec pocula ministrante laetari laetare GR 1 (corr. 1 ) V 1 (corr. 2 ) Hom. Y 232 arbitror, nec Homerum audio, qui Ganymeden ganimeden V 1 (corr. 1 ) H ab dis dis ex his R raptum ait ait ex aut K c propter formam, ut ut V Iovi bibere ministraret; ut... ministraret Arus. GL. VII458, 16 non iusta causa, cur Laomedonti tanta tanta add. K c ex tanti V 2 fieret fieret V 2 s fierit X iniuria. fingebat haec Homerus et et add. V 2 humana ad deos transferebat: -ebat in r. V c transferret ad nos ss. K 2 divina mallem ad nos. fingebat... 2 nos Aug. civ. 4, 26 conf. 1,16 quae autem divina? vigere, sapere, invenire, meminisse. quid igitur... 15 videtur et quis igitur ( pro aut qui) pri- mus 250, 3 meminisse H ergo animus animusq : K ( ui ss. 2 ) lac. ind. Po. ( suppl. fere sec. § 66 et rep. 6,26 : viget invenit meminit) qui ..., qui del. Lb. quidem Sey. ut ego Eurip. fr. 1018 dico, divinus est, ut Euripides dicere audet, deus. Et quidem, et quidem ex equi- dem V 1 si si add. K c deus aut anima aut ignis est, idem est animus hominis. nam ut illa natura caelestis et terra vacat et umore, humore X sic utriusque utrisque V 1 harum rerum humanus animus est expers; sin autem est quinta quaedam natura, ab Aristotele inducta primum, haec et deorum est et animorum. Hanc nos sententiam secuti sicuti K his ipsis verbis in Consolatione hoc hoc del. s, sed hoc ut p. 253, 27 de hoc ipso usurpatum est. Cic. distinguit inter hoc argumentum quod suis verbis exprimit et universam Aristotelis sententiam e qua illud ductum est. expressimus: 1.66. 'Animorum nulla in terris origo inveniri potest; nihil nihil quid H enim est est enim Lact. in animis mixtum atque concretum aut quod ex terra natum atque fictum esse videatur, nihil ne n e V( ss. m. rec. ) aut umidum humidum GV 2 H quidem aut flabile aut igneum. his enim in naturis nihil inest, quod vim memoriae vim memoriae in r. V 2 mentis cogitationis habeat, quod et praeterita teneat et futura provideat praevident V Lact. B 2 et complecti possit praesentia. quae sola divina sunt, nec invenietur nec enim inv. Lact. umquam, unde in de G 1 R 1 V ( m 2 ) unde K Lact. ad hominem venire possint nisi a deo. sin... 20 a deo H Animorum 20 a deo Lact. ira 10, 45 (inst. 7,8, 6) singularis est igitur quaedam natura atque vis animi seiuncta ab his usitatis notisque naturis. ita, quicquid est illud, quod sentit quod sapit quod vivit quod viget, caeleste et divinum ob eamque rem aeternum sit necesse est. nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio modo intellegi potest nisi mens soluta quaedam et libera, segregata ab omni concretione mortali, omnia sentiens et movens nec vero ... 4 movens Lact. inst. 1,5, 25 (7, 3, 4) Salv. gub. dei 1, 1, 14 ipsaque praedita motu sempiterno. nec ... 4 sempiterno mens quaedam est soluta et libera, secreta ... 4 sempiterno Aug. civ. 22,20 hoc e genere atque que V q; sed; in r. R eadem e natura est humana mens.' Ubi igitur aut qualis est ista mens? 1.72. Ita Plato Phaedon 80sqq. enim censebat itaque disseruit, duas ut ante duas eras. in K esse vias duplicesque cursus animorum e corpore excedentium: nam cf. Lact. inst. 7, 10, 10 qui se humanis vitiis contaminavissent et se totos toto GV 1 ( s add. 2 ) R 1 ut v. (s add. ipse, tum lib- ex bib-) libidinibus dedissent, quibus caecati vel velut X (sed ut exp. V vet ) domesticis vitiis atque flagitiis se inquinavissent vel re publica violanda rei publicae violandae V 2 fraudes inexpiabiles concepissent, concoepissent GR concęp. K is devium quoddam iter esse, seclusum a concilio deorum; qui autem se integros castosque servavissent, quibusque fuisset minima cum corporibus contagio seseque contagiose seque V 1 ab is semper sevocavissent s evocavissent V ( exp. vet ) essentque in corporibus humanis vitam imitati deorum, is ad illos a quibus essent profecti reditum facilem patere. 1.76. quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere, his vero modo auditis multo magis. Veniet tempus, et quidem et quidem V 1 celeriter, sive et sive X sed et exp. V 1 retractabis sive properabis; volat enim aetas. tantum autem abest ab eo ut malum mors sit, quod tibi dudum videbatur, ut verear verear K c ne homini nihil sit non malum aliud certius, nihil bonum aliud certius Jeep certe sed X (sed exp. V vet ) aliud, certe sit We. potius, si quidem vel di dii V 2 ipsi vel cum dis futuri sumus lac. ind. Po. ( suppl. fere: sed iam reliquorum philosophorum de hac re quaeramus sententias) cf. comm. et p.442,18 Quid refert? refers K c Adsunt enim, qui haec non probent. ego autem numquam ita te in hoc sermone dimittam, ulla uti ratione mors ratione mors V ratione ut mors GKR tibi videri malum possit. Qui potest, cum ista cognoverim? Qui possit, rogas? 1.83. fit enim ad punctum temporis. Illud angit vel potius excruciat, discessus ab omnibus is quae sunt bona in vita . vide ne a malis nea malis K ( fuit m vel ni) dici verius possit. quid ego nunc lugeam vitam hominum? vere et iure possum; sed quid necesse est, cum id agam ne post mortem miseros nos putemus fore, etiam vitam efficere deplorando miseriorem? fecimus hoc in eo libro, in quo nosmet ipsos, quantum potuimus, consolati sumus. a malis igitur mors abducit, non a bonis, verum si sqq. Val. Max 8, 9 ext. 3 quaerimus. et quidem hoc ecquidem GRV h q dĕ (= haec quidem) K 1 (hoc quidem ss. 2 ) a Cyrenaico Hegesia he gesia R 1 sic copiose disputatur, ut is a rege Ptolomaeo ptolomeo K ptholomeo GV prohibitus esse dicatur illa in scholis dicere, quod quod V 2 s quo X multi is auditis mortem sibi ipsi consciscerent. -scerent in r. V c 1.84. Callimachi quidem epigramma in Ambraciotam Theombrotum Cleombrotum Callim. ep. 23 cf. p. Scauro § 4. est, quem ait, cum ei nihil accidisset accedisset GR 1 ( e 1 ) K 1 (corr. 2 ) V adversi, e muro se sc. Phaedone in mare abiecisse lecto Platonis libro. eius autem, quem dixi, Hegesiae helesiae X ( sed l ex g V 1 ) liber est liber est add. K 2 *)apokarterw=n, aitoka p te p on fere X) po pro ito voluisse vid. V 2 a it o G 1 ) quo quod W (breviter pro ' qui inscribitur a)pok . quod'?) quo Sey. in quo Bentl. a vita quidem per inediam discedens revocatur ab amicis; quibus respondens vitae humanae enumerat incommoda. possem idem idem Ern. id facere, etsi minus quam ille, quam ille s. v. add. G 1 qui omnino vivere expedire nemini putat. mitto alios: etiamne nobis expedit? qui et domesticis et forensibus solaciis solatiis GK ornamentisque privati certe si ante occidissemus, mors nos a malis, amabilis K 1 non a bonis abstraxisset. 1.111. 'morere, more V 1 ( add. c ) Diagora' inquit; non enim in caelum ascensurus es. magna haec, et nimium fortasse, Graeci putant vel tum potius putabant, isque, qui hoc Diagorae dixit, permagnum existimans tris tris K (r e corr 1 ) R(!)V( i ) tres G Olympionicas una e domo prodire cunctari illum diutius in vita fortunae obiectum inutile putabat ipsi. ipse K 1 Ego autem tibi quidem, quod satis esset, paucis verbis, ut mihi videbar, videbatur V 2 responderam—concesseras enim nullo in malo mortuos esse—; sed ob eam causam contendi ut plura dicerem, quod in desiderio et luctu haec est consolatio maxima. nostrum enim et nostra nostra V causa susceptum dolorem modice ferre debemus, ne nosmet ipsos amare videamur; illa suspicio suspitio K intolerabili intollerabili KRV 1 dolore cruciat, si opinamur eos quibus orbati sumus esse cum aliquo sensu in is malis quibus volgo opitur. hanc excutere opinionem mihimet post mihimet add. V 2 volui radicitus, eoque fui fortasse longior. Tu longior? 2.61. at non noster Posidonius; possidon. X quem et ipse saepe vidi et id dicam, quod solebat narrare Pompeius, se, cum secum X (ipse cum R c ) Rhodum venisset decedens ex Syria, ex yria K audire voluisse Posidonium; possidon. X sed cum audisset eum graviter esse aegrum, quod vehementer eius artus laborarent, voluisse tamen nobilissimum philosophum philosoph um R visere: quem ut vidisset et et add. V c salutavisset honorificisque verbis prosecutus esset molesteque se dixisset dixs. G ferre, quod eum non posset audire, at ille: tu vero inquit potes, nec committam, necomitam G ( ss. 2 ) KR (nec om. K 2 R) ne commitam V neccommittam s ut dolor corporis efficiat, ut frustra tantus vir ad me venerit. itaque narrabat eum graviter et copiose de hoc ipso, nihil esse nihil esse nihile G 1 bonum nisi quod esset honestum, cubantem disputavisse, cumque quasi faces ei doloris admoverentur, admoverentur -rentur in r. V c saepe dixisse: dixs. G 3.1. Quidnam esse, Brute, Quidnam-Brute om. RK cf. praef. cur om. K causae putem, cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi tuendique causa quaesita sit ars atque eius ars eius atque X (areius atque K 1, cf. praef. ) corr. Man. utilitas deorum inmortalium de eorum inm. R 1 V 1 inventioni consecrata, animi autem medicina nec tam desiderata desidera GRV ( add. V 1? ) sit, ante quam inventa, nec tam culta, posteaquam cognita est, nec tam multis grata et probata, pluribus etiam suspecta et invisa? an quod corporis gravitatem et dolorem animo iudicamus, animi morbum corpore non sentimus? ita fit ut animus de se ipse tum tum ex cum corr. K 2 iudicet, cum id ipsum, quo iudicatur, aegrotet. 3.2. Quodsi talis nos natura genuisset, ut eam ipsam intueri et perspicere eademque optima duce cursum vitae conficere possemus, haut haut V 2 aut GK 1 RV 1 haud K 2 B s erat sane quod quisquam rationem ac doctrinam rationem ac doctrinam s ratione ac doctrina X rationedẽ V 2 hac pro ac G 1 et Gr.?) requireret. requiret G 1 nunc parvulos nobis dedit igniculos, quos celeriter malis moribus opinionibusque depravati depravati V 1? e corr. B s depravatis X sic restinguimus, ut nusquam naturae lumen appareat. sunt enim ingeniis nostris semina semita G innata virtutum, quae si adolescere adholescere G 1 adol. sed o in r. V 1 liceret, licet in liceret corr. R c licetret G 1 ipsa nos ad beatam vitam natura perduceret. nunc autem, simul atque editi in lucem et suscepti sumus, in omni continuo pravitate et in summa opinionum perversitate versamur, ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. cum vero parentibus redditi, dein reddit idem G reddit idemr R ( et r = require al.m. ) redditidē V 1 (redditi dein V 2 sec. Str. ) redditi idem HK ( demŭ ss. 2 ) redditi demum Gr.(?)B magistris traditi sumus, tum tum ... 9 cedat Non. 416, 32 ita variis imbuimur inb. KR erroribus, ut vanitati veritas et opinioni opinio G 1 confirmatae confirmatae s Non. confirmata X natura naturae K ipsa cedat. 3.3. accedunt etiam poëtae, qui cum magnam speciem doctrinae sapientiaeque prae se tulerunt, audiuntur leguntur ediscuntur et inhaerescunt penitus in mentibus. cum vero eodem quasi maxumus quidam quidem K 1 R 1 H magister populus accessit accessit V c ( cf. rep. 4,9 ) om. X (accedit ante eodem add. multi s ) atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo, tum plane inficimur opinionum pravitate a naturaque desciscimus, dessciscimus KR 1 ut nobis optime naturae vim vidisse naturae vim vidisse Mdv. ad fin. 3,62 naturam invidisse videantur, qui nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantius honoribus, imperiis, populari gloria iudicaverunt. ad ad at K quam fertur optumus quisque veramque illam honestatem expetens, expe tens V quam unam natura maxime anquirit, unam s una anquirit Mos. inquirit in summa iitate versatur consectaturque nullam eminentem effigiem virtutis, virtutis del. Bentl. gloriae ( ex gloria V 2 ) del. Bai. sed adumbratam imaginem gloriae. est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta et ante incorrupta add. V c vox bene iudicantium de excellenti excellenti ex -te V 1 excellente rell. ( ft. recte cf. de orat. 2, 85 fr. ap. Char. GL. I p. 138, 13 ) virtute, ea virtuti resonat tamquam imago; gloriae post imago add. X exp. V 1 quae quia recte factorum plerumque comes est, non est non est ea H est in r. V c bonis viris repudianda. repudienda in -anda corr. K 1 V 1 3.4. illa autem, quae se eius imitatricem esse volt, uult R e corr. H temeraria atque inconsiderata et plerumque peccatorum vitiorumque laudatrix, fama popularis, simulatione honestatis formam forme G 1 eius pulchritudinemque corrumpit. qua caecitate homines, cum quaedam etiam praeclara cuperent eaque que om. H nescirent nec ubi nec qualia essent, funditus alii everterunt everterent X corr. K 2 R c V 1? suas civitates, alii ipsi occiderunt. atque hi quidem optuma petentes non tam voluntate quam cursus errore falluntur. quid? qui quid qui K c R 2 V 1? e corr. quid- que GR 1 V 1 quiqui K 1 pecuniae cupiditate, qui voluptatum libidine feruntur, quid...12 feruntur om. H quorumque ita perturbantur animi, ut non multum absint ab insania, quod insipientibus contingit contigit G 1 omnibus, quod 14 omnibus del. Ba. is is H his rell. nullane ne om. G 1 est adhibenda curatio? utrum quod minus noceant animi aegrotationes quam corporis, an quod corpora curari possint, animorum medicina nulla sit? 3.5. at et morbi morbi ex moribus K 1 perniciosiores pluresque sunt animi quam corporis; an ... 18 corporis add. G 2 in mg. hi enim ipsi hi...19 ipsi hoc. . ipso Ba. male: 'ipsi corporis morbi animi morbos efficere possunt eorumque numerum augent' (plures!) cf. p. 405,14 odiosi sunt, quod ad animum pertinent pertine t V eumque sollicitant, solicitant G 1 R 1 V 1 animusque aeger, ut ait Ennius, Enn. sc. 392 semper errat neque pati pati poti Ribb. sed cf. Va. neque perpeti potest, cupere numquam desinit. quibus duobus morbis, ut omittam alios, aegritudine et cupiditate, cupidldatẽ R 1 qui tandem possunt in corpore esse graviores? qui vero probari potest ut sibi mederi animus non possit, cum ipsam medicinam corporis animus invenerit, cumque ad corporum sanationem multum ipsa corpora et natura valeat nec omnes, omnis X corr. V 2 sint Tregd. sunt qui curari se passi sint, continuo etiam convalescant, convalescunt G animi autem, qui se sanari voluerint praeceptisque sapientium paruerint, sine ulla dubitatione sanentur? 3.6. est profecto animi medicina, philosophia; Cur igitur cum constemus ... 319,4 philosophia H cuius auxilium non ut in corporis morbis petendum est foris, omnibusque opibus viribus, et ante viribus add. V c s viribus om. Gr. ut nosmet ipsi nobis mederi possimus, elaborandum est. Quamquam de universa philosophia, quanto opere et expetenda esset et colenda, satis, ut arbitror, dictum est in Hortensio. ortensio G de maxumis autem rebus nihil fere intermisimus postea nec disputare nec scribere. his autem libris exposita sunt ea quae eaque G 1 a a om. K 1 nobis cum familiaribus nostris in Tusculano erant disputata. sed quo niam duobus superioribus de morte et de dolore dictum est, tertius dies disputationis hoc tertium volumen efficiet. 3.7. ut enim in Academiam nostram descendimus inclinato iam in postmeridianum tempus die, poposci eorum aliquem, qui aderant, aliquid quid adherant G 1 causam disserendi. tum res acta sic est: Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo. Num reliquae quoque perturbationes animi, formidines libidines libidines add. G 2 iracundiae? haec enim fere sunt eius modi, eiusmodi V ( ss. c ) quae Graeci pa/qh pathe X appellant; ego poteram morbos, et id verbum esset e verbo, sed in consuetudinem nostram non caderet. nam misereri, invidere, gestire, laetari, haec omnia morbos Graeci appellant, motus animi rationi non obtemperantis, nos autem hos eosdem motus concitati animi recte, ut opinor, perturbationes dixerimus, morbos autem non satis usitate, relique ... 29 usitate ( libere ) H uisit. G 1 ( sic etiam 322, 10; 325,16 ) nisi quid aliud tibi videtur. Mihi vero isto modo. 3.12. Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri. Et vero ita existimo. Humanum id quidem, quod ita existumas. non enim silice nati sumus, sed est naturale in animis tenerum e ante silice add. V c non male naturabile X sed bi exp. V 1 ( cf. animabili codd. nat. deor. 2,91 ) natura Lb. quiddam quidam R 1 V 1 ( corr. 1 ) -ddā in r. G 2 atque molle, quod quod quā G 1 aegritudine quasi tempestate quatiatur, sed humanum... 22 quatiatur H nec absurde Crantor ille, qui in in om. X add. s V rec nostra Academia vel in primis fuit nobilis, minime inquit inquid G 1 adsentior is qui istam nescio quam indolentiam magno opere laudant, quae quae V 2 B qui X nec potest ulla ulle G 1 esse nec debet. ne aegrotus sim; sim s si inquit (inquid G 1 P cf. 2 ) fuerat X ( fuat V 2 si exp. et ss. V rec ) corr. Sey. cf. Ps. Plut. Cons. ad Ap. 102c, qui primum ou) ga\r sumfe/romai — e)/cw kai\ tou= dunatou= kai\ tou= sumfe/rontos ou)=san ut sua profert, paulo post addit : ' mh\ ga\r nosoi=men ', fhsi o( a)kadhmaiko\s Kra/ntwr, ' nosh/sasi de\ parei/h tis ai)/sqhsis ' ktl . inquit ut 303, 21 ergo, inquit al. si debet nec aegrotassem. Si X (a apertum post t in V) c exp. V 2? ne aegrotus inquit fuero, sin quid fuerit Vict. sensus adsit, adsit d in r. G 2 absit V c sive secetur quid sive avellatur a corpore. nam istuc nihil dolere dolere ex dolore K 1 R 1 ex dobere (b= lo) V 1 contigit G 1 non sine magna mercede contingit inmanitatis in animo, stuporis in corpore. non sine... 7 corpore Aug. civ. 14, 9 3.13. sed videamus ne haec oratio sit hominum adsentantium nostrae inbecillitati et indulgentium mollitudini; nos autem audeamus non solum ramos amputare miseriarum, sed omnis radicum fibras fybras X evellere. tamen aliquid relinquetur fortasse; ita sunt altae alta GKV ( corr. 2? ) H stirpes stultitiae; sed relinquetur id solum quod erit necessarium. Illud quidem sic habeto, nisi sanatus animus sit, quod sine philosophia fieri non potest, finem miseriarum nullum fore. sed... 15 fore quam ob rem, quoniam coepimus, tradamus nos ei curandos: sanabimur, si volemus. et progrediar quidem longius: non enim de aegritudine solum, quamquam id quidem quidem in mg. add. R c primum, sed de omni animi, ut ego posui, perturbatione, morbo, ut Graeci volunt, explicabo. et primo, si placet, Stoicorum more agamus, qui breviter astringere solent argumenta; deinde nostro instituto vagabimur. 3.14. Qui fortis est, idem est fidens (quoniam confidens sqq. St. fr. 3, 570 mala consuetudine loquendi loquendum Non. L 1 in vitio ponitur, ductum verbum a a add. V 2 confidendo, quod laudis in ante laudis add. V 2 est). qui autem est fidens, is profecto non extimescit; discrepat enim a timendo qui... 4 a timendo fidens (fidere Quich. ) Non. 443, 9 confidere. confidens Non. atqui, atqui R 2 ( cf. We. ) atque in quem cadit aegritudo, in eundem timor; quarum enim rerum praesentia sumus in aegritudine, easdem inpendentes et venientes inpendentis..venientis e corr. V aut 2 timemus. ita fit ut fortitudini aegritudo repugnet. ita. ... repugnet del. Hei. veri simile est igitur, in quem cadat cadit G aegritudo, cadere in eundem eundem eum Non. timorem et infractionem infractionem V ( exp. rec ) quidem quidem quandam ut v. in mg. R rec animi in quem... 10 animi Non. 122,28 et demissionem. demisionem GKR 1 dimis ionem V 1 quae in quem cadunt, in eundem cadit, ut serviat, ut victum, si quando, si quando aliquando (ali in r. 2 ) V se esse fateatur. quae qui recipit, recipiat idem necesse est timiditatem et ignaviam. non cadunt autem haec in virum fortem: igitur ne aegritudo quidem. at nemo sapiens nisi fortis: non cadet cadit V 2 H cadat K ergo in sapientem aegritudo. 3.15. Praeterea necesse est, qui fortis sit, eundem esse magni animi; qui magni animi BK 2 om. X qui autem magni animi V c ( ft. rec- tius cf. 326,11 Str. Phil. 49 p. 60 ) qui magni animi sit, invictum; qui invictus sit, eum eum om. H res humanas despicere atque infra se positas arbitrari. despicere autem nemo potest eas res, eas res nemo potest H propter quas aegritudine adfici potest; post potest add. nisi fortis V c ex quo efficitur fortem virum aegritudine numquam adfici. omnes autem sapientes fortes: non cadit igitur in sapientem aegritudo. Et quem ad modum oculus conturbatus turbatus H non est probe adfectus ad suum munus fungendum, fugendum K 1 V 1 et reliquae partes totumve corpus statu cum est motum, deest officio suo et muneri, sic conturbatus siconturbatus G 1 K 1 adxequendum V 1 animus non est aptus ad exequendum ad ex seq. G munus suum. munus autem animi est ratione bene uti; et sapientis animus ita semper adfectus est, ut ratione optime utatur; numquam igitur est perturbatus. at ad G 1 (14 G 1 K 1 ) aegritudo perturbatio est animi: semper igitur ea sapiens vacabit. primo iam si 325, 6 vacabit H 3.16. Veri etiam simile illud illi G 1 est, qui sit temperans— quem Graeci sw/frona appellant eamque virtutem swfrosu/nhn vocant, quam soleo equidem tum temperantiam, tum moderationem appellare, non numquam etiam modestiam; sed haud -d haut in r. K 1 scio an recte ea virtus frugalitas appellari possit, quod angustius apud Graecos valet, qui frugi homines xrhsi/mous appellant, id est tantum modo utilis; at illud est latius; omnis enim abstinentia, omnis innocentia (quae apud Graecos usitatum nomen nullum habet, sed habere potest potest om. H a)bla/beian ; a B La BEl in r. V 1 AB D AB e lAN fere K 1 RG 2 ( in litt. evan. aut eras. ) abdabeian H a B La BEl a N V 1 nam est innocentia adfectio affectio KRH talis animi sed praeter a N in r. quae noceat nemini)—reliquas etiam etiam om. H virtutes frugalitas continet. omnis abst.... 19 continet quae nisi tanta esset, et si is angustiis, quibus plerique putant, teneretur, numquam esset L. Pisonis cognomen tanto opere laudatum. 3.17. sed quia, nec qui propter metum praesidium reliquit, relinquit (-id G 1 ) X corr. V 1 aut 2 quod est ignaviae, nec qui propter avaritiam clam depositum depositi G non reddidit, quod est iniustitiae, nec qui propter temeritatem male rem gessit, quod est stultitiae, frugi appellari solet, eo tris virtutes, fortitudinem iustitiam prudentiam, frugalitas complexa est (etsi hoc quidem commune est virtutum; omnes omnis X enim inter se nexae et iugatae sunt hoc quidem est commu- ne ... 326, 1 sunt ( sine nexae et) Non. 47, 7 ): reliqua igitur et quarta virtus sit sit ut sit X sed ut exp. V 2 reliqua igitur est, quarta v. ut sit, ipsa fr. Mdv. ipsa frugalitas. eius enim videtur esse proprium motus animi adpetentis regere et sedare semperque semper quae X corr. R c adversantem aversantem X corr. VCR 2 libidini moderatam in omni re servare constantiam. cui contrarium vitium nequitia dicitur. 3.18. frugalitas, ut opinor, a fruge, qua nihil melius e est e We. terra, nequitia ab eo (etsi erit hoc fortasse durius, sed temptemus: lusisse lu sisse V (l m. 2? ) iusisse R 1 iussisse GKR 2 H putemur, putatos V (ato in r. 2 ut v.; voluitne putato ?) nil GR c ( totum verbum del. R 2 ) si nihil sit) ab eo, quod nequicquam est in tali homine, ex quo idem nihili St. fr. 3, 570 nihili V 2 nihil dic. G ( 2 litt. erasae ) nihil KRV 1 dicitur.—qui sit frugi igitur vel, si mavis, moderatus et temperans, eum necesse est esse esse add. G 2 constantem; qui autem constans, quietum; qui quietus, perturbatione omni vacuum, ergo etiam aegritudine. et sunt illa sapientis: sed ... 326, 13 sapientis H aberit igitur a sapiente aegritudo. Itaque non inscite Heracleotes Dionysius St. fr. 1, 434 dyonisius KR dioni ius V ad ea disputat, quae apud Homerum Achilles queritur hoc, ut opinor, modo: Corque meum penitus turgescit tristibus iris, I 646 Cum decore atque omni me orbatum laude recordor. num manus adfecta recte est, cum in tumore est, aut num aliud quodpiam aliud quodpiam Turn. ex s aliquod ( ex aliquid K 1 ) quippiam X alia quippiam H membrum tumidum ac turgidum non vitiose se habet? 3.20. Etenim si sapiens in aegritudinem aegritudinem -ne G incidere posset, posset semel R 1 posset etiam in misericordiam, posset in invidentiam (non dixi invidiam, quae tum tum (cum G) etiam Bouh., alii aliter, Ciceronem corrigentes est, cum invidetur; ab invidendo autem invidentia recte dici potest, ut effugiamus ut et fug. Non. ambiguum nomen invidiae. posset (posse codd. ) etiam... 12 invidiae Non. 443,15 (10 in invidiam. non dixi in invidentia 11 invidia) quod verbum ductum dictum G 1 K 1 ( cf. Isidor. 10,134 ) est a nimis intuendo fortunam alterius, ut est in Melanippo: quisnam florem Acc. fr. 424 (unde aut quis mortalis fl. Non. 500, 13 num quis non mortalis fl. Ri. num quisnam poetae sit, dubium ) quasnam G 1 liberum invidit meum? male Latine videtur, sed praeclare Accius; ut enim videre, sic invidere florem flore X florē K 2 R c? rectius quam flori . nos consuetudine prohibemur; 3.21. poëta ius suum tenuit et dixit audacius)—cadit igitur in eundem et misereri et invidere. non cadit ... 19 invidere nam qui dolet rebus alicuius adversis, idem alicuius etiam secundis dolet, olet V add. 1 aut 2 solet GK 1 ( corr. 2 ) R 1 ( dolet m. ant. ) ut Theophrastus interitum deplorans Callisthenis sodalis sui, rebus Alexandri prosperis angitur, itaque dicit Callisthenem incidisse in hominem summa potentia summaque fortuna, sed ignarum quem ad modum rebus secundis uti conveniret. atqui, quem ad modum misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis, sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. in quem igitur cadit misereri, in eundem etiam invidere; atqui . . 328, 3 invidere non non nunc K 1 cadit autem invidere in sapientem: ergo ne misereri quidem. quodsi aegre ferre aegre ferre s V rec haec referre X sapiens soleret, misereri etiam soleret. abest ergo a a add. V c sapiente aegritudo. 3.24. Est igitur causa omnis in opinione, nec vero aegritudinis St. fr. 3, 385 solum, sed etiam reliquarum omnium perturbationum, quae sunt genere quattuor, partibus plures. nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers vel rationem aspers vel rationi non oboediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam, quattuor perturbationes aequaliter distributae sunt. nam duae sunt ex opinione boni; quarum altera, voluptas gestiens, id est praeter modum elata aelata G 1 R 1 laetitia, opinione praesentis magni alicuius boni, altera, cupiditas, quae recte vel libido dici potest, quae est inmoderata adpetitio opinati magni boni rationi non obtemperans, post obtemperans add. vel cupiditas recte vel libido dici potest X quae retinent sec. Dav. edd., in v. 17. 8 verba cupiditas — potest delentes. sed ut voluptatis sic cupi- ditatis nomen appositionis locum tenere debebat. de cupiditate autem praedicandam erat 'opinione futuri boni turbatur'; quod cum iam in enuntiato relativo expressum esset, anacoluthon natum est. ad boni 17 V c in mg. adscr. : et quidem magis significat nomen libidinis magnitudinem erroris. itaque in ea cupiditate quae flagrantissima est proprie plerumque nomen hoc ponitur si omnis appetitio opinati boni haec] ut H 3.25. —ergo haec duo genera, voluptas gestiens et libido, bonorum opinione turbantur, ut ut in at corr. V 2 duo reliqua, metus et et om. H s aegritudo, malorum. nam et metus est post metus add. V c s non male. opinio magni mali inpendentis inpendentes G 1 R 1 V 1 ( corr. G 2 R 1 V 1 ) et aegritudo est opinio magni mali praesentis, et quidem recens opinio talis mali, ut in eo rectum recte H videatur esse angi, id autem est, ut ut om. G 1 dolore V is qui doleat oportere opinetur se dolere. his autem perturbationibus, quas in quas in quasi in GKH quas in R vitam vitam Lb. vita ( cf. off. 3,34 ) homini H hominum stultitia quasi quasdam Furias inmittit atque incitat,, 3 omne ... 330, 4 incitat H omnibus viribus atque opibus repugdum est, si volumus hoc, quod datum est vitae, tranquille placideque traducere. Sed cetera alias; nunc aegritudinem, si possumus, depellamus. id enim sit sit (si V 1 )] est Bouh. sed cf. fin. 4,25 propositum, quandoquidem eam tu videri tibi in sapientem cadere dixisti, quod ego nullo modo existimo; taetra enim res est, misera, detestabilis, omni omne GRV ( corr. R 1 V 1 ) contentione, velis, ut ita dicam, remisque fugienda. 3.28. Atque hoc quidem perspicuum est, tum tum add. G 2 aegritudinem existere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur. Epicuro autem placet opinionem mali aegritudinem esse ea ante esse add. V 2 natura, esse, ea natura Usen. Ep. fr. 444 ( sed cf. 334,14 necesse esse eqs.) ex opinione pro opinionem Sey. efficere pro esse Bai. cf. quae dixi Herm. XLI 323 ut, quicumque intueatur in aliquod maius malum, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine. aegritudinem X Cyrenaici non omni malo malo modo R 1 aegritudinem aegritudine GK 1 effici censent, sed insperato et necopinato malo. est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam: videntur enim omnia repentina graviora. ex hoc et illa iure laudantur: E/go cum genui, tu/m morituros moriturum et huic rei Sen. ad Pol. 11, 2 sci/vi et ei rei Enn. Telam. sc. 312. cf. Hier. epist. 60, 5 su/stuli. Prae/terea praeterea ae in r. V c ad Troia/m cum misi ob de/fendendam Grae/ciam, Sci/bam scibam Fronto p. 217 sciebam me in morti/ferum bellum, no/n in epulas mi/ttere. 3.29. haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris. itaque apud Euripiden a Theseo dicta laudantur; licet Eurip. fr. 964 euripidĕ K thesseo GKR 1 enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere: Nam qui hae/c audita a do/cto meminisse/m viro, Futu/ras mecum co/mmentabar mi/serias: Aut mo/rtem acerbam aut alt. aut add. G 2 exilii X e/xili maesta/m fugam Aut se/mper aliquam mo/lem meditaba/r mali, Ut, si/ qua invecta di/ritas casu/ foret, Ne me i/nparatum cu/ra lacerare/t repens. lacerare trepens G 1 R 1 3.30. quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de se ipso de ipso K 1 ( ex dese ipse) V 1 (se add. 1 ) Anax. A 33 loquitur Euripides. fuerat enim auditor Anaxagorae, quem ferunt nuntiata morte filii dixisse: sciebam me genuisse mortalem. quae vox declarat is esse haec acerba, quibus non fuerint cogitata. ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala putentur, sint inprovisa graviora. itaque quamquam non haec una res efficit maximam aegritudinem, tamen, quoniam multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, sint semper omnia homini humana meditata. et et ex e V c nimirum haec est illa praestans et divina sapientia, et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere, nihil admirari, ammirari GR 1 V cum acciderit, nihil, ante quam evenerit, non evenire posse arbitrari. Quam ob rem o/mnis, cum secu/ndae res sunt ma/xume, tum ma/xume tum maxume add. K c maxime alt. loco GRV bis H Medita/ri secum opo/rtet, quo pacto a/dversam adversum KRH aerumna/m ferant. fuerant H ferat K 1 Peri/cla, pericula X damna pe/regre rediens se/mper secum co/gitet, pericla damna exilia peregre rediens semper cogitet Ter. codd. Aut fi/li filii p. X peccatum au/t uxoris mo/rtem aut morbum fi/liae, Commu/nia esse haec, ne/ quid horum umquam a/ccidat animo/ novum; c. e. haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom Ter. Quicqui/d praeter praeter propter K spem eve/niat, omne id de/putare esse i/n lucro. ergo .. 22 lucro H ... 22 Ter. Phormio 241–6 ergo hoc hoc ex haec G 2 Terentius a philosophia sumptum cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc melius et constantius sentiemus? 3.31. hic est enim ille voltus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in et in G ( exp. 2 ) viro suo fuisse Socrate: socrate V 2 B e corr. M socratem KRV 1 socratam G ( ss. 2 ) del. Ba. def. Va. opp. 2 p. 130 eodem semper se vidisse exeuntem et ante exeuntem add. V c illum domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi quem crassi V 1 que crassi G 1 illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse riesisse R 1 risisse, sed prius i in r. GV Luc. fr. 1300 Lucilius, sed tranquilla et serena; sic enim accepimus. iure autem erat semper idem voltus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret fieret R ( R c? ) fieret V (t a m. 2 ) fieri G 1 K mutatio. quare accipio equidem quidem G 1 a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur, frangatur R 1 simulque iudico malum illud opinionis esse, non naturae; si enim in re esset, esset s We. essent cur fierent provisa leviora? 3.32. Sed est, isdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus. qui censet Epic. fr. 444 necesse esse omnis in aegritudine esse, qui se in malis esse arbitrentur, sive illa ante provisa et expectata sint sive inveteraverint. nam neque vetustate minui mala nec fieri praemeditata leviora, stultamque etiam esse meditationem futuri mali aut fortasse ne futuri quidem: satis esse odiosum malum omne, cum venisset; cum venisset ex conv. K 2 qui autem semper cogitavisset accidere posse aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum; si vero ne futurum quidem sit, sit ex si V c frustra suscipi miseriam voluntariam; voluntariam add. GR 1 in fine pag. ita semper angi aut accipiendo aut cogitando malo. 3.33. Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione revocationem GKV 1 ad contemplandas voluptates. parere pareri GR 1 ( corr. 1 ) V 1 ( corr. 2 ) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis cogitationibus, hebetem habetem V 1 aciem ad miserias contemplandas facit; facit add. V c ( ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al. ) om. cett. a quibus cum cecinit cecidit X corr. 2 receptui, inpellit receptuimpellit VHK c (receptaimp. K 1 )G 2 (receptum pellit 1 ) receptū impellit R rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas contractandas K ( ex -tes 1 ) H varias voluptates, vetat... 335, 4 voluptates H quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat. refert amputat G 1 R 1 V 1 Haec nostro more nos diximus, Epicurii epicurei R c K 2 dicunt suo; sed quae quae ex qui V 2 dicant, videamus, quo modo, neglegamus. 3.35. Nam revocatio avocatio V 2 illa, quam adfert, adfret G 1 K 1 cum a contuendis nos malis avocat, nulla est. non est enim in nostra potestate fodicantibus is his W eis Non. opinemur] -mur in r. G 2 -ur in r. V 1? rebus, quas malas esse opinemur, dissimulatio vel oblivio: on... 6 oblivio Non. 66, 15 lacerant, vexant, stimulos admovent, ignis adhibent, respirare non sinunt, et tu oblivisci iubes, quod contra naturam est, qui, quod a natura add. Tr. quia natura X datum est, auxilium extorqueas inveterati doloris? est enim tarda illa quidem quidam V 1 medicina, sed tamen magna, quam adfert longinquitas et dies. Iubes me bona cogitare, oblivisci malorum. diceres aliquid, et magno quidem philosopho dignum, si ea bona esse sentires, quae essent homine dignissima. Pythagoras mihi si diceret aut Socrates aut Plato: 3.36. quid iaces aut quid maeres aut cur succumbis cedisque fortunae? quae quae om. G 1 pervellere te forsitan potuerit et pungere, non potuit certe vires frangere. magna vis est in virtutibus; eas excita, si forte dormiunt. iam tibi aderit princeps fortitudo, quae te animo tanto esse coget, ut omnia, quae possint homini evenire, contemnas et pro nihilo putes. aderit temperantia, quae est eadem moderatio, a me quidem paulo ante appellata frugalitas, quae te turpiter et nequiter facere nihil patietur. patiatur X ( cf. coget 21 dicet 28) quid est autem nequius aut turpius ecfeminato eff. G 1 e corr. R 2 V rec viro? ne iustitia quidem sinet te ista facere, cui minimum esse videtur in hac causa loci; loqui X corr. V c? quae tamen ita dicet dupliciter esse te iniustum, cum et alienum adpetas, appetas V 2 qui mortalis natus condicionem conditionem GKV postules inmortalium et graviter feras te, quod utendum acceperis, reddidisse. 3.37. prudentiae vero quid quod R 1 respondebis docenti virtutem sese esse contentam, quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate? quae si extrinsecus religata pendeat et non et oriatur et ante oriatur om. KR a se et rursus ad se revertatur et omnia sua complexa nihil quaerat aliunde, non intellego, cur aut verbis tam vehementer orda aut re tantopere expetenda videatur —ad haec bona me me V ( eras. si) si revocas, Epicure, pareo, sequor, utor te ipso duce, obliviscor etiam malorum, ut iubes, eoque facilius, quod ea ne in malis quidem ponenda censeo. sed traducis cogitationes meas ad voluptates. quas? corporis, credo, aut quae propter corpus vel recordatione vel spe cogitentur. num quid est aliud? rectene interpretor interprecor K 1 V sententiam tuam? solent enim isti negare nos intellegere, quid dicat Epicurus. 3.38. hoc dicit, et hoc ille acriculus agriculus X corr. V c me audiente Athenis senex Zeno, istorum acutissimus, contendere et magna voce dicere solebat: eum esse Epic. fr. 446 beatum, qui praesentibus voluptatibus frueretur confideretque se fruiturum aut in omni aut in magna parte vitae dolore non interveniente, aut si interveniret, si summus foret, futurum brevem, sin productior, plus habiturum iucundi quam mali; haec cogitantem fore beatum, praesertim cum cum add. V c si s R 2 ( ft. rectius, sed cf. fin. 1, 41 ad ea cum accedit) om. X et ante perceptis bonis contentus esset et nec mortem nec deos extimesceret. add. Hei. habes formam Epicuri vitae beatae verbis Zenonis expressam, nihil ut possit negari. Quid ergo? 3.39. huiusne vitae propositio et cogitatio aut Thyestem levare poterit aut Aeetam, aetam X ( ex aetem K 1 ) oetam K 2 R c? cf. p. 331,3 de quo paulo ante dixi, aut Telamonem pulsum patria exulantem atque egentem? in quo haec admiratio fiebat: Hi/cine hicine BR 2 haecine X est ille Te/lamon, Telamo Turn. sed cf. Str. p. 64 modo quem glo/ria ad caelum e/xtulit, Quem a/spectabant, cui/us ob os Grai Graii s Graj La. Lucr. 3, 374. cf. epist. 9, 26 o/ra obverteba/nt sua? Trag. inc. 93 3.40. quodsi cui, ut ait idem, simul animus cum re concidit animus rem condidit X corr. V c s , a gravibus illis antiquis philosophis petenda medicina est, non est non V est si non X ab his voluptariis. quam enim isti bonorum copiam dicunt? fac sane esse summum bonum non dolere—quamquam id non vocatur voluptas, sed non necesse est nunc omnia—: idne est, quo traducti luctum levemus? sit sane summum malum dolere: dolore in dolere corr. G 2 K 2 V 2 in eo igitur qui non est, si malo careat, continuone fruitur summo bono? 3.41. Quid tergiversamur, Epicure, nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem, cum os perfricuisti, soles dicere? sunt haec tua verba necne? in eo quidem libro, qui continet Epic. p. te/lous fr. 67 p. 119, 16 omnem disciplinam tuam,—fungar enim iam interpretis munere, ne quis me putet fingere—dicis haec: nec equidem habeo, quod intellegam bonum illud, detrahens eas voluptates quae sapore percipiuntur, detrahens eas quae rebus percipiuntur veneriis, detrahens eas quae rebus percipiuntur venereis detrahens add. in mg. V c om. rell. cf. praef. et locos ab Usenero ad fr. 67 congestos eas quae auditu e e Sor. et ( cf. 23 ex formis) cantibus, detrahens eas etiam quae ex formis percipiuntur oculis detrahens eas supra oculis add. K 2 suavis motiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gignuntur quolibet quelibet V 1 quodlibet K 1 sensu. nec vero ita dici potest, mentis laetitiam solam esse in bonis. laetantem enim mentem ita novi: spe eorum omnium, quae supra dixi, fore forte G 1 K 1 ut natura is natura is naturalis X natura iis s potiens dolore careat. 3.42. atque haec quidem his verbis, quivis ut intellegat, quam voluptatem norit Epicurus. deinde paulo infra: saepe quaesivi inquit Epic. ib. fr. 69 ex is qui appellabantur sapientes, quid haberent quod in bonis quid in boni GV (quod V 2 ) R 1 (in exp. 1 ) quidboni K 1 quid in bonis K 2 B quod in bono Gr. relinquerent, si illa detraxissent, nisi si vellent voces iis fundere: nihil ab is potui cognoscere. qui si virtutes ebullire volent et sapientias, sapientiam V 2 nihil aliud dicent nisi eam viam, vi am K viam V ( exp. 2 ) vim quae fiant ureae vol. Non. quae G qua efficiantur eae eae haec K voluptates quas supra dixi. qui si ... 7 dixi Non. 26, 19 quae secuntur, sequuntur GR in eadem sententia sunt, totusque liber, qui est alt. est om. X add. V 2 de summo bono, refertus est et verbis et sententiis talibus. 3.43. ad hancine igitur vitam Telamonem illum revocabis, ut leves aegritudinem, et si quem tuorum adflictum maerore videris, videbis R 1 huic ut huic V tu huic Str. p. 58 ( non male, sed v. 10 ut pro et Non. C A D A ) acipenserem accipenserem X ( cf. fat. fr. 5 ) accipienserem Non. V 2 ( pen) (acup. fin. 2,91 cf. 24. 5 ) potius quam aliquem Socraticum libellum dabis? et si... 12 dabis Non. 550, 18 hydrauli h gD PA l l fere X hydraulis V 2 hortabere ut audiat voces potius quam Platonis? expones, exponens X corr. V 2 quae spectet, spectat K florida et varia? fasciculum ad naris admovebis? incendes odores et sertis redimiri iubebis et rosa? si vero aliquid etiam—, tum plane luctum omnem absterseris. 3.44. haec Epicuro confitenda sunt aut ea, quae modo expressa ad verbum dixi, tollenda de libro vel totus liber potius abiciundus; est enim confertus voluptatibus. Quaerendum igitur, quem ad modum aegritudine privemus privemur X corr. K 2 R 2 V 3 eum qui ita dicat: Pol mi/hi fortuna ma/gis nunc defit qua/m quam quod G 1 genus. Enn. Thyest. sc. 354 Na/mque namque neque K regnum su/ppetebat mi, mihi X corr. Grotius u/t scias, quanto e/ loco, Qua/ntis opibus, qui/bus de rebus la/psa fortuna a/ccidat. occidat Ribb. sed cf. Th. l. l. I p. 290 quid? huic calix mulsi impingendus est, ut plorare desinat, quid? plorare se desinat Non. 545, 20 aut aliquid eius modi? ecce tibi ex altera parte ab eodem poëta; ex opibus summis opis egens, Hector, haector X tuae —huic subvenire debemus; quaerit enim auxilium: Qui/d petam prae/sidi praesidii X aut e/xequar quo/ve nunc Ennius Andr. sc. 85. 6 Au/xilio e/xili exilii X (exillii K 1 ) de hiatu cf. Plaut. Aul. 142 al. ( Jacobsohn, Quaest. Plaut. Gött. 1904 p. 21 ) au/t fugae fugae s Bentl. fuga fre/ta sim? A/rce et urbe o/rba sum. quo a/ccidam? accedam X (accedam' K) corr. s quo a/pplicem? Cui/ nec arae pa/triae domi stant, fra/ctae et disiectae/ iacent, Fa/na flamma de/flagrata, to/sti alti alii X corr. M 2 s stant pa/rietes De/formati atque a/biete crispa— scitis quae sequantur, et illa in primis: ilium primis X corr. Tr. illud in primis V c s cf. p. 260, 26 O pa/ter, o patria, o Pri/ami domus, Saeptum a/ltisono cardi/ne templum! Vidi e/go te adstante dstantem X ( def. Va. ) sed m eras. in V astante p. 260, 22 ope ba/rbarica Tecti/s caelatis la/queatis, Auro e/bore instructam re/gifice. regificem X sed m exp. K 1 B 3.45. o poëtam egregium! quamquam ab his cantoribus Euphorionis Euphorioneis V ei in r. 1autc contemnitur. sentit omnia repentina et necopinata esse graviora; exaggeratis igitur regiis regis X corr. s opibus, quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit? Haec o/mnia vidi infla/mmari, Enn. ib. 92.97 cf. p.260, 22 sqq. Priamo/ vi vitam evi/tari, Iovis a/ram sanguine sanguine KR c Non. sanguinem GR 1 V tu/rpari. Iovis... turpari Non. 181, 1 3.46. praeclarum carmen! est enim et rebus et verbis et modis lugubre. Eripiamus huic aegritudinem. quo modo? conlocemus in culcita plumea, psaltriam adducamus, eripiamus ... 341, 1 adducamus Non. 542, 17 aducamus G 1 R 1 V 1 ( corr. G 2 R c V 2 ) demus damus X supra a scr. V c aut 1 hedycrum, hedrycrum G 1 R 1 V 1 aut c hedrycum R 1 V 1 aedricrum G od. add. Po. psaltriam adducamus, hedychri incendamus scut. Mdv., sed he- dychrum unguentum est non suffimentum, Diosc, 1.58 al. nihil add. Se neque G. Dittmann qui litteris ad me datis scutellam idem esse statuit atque scutram Plaut. Persa 89 Cato agr. 157, 11; sed cf. p. 339, 15; 431, 27 odorum incendamus scutellam, dulciculae potionis aliquid videamus dulciculae videamus Prisc. GL. II p. 105, 21 Anon. Class. auct. ed. Mai 8, 165 et cibi? haec tandem bona sunt, quibus aegritudines gravissumae detrahantur? tu enim paulo ante ne intellegere interrogandi signa pos. Po. cf. § 43. 4 quidem te te quidem, W corr. Lb. We. cl. v. 24, ac. 2, 140. fin. 2, 7. 20. 30. nat. deor. 1, 111 alia ulla ulla V 2 W multa X dicebas. revocari igitur oportere a oportere a s oportet ea X (o. eum a V 3 ) maerore ad cogitationem bonorum conveniret mihi cum Epicuro, si, quid esset bonum, conveniret. Dicet aliquis: quid ergo? tu Epicurum existimas Epic. fr. 440 existimas s existimabas ista voluisse, aut libidinosas eius fuisse sententias? ego vero minime; video enim ab eo dici multa severe, multa praeclare. itaque, ut saepe dixi, de acumine agitur eius, non de moribus; quamvis spernat spert X (sperant G 1 ) corr. V c aut 1 voluptates eas quas modo laudavit, ego tamen meminero quod quid G videatur ei summum bonum. non enim verbo solum posuit voluptatem, sed explanavit quid diceret: saporem inquit et corporum complexum et ludos Epic. fr. 67 atque cantus et formas eas quibus oculi iucunde moveantur. num fingo, num mentior? cupio refelli. quid enim laboro nisi ut veritas in omni quaestione explicetur? 3.47. 'at at ad V idem ait non crescere voluptatem dolore fr. 419 detracto, detractos G 1 V 1 esse V c s om. X summamque esse voluptatem nihil dolere. dolore V 1 ' paucis verbis tria magna peccata: unum, quod secum ipse pugnat. modo enim ne suspicari quidem se quicquam bonum, nisi sensus quasi titillarentur titilarentur R 1 VG 2 ( ex titul.) voluptate; nunc autem summam voluptatem esse dolore carere: potestne magis secum ipse pugnare? alterum peccatum, quod, cum in natura tria sint, sunt G 1 unum gaudere, alterum dolere, tertium nec gaudere prius gaudere om. K 1 nec dolere, hic primum et tertium putat idem esse nec distinguit a non dolendo voluptatem. tertium peccatum commune cum quibusdam, quod, cum virtus maxime expetatur maxime expetatur in r. V c eiusque adipiscendae causa philosophia quaesita sit, ille a a om. G 1 virtute summum bonum separavit. 3.48. 'at at ac R 1 laudat Epic. fr. 507 saepe virtutem'. et quidem C. Gracchus, sqq. grachus G 1 (gracchi 23) K cum largitiones maximas fecisset et effudisset effundisset X corr. K 1 V 1 aerarium, verbis tamen defendebat aerarium. quid verba audiam, cum facta videam? L. L. add. V c om. X ( ut p. 223, 13 M. ante Crassum) cf. Verr. 4, 195 Piso ille Frugi semper contra legem frumentariam dixerat. is lege lata consularis ad frumentum accipiundum accipiendum G 1 K venerat. animum animam X corr. R 1? K 2 advertit Gracchus in contione Pisonem stantem; quaerit audiente p. R., qui sibi constet, cum ea lege frumentum petat, quam dissuaserit. dissuas serat G 1 nolim inquit mea bona, Gracche, tibi viritim dividere libeat, sed, si facias, facies K partem petam. parumne parumne satis ss. V 2 declaravit vir gravis et sapiens lege Sempronia patrimonium publicum dissupari? lege orationes Gracchi, patronum aerarii esse dices. 3.49. negat Epicurus sqq. Epic. fr. 506. 584. 459 iucunde posse vivi, nisi cum virtute vivatur, negat ullam in sapientem vim esse fortunae, tenuem victum antefert copioso, negat ullum esse tempus, quo sapiens non beatus sit. omnia philosopho digna, sed cum voluptate pugtia. non istam dicit voluptatem . dicat quamlibet; nempe eam dicit, in qua virtutis nulla pars insit. age, si voluptatem non intellegimus, ne dolorem quidem? nego igitur eius eius om. R 1 esse, qui quid X d del. in RV dolore dolorem X corr. s autem illi summum malum metiatur, mentionem facere virtutis. 3.50. Et queruntur quidam Epicurei, viri optimi—nam nullum genus est minus malitiosum—, me studiose dicere contra Epicurum. ita credo, de honore aut de dignitate contendimus. mihi summum in animo bonum videtur, illi autem in corpore, videtur in corp. K 1 mihi in virtute, illi in voluptate. et illi pugt, et quidem vicinorum fidem implorant—multi autem sunt, qui statim convolent —; ego sum is qui dicam me non laborare, actum habiturum, quod egerint. 3.52. qui tum aegritudinem censent existere, si necopinato quid evenerit. est id quidem magnum, ut supra supra p. 332, 6 dixi; etiam Chrysippo Chrys. fr. eth. 417 crysippo X ita videri scio, quod provisum ante non sit, id ferire ferire fieri X corr. V c aut 1 vehementius; sed non sunt in hoc hic in hoc G ( exp. 2 ) omnia. quamquam hostium et ante hostium add. V 2 non male repens adventus advetus G 1 R 1 V 1 magis aliquanto aliquando X corr. V c aut 1 conturbat quam expectatus, et maris subita tempestas quam ante provisa terret provisitaret K 1 navigantes vehementius, et eius modi sunt pleraque. sed cum diligenter necopinatorum naturam consideres, nihil aliud reperias repperias G R 1 V nisi omnia videri subita maiora, et quidem ob duas causas, primum quod, quanta sint quae accidunt, post accidunt V c in mg. add. : et qualia, cum repente accidunt ( non inepte cf. p. 345, 21 ) considerandi spatium non datur, deinde, cum cum tum G videtur praecaveri potuisse, si provisum esset, quasi culpa contractum malum aegritudinem acriorem facit. 3.58. similiter commemorandis exemplis orbitates quoque liberum liberorum V c praedicantur, eorumque, eorum quoque K 1 qui gravius ferunt, luctus aliorum exemplis leniuntur. sic perpessio ceterorum facit, ut ea quae acciderint multo minora maiora ex minora V c quam quanta sint existimata, videantur. ita fit, sensim cogitantibus ut, quantum sit ementita opinio, appareat. atque hoc idem et Telamo ille declarat: ego cum genui et Theseus: futuras mecum commentabar miserias tum morituros scivi et ei rei sustuli add. R 2, moriturum scivi V 3 et Anaxagoras: sciebam me genuisse mortalem. cf. p. 332, 9 sqq. hi enim omnes diu cogitantes de rebus humanis intellegebant eas nequaquam pro opinione volgi esse extimescendas. extimescendas KR 1 existimescendas R c G existimiscendas G 1 e corr. V et mihi quidem videtur idem fere accidere is qui ante meditantur, quod is quibus medetur dies, nisi quod ratio ratio V ratione GKR ( unde in hoc quae- dam 2? ) quaedam sanat illos, hos ipsa natura intellecto eo quod rem continet, illud illud continet X trp. B malum, quod opinatum sit esse maxumum, nequaquam esse tantum, ut vitam beatam possit evertere. 3.59. hoc igitur efficitur, ut ex illo necopinato plaga maior sit, non, ut illi putant, ut, cum duobus pares casus evenerint, is modo aegritudine adficiatur, aff. KR cui ille necopinato casus evenerit. Itaque dicuntur non nulli in maerore, cum de hac communi hominum condicione audivissent, ea lege esse nos natos, ut nemo in perpetuum esse posset expers mali, gravius etiam tulisse. quocirca Carneades, ut video nostrum scribere Antiochum, anthiochum KR reprendere reprehendere KV c Chrysippum crysippum X Chr. fr. eth. 487 solebat laudantem Euripideum carmen illud: Eurip. Hypsip. fr. 757 ( S. Eur. ed. Arn. p. 62 ) Morta/lis nemo est que/m non non om. X add. K 2 V c attinga/t attingit W (attigit K) vix recte, cf. Mue. in Seyfferti Laelio p. 143 dolor Morbu/sque; multis multis Lb. multi su/nt humandi li/beri, Rursu/m creandi, mo/rsque mors quae GK (morsquę) R 1 V (s in r. c ) est finita o/mnibus. Quae ge/neri genere X corr. V 3 humano ango/rem nequicquam a/dferunt: adferant V 2 Redde/nda terrae est te/rra, tum tum tam Sey. nam Küh. vita o/mnibus Mete/nda ut fruges. si/c iubet Nece/ssitas. 3.61. Omnibus enim modis fulciendi sunt, qui ruunt nec cohaerere possunt propter magnitudinem aegritudinis. ex quo ipsam aegritudinem lu/phn a\gP HN fere X ( L ex A V) Chrysippus quasi Chrys. fr. eth. 485 solutionem totius hominis appellatam omnibus modis... 12 appellat putat. appellat amputat KR 1 V ( cf. H et praef. ) Quae tota poterit evelli explicata, ut ut aut V 1 principio dixi, dixi cf. p. 329, 2sqq. causa aegritudinis; est enim nulla alia nisi opinio et iudicium magni praesentis atque urgentis mali. est... 15 mali itaque et dolor corporis, cuius est morsus acerrumus, perferetur perferetur X ( cf. Po. comm. ad 1, 29 ) perfertur V c spe proposita boni, et acta aetas honeste ac splendide tantam adfert consolationem, ut eos qui ita vixerint aut non attingat aegritudo aegritudo del. Dav. aut perleviter pungat animi dolor. Sed ad hanc opinionem magni mali cum illa etiam opinio accessit oportere, rectum esse, rectū esse esse scr. V c ad officium pertinere ferre perferre V ( sed per in r. rec ) illud aegre quod acciderit, tum denique efficitur illa gravis aegritudinis perturbatio. tum ... 23 perturbatio om. H 3.63. Sed haec omnia faciunt opites ita fieri oportere. itaque et Aeschines aescinnes X corr. V c in de cor. 77 Demosthenem demostenem X (de- monstenem K) invehitur, quod is septimo die post filiae mortem hostias immolavisset. at quam quam excopiose X (ex del. V 1 aut c ) quam et copiose s (et in r. B) rhetorice, quam cf. Hier. epist. 60, 14 ( qui Cic. consolationem sequitur ) copiose! quas sententias colligit, quae verba contorquet! ut licere quidvis quodvis V 1 rhetori intellegas. quae nemo probaret, nisi insitum illud in animis haberemus, omnis bonos interitu suorum quam gravissime maerere oportere. ex hoc evenit, ut in animi doloribus alii solitudines captent, ut ait Homerus de Bellerophonte: Qui miser in campis maerens errabat Aleis Z 201 Aleis Be- roaldus alienis ( unde V c errat, tum errat maerens V rec ) Ipse suum cor edens, edens V 2 M evidens X hominum vestigia vitans; vitas X corr. V c et Nioba fingitur lapidea propter aeternum, credo, in cf. Hier. epist. 60, 14 ( qui Cic. consolationem sequitur ) luctu silentium, Hecubam haecubam X (he c ubam V) autem putant propter animi acerbitatem quandam et rabiem fingi in canem esse conversam. sunt autem alii, quos quos V 1 aut c R 2 quo X in luctu cum ipsa solitudine loqui saepe delectat, ut illa apud Ennium Enn. Med. sc. 257 nutrix: Cupi/do cepit mi/seram nunc me pro/loqui Caelo a/tque terrae Me/deai Medeai Turn. Medeae mi/serias. 3.64. haec omnia recta vera debita putantes faciunt in dolore, maximeque declaratur declaratur hoc sana cf. Mue. ( off. 1, 61 ) hoc quasi officii iudicio fieri, quod, si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius aut si hilarius locuti sunt, revocant se rursus ad maestitiam peccatique se insimulant, quod dolere dolore K 1 V 1 intermiserint. pueros vero matres et magistri castigare etiam solent, nec verbis solum, sed etiam verberibus, si quid in domestico luctu hilarius ab is factum est aut dictum, plorare cogunt. Quid? ipsa remissio luctus cum est consecuta intellectumque intellectaque X corr. V c est est om. K 1 nihil profici maerendo, nonne res declarat fuisse totum illud voluntarium? 3.68. Philosophi summi nequedum neque nondum X corr. V 3 tamen sapientiam consecuti nonne intellegunt in summo se malo esse? sunt enim insipientes, neque insipientia ullum maius malum est. neque tamen lugent. quid ita? quia huic generi malorum non adfingitur non affingitur V (non af in r. V c n ante g del. idem ) nodfingitur R 1 illa opinio, rectum esse et aequum et ad officium pertinere aegre ferre, quod sapiens non sis, quod idem adfingimus huic aegritudini, in qua luctus inest, quae omnium maxuma est. 3.70. neque tamen, cum se in media stultitia, qua nihil quia n. G 1 est peius, haerere intellegant, aegritudine premuntur; nulla enim admiscetur opinio officiosi doloris. Quid, qui non putant lugendum lungendum GV 1 ( prius n eras. ) iungen- dum KR viris? sqq. cf. Hier. epist. 60, 5 qualis fuit Q. Maxumus fuitque maxumus G 2 (quae G 1 ) KV ( ss. m. 3 ) ac fortasse R 1 (Q post fuit in r. m. al. ) efferens efferrens GR 1 V filium consularem, qualis L. Paulus paullus RG 1 e corr. V 1 (l eras. ) cf.p. 263, 17; 274, 19; 457, 7 duobus paucis lucius et marcus X diebus amissis amisis G 1 R 1 V 1 filiis, qualis M. Cato praetore designato mortuo filio, quales reliqui, quos in Consolatione consolationem G -ne V conlegimus. 3.72. Sed plures sunt causae suscipiendi doloris: primum illa opinio mali, quo viso atque persuaso aegritudo aegritudo add. V c insequitur necessario. deinde etiam gratum mortuis se facere, si graviter eos lugeant, arbitrantur. sed ... 16 arbitrantur H accedit superstitio muliebris quaedam; existumant enim diis inmortalibus se facilius satis facturos, si eorum plaga perculsi adflictos se et stratos esse fateantur. sed haec inter se quam repugnent, plerique non vident. laudant enim eos, qui aequo animo moriantur; qui alterius mortem aequo animo ferant, eos putant vituperandos. quasi fieri ullo modo possit, quod in amatorio sermone dici solet, ut quisquam plus alterum diligat quam se. 3.74. Sed nimirum hoc maxume maxumum X me ss. B est exprimendum, exprimendum X ( con- fessio adversariis exprimenda est cf. Verr. 4, 112 Liv. 21, 18, 5 Lucan. 6, 599 manibus exprime verum ) experimentum ( et antea maxumum) edd. ( sed hoc uerbum Tullianum non est, illudque hanc—diuturna ratione conclusum, non ex experientia sumptum ) cum constet aegritudinem aegritudinem V -ne GKR vetustate tolli, tollit X sed ult. t eras. V hanc vim non esse in die diē V positam, sed in cogitatione diuturna. diurna X corr. B 1 s nam si et eadem res est et idem est homo, qui potest quicquam de dolore mutari, si neque de eo, propter quod dolet, quicquam est mutatum neque de eo, qui qui quod G 1 dolet? cogitatio igitur diuturna diurna X corr. B 1 s nihil esse in re mali dolori medetur, non ipsa diuturnitas. Hic mihi adferunt mediocritates. mediocritas X -tates V c Non. quae si naturales sunt, quid opus est consolatione? at hae mihi afferentur med.... 24 consolatione Non. 29, 27 natura enim ipsa terminabit modum; sin opinabiles, opinio tota tollatur. Satis dictum esse arbitror aegritudinem esse opinionem mali praesentis, satis arbitror dictum esse ... 355, 1 praesentis H in qua opinione illud insit, ut aegritudinem suscipere oporteat. 3.75. additur ad hanc definitionem a Zenone recte, ut illa opinio praesentis mali sit recens. hoc autem verbum sic interpretantur, ut non tantum illud recens esse velint, quod paulo ante acciderit, sed quam diu in illo opinato malo vis quaedam insit, ut ut s et X vigeat et habeat quandam viriditatem, tam diu appelletur appellatur K recens. ut Artemisia illa, Mausoli Cariae regis uxor, quae nobile illud Halicarnasi alicarnasi X fecit sepulcrum, quam diu vixit, vixit in luctu eodemque etiam confecta contabuit. huic erat illa opinio cotidie recens; quae tum denique non appellatur appellabatur X corr. V 2 recens, cum vetustate exaruit. Haec igitur officia sunt consolantium, tollere aegritudinem funditus aut sedare aut detrahere aut detr. V ( ss. 2 ) quam plurumum aut supprimere nec pati manare longius aut ad alia traducere. 3.77. Erit igitur in consolationibus prima medicina docere aut nullum malum esse aut admodum parvum, altera et prius et om. G 1 de communi condicione vitae et proprie, propriae G 1 KVH ( sim. 358, 6 ) si quid sit de ipsius qui maereat disputandum, tertia tertiam H summam esse stultitiam frustra confici maerore, cum intellegas nihil nil G posse profici. nam Cleanthes cleantes X (24 GK 1 ) Cl. fr. 577 quidem sapientem consolatur, qui consolatione non eget. nihil enim enim om. G 1 esse malum, quod turpe non sit, si lugenti persuaseris, non tu illi luctum, sed stultitiam detraxeris; erit... 21 detraxeris ( sine 18 nam... 19 eget) H alienum autem tempus docendi. et tamen non satis mihi videtur vidisse hoc Cleanthes, suscipi aliquando aegritudinem posse ex eo ipso, quod esse summum malum Cleanthes suscipi... 24 Cleanthes om. K Cleanthes del. Ba. sed cf. Va. Op. 2, 130. 409 ipse fateatur. quid enim dicemus, cum Socrates Aisch. Socr. fr. 10 D. Aug. civ. 14, 8 Alcibiadi persuasisset, ut accepimus, eum nihil hominis esse nec quicquam inter Alcibiadem summo loco natum et quemvis baiolum interesse, cum se Alcibiades adflictaret lacrimansque Socrati supplex esset, ut sibi virtutem traderet turpitudinemque depelleret, illam ante dep. add. V 2 —quid dicemus, Cleanthe? acleanthe V (356, 23 cl. in r. V 2 ) o cleanthe Str. p. 58 tum tum ( cf. 356, 23 aliquando)] num edd. aegritudinem X corr. K 1 R c V 1 in illa re, quae aegritudine Alcibiadem adficiebat, mali nihil fuisse? 3.78. quid? illa Lyconis qualia quia GRV 1 (a eras. ) sunt? qui aegritudinem extenuans parvis ait eam rebus moveri, fortunae et corporis incommodis, non animi malis. mali X corr. V 2 quid ergo? illud, quod Alcibiades dolebat, non ex animi malis vitiisque constabat? ad Epicuri consolationem satis est ante dictum. 3.79. ne ne n onne K ( ss. 2 ) illa quidem firmissima consolatio est, quamquam quamquam quidquam K 1 et usitata est et saepe prodest: non tibi hoc soli. prodest haec quidem, ut dixi, dixi p. 345, 13 sed nec semper nec omnibus; sunt enim qui respuant; sed refert, quo modo adhibeatur. ut enim enim om. G 1 tulerit quisque eorum qui sapienter tulerunt, non quo quisque incommodo adfectus sit, praedicandum est. Chrysippi crys. KR chris. G ad veritatem firmissima est, ad tempus aegritudinis difficilis. magnum opus opus s onus X est probare maerenti illum suo iudicio et, quod se se exp. V 2 ita putet oportere facere, maerere. Nimirum igitur, ut in causis non semper utimur eodem statu—sic enim appellamus controversiarum genera—, sed ad tempus, ad controversiae naturam, ad personam accommodamus, sic in aegritudine lenienda, quam lenienda. nam quam X nam del. s quisque curationem recipere possit, videndum est. nimirum ... 26 est H 3.80. Sed nescio quo pacto ab eo, quod erat a te a te ante K propositum, aberravit oratio. tu enim de sapiente quaesieras, cui aut malum videri nullum potest, quod vacet turpitudine, aut ita parvum malum, ut id obruatur sapientia vixque appareat, qui qui add. V 2 nihil opinione adfingat adsumatque ad aegritudinem nec id putet esse rectum, tum post rectum add. V c se quam maxume excruciari luctuque confici, quo pravius nihil esse possit. edocuit tamen ratio, ut mihi quidem videtur, cum hoc ipsum proprie non quaereretur hoc tempore, num num V x nunc X num quid We. sed cf. Mue. quod esset malum nisi quod idem dici turpe posset, tamen ut videremus, viderimus V 1 quicquid esset in aegritudine mali, id non naturale esse, sed voluntario iudicio et opinionis errore contractum. 3.82. et tamen, ut medici uti medici K ( er. n) toto corpore curando minimae etiam parti, si condoluit, medentur, sic philosophia cum universam aegritudinem sustulit, sustulit aegritudinem sustulit tamen si X (sustullit G 1 V 1 condoluit tamen si K 1 medenturaegr. sustulit add. c ) corr. Keil, Quaest. Tull. p. XVIII etiam, si quis error alicunde alicunde Ern. aliunde extitit, si paupertas momordit, si ignominia pupugit, pupigit G 1 R 1 V 1 si quid tenebrarum obfudit exilium, exsilium GV 1 aut eorum quae quaeque (quaeque G) modo X corr. s modo dixi si quid si quid sicut K extitit. etsi singularum rerum sunt propriae consolationes, de quibus audies tu quidem, cum voles. sed ad eundem fontem revertendum est, aegritudinem omnem procul abesse a sapiente, quod iis sit, quod frustra suscipiatur, quod non natura exoriatur, sed iudicio, sed opinione, sed quadam invitatione ad dolendum, cum id decreverimus ita fieri oportere. 3.83. Hoc detracto, quod totum est voluntarium, aegritudo erit sublata illa ilia ita G 1 maerens, morsus tamen tamen tantum Bentl. sed cf. p. 323, 11 quo Cic. hic respicit et contractiuncula quaedam contractiuncuculae quaedam (quadam G quandam V 1 ) relinquentur W Non. (relincuntur) corr. Bentl. cf. 9 hanc et Sen. ad Marc. 7, 1 animi relinquetur. hoc... 9 relinquentur Non. 92, 24 hanc dicant sane naturalem, dum aegritudinis nomen absit grave taetrum funestum, quod cum sapientia esse atque, ut ita dicam, habitare nullo modo possit. At quae at quae Bentl. atque stirpes sunt aegritudinis, quam multae, quam amarae! quae ipso ipso om. V trunco everso omnes eligendae elidendae R 2 sunt et, si necesse erit, singulis disputationibus. superest enim nobis hoc, cuicuimodi cuicuimodi cuiusmodi V 3 est, otium. sed ratio una omnium est aegritudinum, plura sed plura H nomina. nam et invidere aegritudinis est et aemulari et obtrectare et misereri et angi, lugere, maerere, aerumna adfici, lamentari, sollicitari, sollicitari add. G 2 dolere, dolore V in molestia esse, adflictari, desperare. 3.84. Haec omnia definiunt Stoici, eaque verba quae dixi singularum rerum St. fr. 3, 419 sunt, non, ut videntur, easdem res significant, sed aliquid differunt; quod alio loco alio loco cf. IV, 16 fortasse tractabimus. haec hae V 2 sunt illae fibrae stirpium, quas initio dixi, persequendae et omnes eligendae, et 25 eligendae X ( cf. Colum. 4, 5 Varro rust. 1, 47 ) eliciendae V c ne umquam ulla possit existere. magnum opus et difficile, quis negat? quid autem praeclarum non idem arduum? sed tamen id se effecturam philosophia profitetur, nos modo curationem eius recipiamus. denique ratio una ... 360, 3 recipiamus H Verum haec quidem verum quidem haec W corr. We. actenus K 1 R 1 hactenus, cetera, quotienscumque voletis, et hoc loco et aliis parata vobis erunt. 4.8. Non mihi videtur omni omnia X corr. K 2 R 1 V() animi perturbatione posse sapiens vacare. Aegritudine aegritudine V quidem hesterna disputatione videbatur, nisi forte temporis causa nobis nobis s novis Gr. novi X (nōvi V rec ) adsentiebare. absenti abare G ( et 2) asentiabare R 1 ( ass. 2? ) asentiabaere V 1 assentiebare KV rec Minime vero; nam mihi egregie aegregiae X (agr- V 1 -ie G) probata est oratio tua. Non igitur existumas cadere in sapientem aegritudinem? Prorsus non arbitror. Atqui, si ista perturbare animum sapientis non potest, nulla poterit. quid enim? metusne conturbet? at at s et X earum rerum est absentium metus, quarum praesentium est aegritudo; sublata et sublatus KR igitur aegritudine sublatus est metus. restant duae perturbationes, laetitia gestiens et libido; quae si non cadent in sapientem, semper semper K c ex sip mens erit tranquilla sapientis. 4.11. sit igitur hic hic K 1 fons; utamur tamen in his perturbationibus describendis discrib. Mue. sed cf. Th. l. l. 5, 663 Stoicorum definitionibus et partitionibus, parti cipationibus R 1 particionibus GVH qui mihi videntur in hac quaestione versari acutissime. Est igitur Zenonis haec definitio, ut perturbatio Zeno fr. 205 sit, quod pa/qos pat OC K patos R ( p ex ) PL T w C H ille dicit, aversa a a om. V 1 ( add. c ) recta ratione contra naturam animi commotio. quidam brevius perturbationem esse adpetitum vehementiorem, sed vehementiorem eum volunt esse, qui longius discesserit a naturae constantia. partes autem perturbationum volunt ex duobus opinatis bonis nasci et ex duobus opinatis malis; ita esse quattuor, ex bonis libidinem et laetitiam, ut sit laetitia praesentium bonorum, libido futurorum, ex malis metum et aegritudinem nasci censent, metum futuris, aegritudinem praesentibus; quae enim venientia metuuntur, eadem adficiunt aegritudine aegritudinem K ( corr. 2 ) RH instantia. 4.12. laetitia autem et libido in bonorum opinione versantur, cum libido ad id, quod videtur bonum, inlecta inlecta s iniecta X et sqq. cf. Barlaami eth. sec. Stoicos 2, 11 qui hinc haud pauca adsumpsit. inflammata rapiatur, laetitia ut adepta iam aliquid concupitum ecferatur et gestiat. natura natura s V rec naturae X (-re K) enim omnes ea, Stoic. fr. 3, 438 quae bona videntur, secuntur fugiuntque contraria; quam ob rem simul obiecta species est speciei est H speci est KR ( add. c ) speciest GV cuiuspiam, quod bonum videatur, ad id adipiscendum impellit ipsa natura. id cum constanter prudenterque fit, eius modi adpetitionem Stoici bou/lhsin BO gL AHClN KR bo gL HC in G bo ga HCin V appellant, nos appellemus appellemus We. appellamus X (apell G) cf. v. 26, fin. 3, 20 voluntatem, eam eam iam V illi putant in solo esse sapiente; quam sic definiunt: voluntas est, quae quid cum ratione desiderat. quae autem ratione adversante adversante Po. ( cf. p.368, 6; 326, 3; St. fr. 3, 462 a)peiqw=s tw=| lo/gw| w)qou/menon e)pi\ plei=on adversa X (d del. H 1 ) a ratione aversa Or. incitata est vehementius, ea libido est vel cupiditas effrenata, quae in omnibus stultis invenitur. 4.13. itemque cum ita ita om. H movemur, ut in bono simus aliquo, dupliciter id contingit. nam cum ratione curatione K 1 (ũ 2 ) animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; cum autem iiter et effuse animus exultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest, quam ita definiunt: sine ratione animi elationem. quoniamque, quoniam quae X praeter K 1 (quae del. V rec ) ut bona natura adpetimus, app. KR 2? (H 367, 24) sic a malis natura declinamus, quae declinatio si cum del. Bentl. ratione fiet, cautio appelletur, appellatur K 1 V rec s eaque intellegatur in solo esse sapiente; quae autem sine ratione et cum exanimatione humili atque fracta, nominetur metus; est igitur metus a a Gr.(?) s om. X ratione aversa cautio. cautio Cic. dicere debebat: declinatio 4.14. praesentis autem mali sapientis adfectio nulla est, stultorum stultorum Dav. stulta autem aegritudo est, eaque eaque Ba. ea qua X (ea qu e M 1 ) adficiuntur in malis opinatis animosque demittunt et contrahunt rationi non obtemperantes. itaque haec prima definitio difin. V est, ut aegritudo sit animi adversante ratione contractio. itaque ... 6 contractio Non. 93, 1 sic quattuor perturbationes sunt, tres constantiae, quoniam cf. Aug. civ. 14, 8 aegritudini nulla constantia opponitur. Sed omnes perturbationes iudicio censent fieri et St. fr. 3, 380 et 393 opinione. itaque eas definiunt pressius, ut intellegatur, non modo quam vitiosae, vitiose GKR sed etiam quam in nostra sint potestate. est ergo ergo igitur H s aegritudo aegritudo om. G 1 add. 1 et 2 opinio recens mali praesentis, in quo demitti contrahique animo rectum esse videatur, laetitia opinio recens boni praesentis, in quo ecferri ecferri haec ferri VK c (eff. K 2 ) rectum esse videatur, laetitia...15 videatur om. G 1, add. G 2 in mg. inf. ( lemmata laetitia metus adscr. 1 cf. praef. ) metus opinio impendentis mali, quod intolerabile intollerabile V esse videatur, libido lubido K, in lib. corr. G 1 (libido etiam in mg. ) R 1 opinio venturi boni, quod sit ex usu iam praesens esse atque adesse. 4.15. sed quae iudicia quasque opiniones perturbationum esse dixi, non in eis perturbationes solum positas esse dicunt, verum illa etiam etiam ilia H quae efficiuntur perturbationibus, ut aegritudo quasi morsum aliquem doloris efficiat, metus recessum quendam animi et fugam, laetitia profusam hilaritatem, libido lubido K x li bido R effrenatam effrenata X corr. K 2 R c adpetentiam. opinationem autem, quam in omnis definitiones superiores inclusimus, volunt esse inbecillam adsensionem. 4.38. atque idem eidem GRV 1 ita acrem in omnis partis aciem intendit, ut semper videat sedem sibi ac locum sine molestia atque angore vivendi, ut, quemcumque casum fortuna invexerit, hunc apte et quiete ferat. quod qui faciet, non aegritudine solum vacabit, sed etiam perturbationibus reliquis omnibus. his autem vacuus animus perfecte atque absolute obsolute K 1 R beatos adhibeant V (-ant in r. c ) efficit, idemque concitatus et abstractus ab integra certaque ratione non constantiam solum amittit, verum etiam sanitatem. Quocirca mollis et enervata putanda est Peripateticorum ratio et oratio, qui perturbari animos necesse dicunt esse, sed adhibent modum quendam, quem ultra progredi non oporteat. 4.39. modum tu adhibes vitio? an vitium nullum est non parere rationi? an ratio parum praecipit nec bonum illud esse, quod aut cupias ardenter aut aut B s V 3 ut X adeptus ecferas te insolenter, nec porro malum, quo aut oppressus iaceas aut, iaceas aut aut in r. V 1 ne opprimare, mente vix constes? eaque omnia aut nimis tristia tristitia V 1 aut nimis laeta errore fieri, qui si si del. Mue. ad Seyfferti Lael. p. 253. an si = sc. error secl.? error stultis extenuetur die, ut, cum res eadem maneat, aliter ferant maneat ... ferant s maneant... ferat X (eaedem maneant M s ) cf. p. 345, 2 inveterata aliter recentia, sapientis ne attingat quidem omnino? 4.40. Etenim quis erit tandem modus iste? quaeramus enim modum aegritudinis, in qua quo VB opere X operae plurimum ponitur. aegre tulisse P. Rupilium P. Rupilium Man. ex Fastis Cap. cf. Lael. 73 fratris repulsam prutilium X (p exp. in RV, primum u in r. in V) consulatus scriptum apud Fannium est. sed fr. 6 ( p. 88 P. ) tamen transisse videtur modum, quippe qui ob eam causam a vita recesserit; moderatius moderatus G 1 V 1 igitur ferre debuit. quid, si, cum id ferret modice, mors liberorum accessisset? nata esset aegritudo nova, sed ea modica. dist. Se. magna tamen facta esset accessio. quid, si deinde dolores graves corporis, si bonorum amissio, si caecitas, si exilium? si pro singulis malis aegritudines accederent, summa ea fieret, quae non sustineretur. sustineretur eretur in r. V c 4.41. Qui modum igitur vitio quaerit, similiter facit, ut si posse putet eum qui se e Leucata praecipitaverit sustinere se, cum velit. ut enim id non potest, sic animus perturbatus et incitatus nec cohibere neccoloco K se potest nec, quo loco n eqoloco G 1 necquiloco R 1 ( corr. 2 ) vult, insistere. omninoque, quae crescentia omnino quaeque cr. X (quaequae K) pernitiosa GRV perniciosa sunt, eadem sunt vitiosa nascentia; 4.42. aegritudo autem ceteraeque perturbationes amplificatae certe pestiferae sunt: igitur pestiferunt ig. K 1 etiam susceptae continuo in magna pestis parte versantur. etenim ipsae ipse GV se impellunt, ubi semel a ratione discessum est, ipsaque sibi imbecillitas inb. G indulget in altumque provehitur imprudens nec reperit repperit X locum consistendi. quam ob rem nihil interest, utrum moderatas perturbationes adprobent an moderatam iniustitiam, moderatam ignaviam, moderatam intemperantiam; qui enim vitiis modum apponit, is partem suscipit vitiorum; quod cum ipsum per se odiosum est, tum eo molestius, quia sunt in lubrico incitataque semel proclivi labuntur sustinerique sustineri quae X (qu e V) nullo modo possunt. Quid, quod idem Peripatetici perturbationes istas, quas nos nos V c s non X extirpandas putamus, non modo naturalis esse dicunt, sed etiam utiliter a natura datas? 4.43. quorum est talis oratio: primum multis verbis iracundiam laudant, cotem fortitudinis esse dicunt, multoque et imit. Lact. inst. 6, 14 in hostem et in inprobum et in probum V (im ss. 2 ) et inprobum GK (imp.) R (imp.) civem vehementioris vehementiores V (e ex i 2 ) iratorum impetus esse, levis autem ratiunculas eorum, qui ita cogitarent: proelium rectum est hoc fieri, convenit dimicare demicare K 1 pro legibus, pro libertate, pro patria; haec nullam habent habent Peripateticorum argumentatio- nem recta oratione C. referre pergit ut mox v. 13 vim, nisi ira excanduit fortitudo. noctu eqs. ( cf. p. 447, 26 fin. 3, 62. 64 al. ) nec vero de bellatoribus solum disputant: imperia severiora nulla esse putant sine aliqua acerbitate iracundiae; oratorem denique non modo accusantem, sed ne defendentem quidem probant sine aculeis iracundiae, quae etiamsi non adsit, tamen verbis atque motu simulandam arbitrantur, ut auditoris iram oratoris incendat actio. virum denique videri negant qui irasci nesciet, nesciet W (nesciat edd. plur. ) o(/stis ou)de/pote o0rgisqh/setai, tou=ton ou)d ' a)/ndra dokei=n ei/(nai/ fasin Cf. o( sofo\s o)rgisqh/setai, amaturum esse p. 398, 5 vincetur 427, 28 al. Hor. ars 35 eamque, quam lenitatem nos dicimus, vitioso lentitudinis vitiosolitudinis K nomine nomine in mg. G 1 appellant. eamque ... 13 appellant Non. 134, 4 4.44. Nec vero nevero G 1 solum hanc libidinem laudant—est enim ira, ut modo modo cf. p. 371, 7 321, 18 Lact. ira 17, 20 definivi, ulciscendi libido—, sed ipsum illud genus vel alt. vel om. KR libidinis vel cupiditatis ad summam utilitatem esse dicunt a natura datum; nihil enim quemquam nisi quod lubeat praeclare facere posse. noctu sqq. Val. Max. 8, 14 ext. 1 ambulabat in publico Themistocles, quod somnum capere non posset, posset: indicatur non externa ambulandi causa, sed ratio qua adductus adulescens inquietus consilium ambulandi ceperit (cum pro quod Sey. ) quaerentibusque respondebat Miltiadis militiadis ( alt. i del. V 3 ) trophaeis GR( corr. R 1 )V militia adstropheis K (tropea miliciadis Val. Max. ) tropaeis se e somno suscitari. suscitare X corr. V rec s cui non sunt auditae Demosthenis demostenis X dolore GR 1 V 1 vigiliae? qui dolere se aiebat, agebat K si quando opificum antelucana victus esset industria. philosophiae denique ipsius principes numquam in suis studiis tantos progressus sine flagranti cupiditate facere potuissent. ultimas terras lustrasse Pythagoran Democritum Platonem accepimus. ubi enim quicquid quiquid G 1 esset esse G 1 K quod disci dici GR 1 V 1 ( corr. R 1 V 1 ) posset, eo veniendum iudicaverunt. num num nam R 1 putamus haec fieri sine summo cupiditatis ardore potuisse? 4.45. Ipsam aegritudinem, quam nos ut taetram et inmanem beluam fugiendam fugienda X (-ā V c ) diximus, diximus p. 330, 10 non sine magna utilitate a natura dicunt constitutam, ut homines homines s omnes X castigationes V 1 castigationibus reprehensionibus ignominiis adfici se adfici se adficisse X ( corr. V 3 ) in delicto dolerent. impunitas enim peccatorum data videtur eis qui ignominiam et infamiam ferunt sine dolore; morderi est melius conscientia. ex quo est illud e vita ductum evicta d. V Afr. fr.409 ab Afranio: nam cum dissolutus filius: heu me miserum! eume K tum severus pater: dum modo doleat aliquid, doleat quidlubet. 4.46. Reliquas quoque partis aegritudinis utilis esse dicunt, misericordiam ad opem ferendam et calamitates calamitates post indignorum rep. X del. V 3 hominum indignorum sublevandas; ipsum illud aemulari obtrectare non esse inutile, cum aut se non idem videat consecutum, quod alium, aut alium idem, quod se; metum vero si qui quis GV rec sustulisset, omnem vitae diligentiam sublatam fore, quae summa esset in eis esse K qui leges, qui magistratus, qui leges qui magistratus in r. V c qui paupertatem, qui ignominiam, qui mortem, qui dolorem timerent. tenerent K Haec tamen ita disputant, ut resecanda esse fateantur, evelli penitus dicant nec posse nec opus esse et in omnibus fere rebus mediocritatem esse optumam existiment. existimant s quae cum exponunt, nihilne tibi videntur an aliquid dicere? Mihi vero dicere aliquid, itaque expecto, quid ad ista. ista ( eras. m) K Reperiam fortasse, sed illud ante: 4.47. videsne, quanta fuerit apud Academicos verecundia? plane enim dicunt, quod ad rem pertineat: Peripateticis Peripateticis haec igitur continent quae Academici ( qui verecunde nihil ipsi adfirmant ) dicunt Ciceroque ipse ut Aca- demicus amplectitur ( cf. p. 364, 4 ) respondetur a Stoicis; digladientur illi per me licet, cui nihil est necesse nisi, ubi sit illud, quod veri simillimum videatur, anquirere. quid est igitur quod occurrat in hac quaestione, e quo e quo B 2 s aequa X (e qua V rec ) possit attingi aliquid veri simile, quo longius mens humana progredi non potest? definitio perturbationis, qua quae KV 1 Zeno fr. 205 recte Zenonem usum puto. ita enim definit, ut perturbatio sit aversa a a GrB s om. X ratione contra naturam animi commotio, vel brevius, ut perturbatio sit adpetitus vehementior, vehementior vehementior semel in X autem intellegatur is qui procul absit a naturae constantia. 4.48. quid ad has definitiones possim possint ' Bern. 1 ' Bentl. sed ( ut p. 387, 20 sqq. ) C. ipse definitiones excutit; cf. v. 2–4 et p. 389, 25; 410, 3 dicere? atque atque Tregder atqui haec pleraque sunt prudenter acuteque disserentium, illa quidem ex rhetorum pompa: ardores animorum cotesque virtutum. an vero vir fortis, nisi stomachari coepit, non potest fortis esse? gladiatorium id quidem. id quidem ex idem K 1 quamquam in eis ipsis videmus saepe constantiam: conlocuntur, versus ign. conloquuntur G(?) congrediuntur, quaerunt quaerunt Schlen- ger, Phil. 12, 288 quaeruntur GVR 1 (a del. 1 ) queruntur K aliquid, postulant, ut magis placati quam irati esse videantur, sed in illo genere sit sane Pacideianus pacidianus X (plac. V) aliquis hoc animo, ut narrat Lucil. 153 Lucilius: Occidam illum equidem et vincam, si id quaeritis inquit, Verum illud credo fore: in os prius accipiam ipse Quam gladium in stomacho furi furi Ti. suria GRV sura K ( def. Ro b b. p. 100 ) furia Marx spurci Sey. ac pulmonibus sisto. pulmonibus isto VG 1 Odi hominem, iratus pugno, nec longius quicquam Nobis, nobis s vobis X ( ubis R 1? ) quam dextrae gladium dum accommodet accomodet V ( prius o in r. c ) alter; Usque adeo studio atque odio illius ecferor hęc feror K c ira; at at s V rec ac sine hac hac ac G gladiatoria iracundia videmus progredientem apud Homerum Aiacem multa cum hilaritate, H 211 7. cum depugnaturus esset cum Hectore; 4.49. cuius, ut arma sumpsit, ingressio laetitiam attulit attollit K sociis, terrorem autem autem add. G 2 hostibus, ut ipsum Hectorem, haect. KV (6 G) quem ad modum est apud Homerum, toto pectore trementem provocasse ad pugnam paeniteret. atque atque V hi conlocuti inter se, prius quam manum consererent, leniter et quiete nihil ne in ipsa quidem pugna iracunde rabioseve fecerunt. ego ne Torquatum quidem illum, qui hoc cognomen cognomen e corr. V rec B s cognovit nomen X invenit, iratum existimo Gallo torquem detraxisse, nec Marcellum apud Clastidium ideo fortem fuisse, quia fuerit iratus. 4.50. de Africano quidem, quia notior est nobis propter recentem memoriam, vel iurare possum non illum iracundia tum inflammatum fuisse, cum in acie M. Alliennium aciem alliennium KRG ( ex ali- 1 ) acie malliennium V Paelignum pelignum KV e corr. scuto protexerit gladiumque hosti in pectus infixerit. de L. Bruto fortasse dubitarim, an propter infinitum odium tyranni ecfrenatius effren. K 1 (hecfren. c ) e fren. V 1 in Arruntem arrunte X invaserit; video enim utrumque comminus comminus eqs. Ennii verba latere susp. Mue. adhuc G 1 ictu cecidisse contrario. quid igitur huc adhibetis iram? an fortitudo, nisi insanire coepit, impetus suos non habet? quid? Herculem, quem in caelum ista ipsa, quam vos iracundiam esse vultis, sustulit fortitudo, iratumne ratumne X corr. V 3 s censes conflixisse cum Erymanthio erymathio X (erim. V) corr. R 2 apro aut aut ut R 1 ( corr. c? ) K leone Nemeaeo? nemaeo X an etiam Theseus Marathonii tauri marathonii auri GV 1 ( corr. c ) marathonii auri R 1 marathoniit auri K cornua conprehendit comp. KR iratus? vide ne fortitudo minime sit rabiosa sitque iracundia tota levitatis. 4.51. Neque enim est ulla fortitudo, quae rationis est expers. contemnendae res humanae sunt, sunt B sint X neglegenda mors est, patibiles et dolores et labores putandi — haec 'contemnendae... 7 putandi' — haec dist. Po. ( cf. p. 307, 23 ) cum constituta sunt iudicio atque sententia, tum est robusta illa et stabilis fortitudo, nisi forte, quae vehementer acriter animose fiunt, iracunde fieri suspicamur. mihi ne mihi ne B mi nime X (minime V) Scipio quidem ille pontufex maxumus, qui hoc Stoicorum stoicicorum GV verum esse declaravit, numquam privatum esse sapientem, iratus videtur fuisse Ti. Ti ex tam K c Graccho gracho X tum, cum consulem languentem reliquit atque ipse privatus, ut si consul consul ĕet K (ĕ c ) esset, qui rem publicam salvam salvam s salva X esse vellent, vellent We. vellet hęc quid VK c se sequi iussit. 4.52. nescio, ecquid ipsi nos fortiter in re p. fecerimus: si quid fecimus, certe irati non fecimus. an est quicquam similius insaniae insaniae s insania X quam ira? quam bene Ennius initium dixit Enn. fr. inc. 18 insaniae. color, vox, oculi, spiritus, inpotentia dictorum ac factorum quam partem habent sanitatis? quid Achille Homerico foedius, quid Agamemnone in iurgio? nam Aiacem quidem ira ad furorem mortemque perduxit. non igitur desiderat fortitudo advocatam iracundiam; satis est instructa parata armata per sese. nam isto quidem modo isto modo quidem s corr. We. licet dicere utilem vinulentiam ad fortitudinem, utilem vinul.... 27 utilem om. V etiam dementiam, quod et insani et ebrii multa faciunt saepe vehementius. semper Aiax fortis, fortissimus tamen in furore; nam Trag. inc. 64 nam poetae tribuunt alii Fa/cinus fecit ma/ximum, cum Da/nais inclina/ntibus Summa/m rem perfeci/t perfecit s perficit X manu. manu Bentl. manus s manu sua restituit proelium Insaniens G. Hermann op. 7, 382 sed cf. Plasberg, Festschr. f. Vahlen 224, qui recte proel. r. ins. Ciceroni, non poetae tribuisse vid. proelium restituit insaniens: 4.53. dicamus igitur utilem insaniam? insaniem KR Tracta definitiones fortitudinis: intelleges eam stomacho non egere. fortitudo est igitur adfectio Sphaerus St. fr. 1, 628 cf. Chrys. 3, 285 animi legi summae legissumme K (summe V) optemp. G in perpetiendis rebus obtemperans vel conservatio stabilis iudicii in eis in eis ex meis V c rebus quae formidolosae videntur subeundis et repellendis vel scientia rerum formidolosarum contrariarumque contrariarumque alt. a ex u eff. rumque in r. scr. V c aut aut et Hei. perferendarum aut s ( sed omnino neglegenda est ou)de/tera vel a)dia/fora cf. fin. 4, 71 ) omnino neglegendarum conservans conservens V 1 earum rerum stabile iudicium vel brevius, ut Chrysippus chris. V (nam superiores definitiones erant Sphaeri, spheri X hominis in primis bene definientis, ut putant Stoici; sunt enim omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones alia magis alia)—quo modo igitur Chrysippus? chris. V fortitudo est inquit scientia rerum perferendarum vel adfectio animi in patiendo ac perferendo summae legi parens sine timore. quamvis licet insectemur istos, ut Carneades solebat, metuo ne soli soli add. K c philosophi sint. quae quae ex qui K 1 enim istarum definitionum non aperit notionem nostram, quam habemus omnes de fortitudine tectam atque involutam? qua aperta quis est qui aut bellatori aut imperatori aut oratori quaerat aliquid neque eos existumet sine rabie quicquam fortiter facere posse? 4.54. Quid? Stoici, qui omnes insipientes insanos esse dicunt, nonne ista conligunt? colligunt G 1 ( corr. 1 ) KcV rec ( ex colig.) remove perturbationes maxumeque maxumequae G 1 RV 1 videbantur K iracundiam: iam videbuntur monstra mostra R 1 nostra G dicere. nunc autem ita ita add. K c disserunt, sic se dicere omnes stultos insanire, ut male olere omne caenum. St. fr. 3, 665 cf. Aug. soliloq. 1, 11, 19 at non semper. commove: senties. sic iracundus non semper iratus est; lacesse: iam videbis furentem. Quid? ista bellatrix iracundia, cum domum rediit, qualis est cum uxore, cum liberis, cum familia? an tum quoque est utilis? est igitur aliquid quod quod add. V 1 perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci? bene igitur nostri, cum omnia essent in moribus moribus V c s morbus GR 1 V 1 morbis KR e corr. vitia, quod nullum erat iracundia foedius, iracundos solos solus V 1 morosos nominaverunt. 4.55. Oratorem vero irasci minime decet, simulare non dedecet. simulare n. dedecet om. V decet X an tibi irasci tum videmur, cum quid in causis acrius et vehementius dicimus? quid? cum iam rebus transactis et praeteritis orationes scribimus, num irati scribimus? ecquis ecquis s etquis X hoc animadvertit? Accius Atr. 233 animadvortet de orat. 3, 217 M (animum advertit L), quod hic quoque fort. restituendum vincite! —num aut egisse umquam iratum Aesopum aut scripsisse existimas existimamus KR iratum Accium? aguntur ista praeclare, et ab oratore quidem melius, si modo est orator, est orator melius G 1 quam ab ullo histrione, istrione X ( str. G 1 ) sed aguntur leniter et mente tranquilla. Libidinem vero laudare cuius est libidinis? lubid. GRK c Themistoclem mihi et Demosthenen demostenen X proferri G 1 profertis, additis Pythagoran Democritum Platonem. quid? vos studia libidinem libidine GK vocatis? quae vel optimarum rerum, ut ea sunt quae profertis, sedata tamen et et add. G 2 tranquilla esse debent. Iam aegritudinem laudare, unam rem maxime detestabilem, quorum est tandem philosophorum? at ad KR commode dixit Afranius: dum modo doleat aliquid, fr. 409 cf. p. 383, 13 doleat doleat lateat G 1 quidlibet. quidlibet hic X dixit enim de adulescente perdito ac dissoluto, nos autem de constanti viro ac sapienti sapienti ex -e V 1 quaerimus. et quidem ipsam illam iram centurio habeat aut signifer vel ceteri, de quibus dici non necesse est, ne rhetorum aperiamus mysteria. utile est enim uti motu utinmotu K 1 animi, qui uti ratione non potest. nos autem, ut testificor saepe, de sapiente quaerimus. quoque ( item post Afranii versum ) 4.56. At etiam etiam enim Sey. sed cf. p. 383, 14 aemulari utile est, obtrectare, obtrectari X misereri. cur misereare potius quam feras opem, si id facere possis? an sine misericordia liberales esse non possumus? non enim suscipere ipsi aegritudines propter alios debemus, sed alios, si possumus, levare aegritudine. obtrectare vero alteri aut illa vitiosa aemulatione, quae rivalitati similis est, aemulari quid habet utilitatis, cum sit aemulantis angi alieno bono quod ipse non habeat, obtrectantis opt. G autem angi alieno bono, quod id etiam alius habeat? qui qui s quis GKCRV quid K 1 (quis id M) app. V c id adprobari possit, aegritudinem suscipere pro experientia, si quid habere velis? nam nam B s non X solum habere velle summa dementia est. Mediocritates autem malorum quis laudare recte possit? 4.57. quis enim potest, in quo libido cupiditasve sit, non libidinosus et cupidus esse? in quo ira, non iracundus? in quo angor, non anxius? in quo timor, non timidus? libidinosum igitur et iracundum et anxium et timidum censemus esse sapientem? de cuius excellentia excelentia R 1 V 1 multa quidem dici quamvis fuse fuse om. V possunt B 1 e corr. s possit X lateque possunt, sed brevissime illo modo, sapientiam sapientia GV 1 sapientem K 1 esse dici ... 390, 1 esse in ras. eius- dem spatii K 1 ( ante ras. ult. verbum fuit cognitionemque cf. p. 390, 2 ) rerum divinarum et humanarum scientiam cognitionemque, quae cuiusque rei causa sit; ex quo efficitur, ut divina imitetur, humana omnia inferiora virtute ducat. in hanc tu igitur tamquam in mare, quod est ventis subiectum, perturbationem cadere cadere om. R 1 ( add. 2? ) tibi dixisti videri? quid est quod tantam gravitatem constantiamque perturbet? an inprovisum aliquid aut repentinum? quid potest accidere tale ei, ei ut v. K et GRV cui nihil, quod homini evenire possit, non praemeditatum sit ? nam quod aiunt nimia add. Bouhier ( cf. 3, 34 Phil. 11, 7 ) resecari oportere, naturalia relinqui, quid tandem potest esse naturale, quod idem nimium esse possit? sunt enim omnia ista ex errorum orta radicibus, quae evellenda et extrahenda et extrahenda om. V penitus, non circumcidenda nec amputanda sunt. 4.58. Sed quoniam suspicor te non tam de sapiente quam de te ipso quaerere—illum enim putas omni perturbatione esse liberum, te vis—, videamus, quanta sint sint V 3 s sit X quae a a B 2 M 2 s om. X philosophia remedia morbis animorum adhibeantur. est enim quaedam medicina certe, nec tam fuit hominum generi infensa atque inimica natura, ut corporibus tot res salutaris, animis nullam nulla GKR nullas V sed s fort. postea additum nullam s invenerit; de quibus hoc etiam est est om. R 1 merita melius, quod corporum adiumenta adhibentur extrinsecus, animorum salus inclusa in is ipsis est. sed quo maior est in eis praestantia et divinior, eo maiore indigent indigent s indiget X diligentia. itaque bene adhibita ratio cernit, quid quod K 1 optumum sit, neglecta neclecta hic X multis implicatur implicabitur K ( def. Ro b b. p. 100 ft. recte ) erroribus. 4.59. ad te at V 1 igitur mihi iam convertenda omnis oratio est; simulas enim quaerere te de sapiente, quaeris autem fortasse de te. Earum eorum s earum X igitur perturbationum, quas exposui, variae sunt curationes. nam neque omnis aegritudo una ratione sedatur sadatur V (alia est enim lugenti, alia miseranti aut invidenti adhibenda adhibenda add. G 2 medicina); est etiam in omnibus quattuor perturbationibus illa distinctio, utrum ad universam perturbationem, quae est aspernatio rationis aut aut V adpetitus vehementior, an ad singulas, ut ad metum lubidinem libid. K 1 V reliquas reliquas V 1 (que add. 3 ) reliquias GKR melius adhibeatur oratio, et utrum illudne non videatur aegre ferundum, ex quo suscepta sit aegritudo, an omnium rerum tollenda tollenda s toleranda X omnino omni V 1 aegritudo, ut, si quis aegre ferat se pauperem esse, idne disputes, paupertatem malum non esse, an hominem aegre ferre nihil oportere. nimirum hoc melius, ne, si si add. K c forte de paupertate non persuaseris, sit aegritudini concedendum; aegritudine autem sublata propriis rationibus, quibus heri usi sumus, quodam modo etiam paupertatis malum tollitur. 4.60. sed omnis eius modi perturbatio animi animi enim V 1 placatione abluatur illa quidem, cum doceas nec nec s V 3 et X bonum illud esse, ex quo laetitia aut aut V et G 1 libido oriatur, nec malum, ex quo aut metus aut aegritudo; verum tamen haec est certa et propria sanatio, si doceas ipsas perturbationes per se esse vitiosas nec habere quicquam aut naturale aut necessarium, ut ut aut R 1 V ipsam ipsa GRV 1 aegritudinem leniri videmus, cum obicimus obicibus GKR maerentibus imbecillitatem inbecil itatem G animi ecfeminati, cumque eorum gravitatem constantiamque gravitate constantiaque GRV 1 laudamus, qui non turbulente humana patiantur. quod quidem solet eis etiam accidere, qui illa mala esse censent, ferenda ferendum K tamen aequo animo arbitrantur. arbitratur GRV 1 putat puta GRV 1 aliquis aliquid K idem fuit fort. in R (aliqui esse) esse voluptatem bonum, alius autem pecuniam; tamen et ille ab intemperantia et hic ab avaritia hic abaritia V 1 avocari potest. illa autem altera ratio et oratio, et oratio om. V quae simul et opinionem falsam falsa GRV 1 tollit et et om. K 1 aegritudinem aegritudine GRV 1 detrahit, est ea quidem utilior, sed raro proficit neque est ad volgus adhibenda. 4.61. quaedam autem sunt aegritudines, quas levare illa ulla V rec medicina nullo modo possit, ut, si quis aegre ferat nihil in se esse virtutis, nihil animi, nihil officii, nihil honestatis, propter mala is is ex si G 2 agatur G 1 quidem angatur, sed alia quaedam sit ad eum admovenda curatio, et talis quidem, quae possit esse omnium etiam de ceteris rebus discrepantium philosophorum. inter omnis enim convenire oportet commotiones animorum a recta ratione aversas esse vitiosas, vitiosas om. V 3 ut, etiamsi vel mala sint illa, quae quae ex quem V 3 metum aegritudinemve, vel vel ...17 vel Bentl. nec ... nec bona, quae cupiditatem laetitiamve moveant, tamen sit vitiosa ipsa commotio. constantem enim quendam volumus, sedatum, gravem, humana omnia spernentem spernentem Anon. ap. Lb. illum esse, quem prementem (praem. GKH)X ( vix Cice- ronianum, licet Sen. de ira 3, 6, 1 dicat : animus quietus semper, omnia infra se premens cf. Tusc. p. 405, 20 omnia subter se habet) praemeditantem Se. magimum et fortem virum virum add. G 3 dicimus. talis autem nec maerens nec timens nec cupiens nec gestiens esse quisquam potest. eorum enim haec sunt, qui eventus quae ventus G 1 ( corr. 1 ) V 1 ( corr. 3 ) humanos superiores quam suos animos esse ducunt. ducunt s di- cunt X 4.62. Quare omnium philosophorum, ut aut V ( exp. 3 ) ante dixi, una St. fr. 3, 488 cf. 474 ratio est medendi, ut nihil, quale sit illud quod perturbet animum, sed de ipsa sit sit add. G 2 perturbatione dicendum. itaque primum in ipsa cupiditate, cum id solum agitur ut ea tollatur, non est quaerendum, bonum illud necne sit quod lubidinem lib. H ( bis ) K 1 priore loco moveat, sed lubido ipsa tollenda est, ut, sive, sive ex sine V 3 quod honestum est, id sit summum bonum sive voluptas sive horum utrumque coniunctum sive tria illa genera bonorum, tamen, etiamsi etiamsi si H virtus KRH virtutis ipsius vehementior adpetitus sit, eadem sit sit add. G 1 omnibus ad deterrendum adhibenda oratio. continet autem omnem sedationem animi humana in conspectu posita natura; quae quo facilius expressa cernatur, explicanda est oratione communis condicio lexque vitae. constantem ... 393, 15 vitae H 4.63. itaque non sine causa, cum Orestem fabulam doceret doceret s Prisc. diceret X Euripides, non ... 16 Euripides Prisc. GL. 2, 246, 2 primos tris versus revocasse dicitur Socrates: Neque ta/m terribilis u/lla fando ora/tio oratio s ( e0/pos ) ratio X Prisc. est, Nec fo/rs fors X (sor G 1 fors G 2 ) Prisc. ( audacter dictum pro eo quod fors fert, ut saepe fortuna; sed vix spernendum cf. Forsdeus Att. 4, 10 forte-divinitus Liv. 1, 4, Ov. trist. 5, 3, 13, Vell. 2, 66 al. ) sors vulgo ( pa/qos Eur. ) nec ira cae/litum invectu/m invectum edd. inventum X invictum Prisc. malum, Quod no/n non add. G 2 natura huma/na patiendo e/cferat. neque ... 20 ferat Prisc. GL.3, 426, 7 est autem utilis ad persuadendum ea quae acciderint ferri et posse et oportere oportere V eorum bis V 1 enumeratio eorum qui tulerunt. tullerunt GR ( corr. c ) V ( corr. 3 ) etsi aegritudinis sedatio et hesterna disputatione explicata est et in Consolationis libro, quem in medio—non enim sapientes eramus—maerore et dolore conscripsimus; quodque vetat vertat V 1 St. fr. 3, 484 Chrysippus, ad recentis quasi tumores animi remedium adhibere, id nos fecimus naturaeque vim cum in vim corr. V 3 attulimus, attullimus X (adt. V) ut magnitudini medicinae doloris magnitudo concederet. ut cum magnitudine ... 3 concederet Non. 270, 11 4.64. Sed aegritudini, de qua satis est disputatum, finitimus est metus, de quo pauca dicenda sunt. est enim metus, ut ut V 1 aegritudo praesentis, sic ille illi X corr. V 3 s futuri mali. itaque non nulli aegritudinis partem quandam metum esse dicebant, alii autem metum praemolestiam praemolestia X corr. V rec s appellabant, quod esset esset Bentl. est quasi dux consequentis molestiae. quibus igitur rationibus instantia feruntur, eisdem contemnuntur sequentia. nam videndum est in utrisque, ne quid humile summissum molle ecfeminatum fractum abiectumque faciamus. sed... 13 faciamus H sed quamquam de ipsius metus inconstantia inbecillitate levitate dicendum est, tamen multum prodest ea, quae metuuntur, ipsa contemnere. itaque sive casu casu causa V accidit sive consilio, percommode factum est, quod eis de rebus quae maxime metuuntur, de morte et de dolore, primo et proxumo die disputatum disputandum K est. quae si probata sunt, disputata sunt G (-a sunt e corr. ) metu magna ex parte liberati sumus. Ac de malorum opinione hactenus; 4.67. illud iam supra supra cf. p. 368, 2 diximus, contractionem contractione X corr. V 3 s animi recte fieri numquam posse, elationem posse. aliter enim Naevianus ille gaudet Hector: Hect. profic. 15 haector GK h octor V( e2) Lae/tus sum lauda/ri me abs te, pa/ter, a laudato/ viro, aliter ille apud Trabeam: Trab. fr. 1 Le/na deleni/ta argento argento ex -tum V nu/tum observabi/t meum, Qui/d velim, quid stu/deam. adveniens di/gito impellam ia/nuam, genuam K Fo/res patebunt. de i/nproviso Chry/sis ubi me aspe/xerit, A/lacris ob via/m mihi veniet co/mplexum exopta/ns meum, Mi/hi se dedet. se dedit K sedet V quam haec pulchra putet, ipse iam dicet: Fo/rtunam ipsam antei/bo fortuni/s meis. 4.83. itaque non fortuito factum videtur, sed a te ratione propositum, ut separatim de aegritudine et de ceteris perturbationibus disputaremus; in ea est enim fons miseriarum et caput. sed et alt. et om. V aegritudinis et reliquorum animi morborum una sanatio est, omnis opinabilis esse et voluntarios ea reque requae GKR (quae ... videatur in r. K 1 ) suscipi, quod ita rectum esse videatur. hunc errorem quasi radicem malorum omnium stirpitus stirpitus Statil. Max. ap. Char. GL. 2, 219, 25 philosophia se extracturam pollicetur. 4.84. demus igitur nos huic excolendos patiamurque nos sanari. his enim malis insidentibus non modo beati, sed ne sani quidem esse possumus. aut igitur negemus quicquam ratione confici, cum contra nihil sine ratione ratione V 2 s rationi X recte fieri possit, aut, cum philosophia ex rationum conlatione collatione KR consolatione V constet, ab ea, si et boni et beati volumus esse, omnia adiumenta et auxilia petamus bene beateque vivendi. 5.32. Adducis aducis R me, ut tibi adsentiar. sed tua quoque vide ne desideretur constantia. adducis...4 constantia add. G 2 in mg. Quonam modo? Quia legi tuum nuper quartum quarum V 1 de finibus; in eo mihi videbare contra Catonem disserens hoc velle ostendere—quod mihi quidem probatur probare KR —inter Zenonem et Peripateticos nihil praeter verborum novitatem interesse. quod si ita est, quid qui G 1 est causae quin, si Zenonis rationi consentaneum sit satis magnam vim in virtute esse ad beate vivendum, liceat idem Peripateticis peripatercis K 1 dicere? rem enim opinor opinior K spectari oportere, non verba. 5.48. Etenim, pro deorum atque hominum fidem! fidem s fide X parumne cognitum est superioribus nostris disputationibus, an delectationis delectacionis K dilectationis GR dilectationibus V et otii consumendi causa locuti sumus, sapientem ab omni concitatione animi, quam perturbationem voco, semper vacare, semper in animo eius esse placidissimam pacem? vir igitur temperatus, constans, sine metu, sine aegritudine, sine alacritate futtili, futili Bentl. ( cf. 379, 18 ) ulla W et Non. 457, 4 : Alacritatem in malis habendam Cicero Tusculanarum lib.V ostendit: vir igitur... sine alacritate ulla, lubidine non vexatus sine libidine nonne beatus? at a t V aut GKR semper sapiens talis; semper igitur beatus. Iam St. fr. 3,59 vero qui potest vir bonus non ad id, quod laudabile sit, omnia referre, quae agit quaeque sentit? refert autem omnia ad beate vivendum; beata igitur vita laudabilis; nec quicquam nequicquam GV sine virtute laudabile: beata igitur vita virtute conficitur. 5.74. nec vero illa sibi remedia comparavit ad tolerandum tollerandum X (toll endum G 1 ) dolorem, firmitatem animi, turpitudinis verecundiam, exercitationem consuetudinemque patiendi, praecepta fortitudinis, praecepta fortitudinis del.Sey.sed Cic.l.2,34—41 exercitationem consuetudinemque,postea (cf. maxime 51. 53) praecepta fortitudinis animo proposita (p.313,15sqq.) valere ad tolerandum dolorem exponit (cf.p.285.6 295, 24sqq.fin.2,94.95; 4, 31). cf.etiam Plasberg, Festschrift f. Vahlen p.234 (obloq. Se.,Jb.d.ph.V.29 p.97) duritiam virilem, sed una se dicit recordatione adquiescere praeteritarum voluptatium, voluptatum Bai.cf.Neue 1, 410 ut si quis aestuans, cum vim caloris non non postea add. R 1 facile patiatur, patiatur putatur V 1 recordari velit sese sese s esse X (se V 3 ) aliquando in Arpinati nostro gelidis fluminibus circumfusum fuisse. non enim video, quo modo sedare possint 5.76. sint enim tria genera bonorum, ut ut aut V iam a laqueis Stoicorum, quibus usum me pluribus quam soleo intellego, recedamus, sint sane illa genera bonorum, dum corporis et et s om. X externa iaceant humi et tantum modo, quia sumenda sint, appellentur bona, animi animi Jeep (cf.427,14 443,3 458,6;divini ani- mi bona divina sunt caelumque contingunt) autem illa alii K alia GRV illa add. G 2 divina longe lateque se pandant caelumque contingant; ut, ut del.Lb.sed cf.p.242,25 ea qui adeptus sit, cur eum beatum modo et non beatissimum etiam dixerim? Dolorem vero sapiens extimescet? is enim huic maxime maxime huic G 1 sententiae repugnat. nam nam non V contra mortem nostram atque nostrorum contraque aegritudinem et reliquas animi perturbationes satis esse videmur videmus K superiorum dierum disputationibus armati et parati; dolor esse videtur acerrumus virtutis virtutis We. virtuti istis ard. G adversarius; is ardentis faces intentat, is fortitudinem, magnitudinem animi, patientiam se debilitaturum minatur. 5.88. nam quae tibi Epicuri quae...Epicuri s quod...Epicurus X (epyc.G 8.13 ut saepe ) videtur, eadem erit Hieronymi et Carneadis causa et hercule omnium reliquorum. quis enim parum est contra mortem morem V 1 aut dolorem paratus? Ordiamur ordinamur X ( corr. V rec ) ab eo, si placet, quem mollem, quem voluptarium dicimus. quid? is tibi mortemne videtur aut aut s (Vind.)an X dolorem timere, qui eum diem, quo moritur, beatum appellat Epic.fr.122 maxumisque doloribus adfectus affectus KR eos ipsos inventorum suorum memoria et recordatione confutat? confutat? signum interrogandi vulgo non hic sed post timere ( v.19 ) ponunt. nec haec sic agit, ut ex tempore quasi effuttire effuttire GKR effutire V (K c in mg. ) Non. videatur. nec...videatur Non.103,21 de morte enim ita ita s ista X ( cf. 441, 19 ) Epic. sent. sel.2 sentit, ut dissoluto animante sensum extinctum putet, quod autem sensu careat, nihil ad nos id iudicet pertinere. item in in add. Se.de s om. X dolore certa habet quae sequatur, cuius cuius Bentl. (cf. fin. 1,40) quorum magnitudinem brevitate consolatur, longinquitatem levitate. levitate s lenitate (laen.KR)X 5.120. quorum controversiam solebat tamquam honorarius arbiter iudicare Carneades. nam cum, quaecumque nam quaecumque ..mque cum V ( initium non dispicitur ) bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur neque tamen Peripatetici plus tribuerent divitiis bonae valetudini ceteris rebus generis eiusdem quam Stoici, cum ea re, non verbis ponderarentur, causam esse dissidendi dissidendi s desiderandi X negabat. quare hunc locum ceterarum disciplinarum philosophi quem ad modum optinere possint, ipsi viderint; mihi tamen gratum est, quod de sapientium sapientiam G 1 ( corr. 1 ) V perpetua pertua R 1 bene bene bona V vivendi facultate dignum quiddam quiddam s V b quidam X philosophorum voce profitentur. 5.121. Sed quoniam mane est eundum, has quinque dierum disputationes memoria comprehendamus. conpreh. KV equidem me etiam conscripturum arbitror—ubi enim melius uti melius uti G 1 in mg. possumus hoc, cuicuimodi cui'cui'modi R ( sed '' 2 ) est, otio?—, ad Brutumque nostrum hos libros alteros quinque libros hos K hos libros quemadmodum quinque de finibus alteros V b mittemus, a quo non modo inpulsi sumus ad philosophiae philosophiae Non. utroque loco philosophas X (philosophicas R 2 V b ) scriptiones, inpulsi 459, 1 scriptiones Non. 174,20, eadem usque ad 459,1 lacessiti 134,2 verum etiam lacessiti. in quo quantum ceteris profuturi simus, simus Beroaldus sumus non facile dixerim, dixerim GV dixeri m K dixeri- mus R ( sed us, quod fort. ab alia m. additium est, postea expunctum ) s nostris quidem acerbissimis doloribus variisque et undique circumfusis molestiis alia nulla potuit inveniri levatio. alia ... levatio Non. 336, 20 levatio. Finit K | |
|
