4. Cicero, Tusculan Disputations, 1.83, 1.94, 3.24, 3.28, 3.32-3.33, 3.54-3.56, 3.58-3.59, 3.61, 3.74, 3.76, 4.43-4.57, 5.96 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE)
| 1.83. fit enim ad punctum temporis. Illud angit vel potius excruciat, discessus ab omnibus is quae sunt bona in vita . vide ne a malis nea malis K ( fuit m vel ni) dici verius possit. quid ego nunc lugeam vitam hominum? vere et iure possum; sed quid necesse est, cum id agam ne post mortem miseros nos putemus fore, etiam vitam efficere deplorando miseriorem? fecimus hoc in eo libro, in quo nosmet ipsos, quantum potuimus, consolati sumus. a malis igitur mors abducit, non a bonis, verum si sqq. Val. Max 8, 9 ext. 3 quaerimus. et quidem hoc ecquidem GRV h q dĕ (= haec quidem) K 1 (hoc quidem ss. 2 ) a Cyrenaico Hegesia he gesia R 1 sic copiose disputatur, ut is a rege Ptolomaeo ptolomeo K ptholomeo GV prohibitus esse dicatur illa in scholis dicere, quod quod V 2 s quo X multi is auditis mortem sibi ipsi consciscerent. -scerent in r. V c 1.94. cur? nam, reor, nullis, si vita longior daretur, posset esse iucundior; nihil enim est profecto homini hominis X prudentia dulcius, cf. Med. fr. 676 quam, ut quam ut quia utem K 1 cetera auferat, adfert certe senectus. Quae vero aetas longa est, aut quid omnino est post omnino add. V vet homini longum? nonne Mo/do pueros, pueri (i in r. V 1 ) V modo a/dulescentes i/n cursu a tergo i/nsequens Com. pall. inc. 43 actergo V 1 Ne/c opitis a/dsecuta est senectus? sed quia ultra nihil habemus, hoc longum dicimus. ducimus K Omnia ista, perinde ut cuique data sunt pro rata parte, ita aut longa aut parte avita longa GKR parte aucta l. in parte aut l. corr. V parte, ita aut Man. brevia dicuntur. apud Hypanim fluvium, qui ab Europae parte in Pontum influit, Aristoteles Arist. hist. an. 552b 18 ait bestiolas quasdam nasci, quae unum diem vivant. ex his igitur hora VIII quae mortua est, provecta aetate mortua est; quae vero occidente sole, decrepita, eo magis, si etiam solstitiali die. confer confert X ( corr. KV 1 ) nostram longissimam aetatem cum aeternitate: in eadem propemodum brevitate qua illae bestiolae reperiemur. reperiemus V 1 3.24. Est igitur causa omnis in opinione, nec vero aegritudinis St. fr. 3, 385 solum, sed etiam reliquarum omnium perturbationum, quae sunt genere quattuor, partibus plures. nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers vel rationem aspers vel rationi non oboediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam, quattuor perturbationes aequaliter distributae sunt. nam duae sunt ex opinione boni; quarum altera, voluptas gestiens, id est praeter modum elata aelata G 1 R 1 laetitia, opinione praesentis magni alicuius boni, altera, cupiditas, quae recte vel libido dici potest, quae est inmoderata adpetitio opinati magni boni rationi non obtemperans, post obtemperans add. vel cupiditas recte vel libido dici potest X quae retinent sec. Dav. edd., in v. 17. 8 verba cupiditas — potest delentes. sed ut voluptatis sic cupi- ditatis nomen appositionis locum tenere debebat. de cupiditate autem praedicandam erat 'opinione futuri boni turbatur'; quod cum iam in enuntiato relativo expressum esset, anacoluthon natum est. ad boni 17 V c in mg. adscr. : et quidem magis significat nomen libidinis magnitudinem erroris. itaque in ea cupiditate quae flagrantissima est proprie plerumque nomen hoc ponitur si omnis appetitio opinati boni haec] ut H 3.28. Atque hoc quidem perspicuum est, tum tum add. G 2 aegritudinem existere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur. Epicuro autem placet opinionem mali aegritudinem esse ea ante esse add. V 2 natura, esse, ea natura Usen. Ep. fr. 444 ( sed cf. 334,14 necesse esse eqs.) ex opinione pro opinionem Sey. efficere pro esse Bai. cf. quae dixi Herm. XLI 323 ut, quicumque intueatur in aliquod maius malum, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine. aegritudinem X Cyrenaici non omni malo malo modo R 1 aegritudinem aegritudine GK 1 effici censent, sed insperato et necopinato malo. est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam: videntur enim omnia repentina graviora. ex hoc et illa iure laudantur: E/go cum genui, tu/m morituros moriturum et huic rei Sen. ad Pol. 11, 2 sci/vi et ei rei Enn. Telam. sc. 312. cf. Hier. epist. 60, 5 su/stuli. Prae/terea praeterea ae in r. V c ad Troia/m cum misi ob de/fendendam Grae/ciam, Sci/bam scibam Fronto p. 217 sciebam me in morti/ferum bellum, no/n in epulas mi/ttere. 3.32. Sed est, isdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus. qui censet Epic. fr. 444 necesse esse omnis in aegritudine esse, qui se in malis esse arbitrentur, sive illa ante provisa et expectata sint sive inveteraverint. nam neque vetustate minui mala nec fieri praemeditata leviora, stultamque etiam esse meditationem futuri mali aut fortasse ne futuri quidem: satis esse odiosum malum omne, cum venisset; cum venisset ex conv. K 2 qui autem semper cogitavisset accidere posse aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum; si vero ne futurum quidem sit, sit ex si V c frustra suscipi miseriam voluntariam; voluntariam add. GR 1 in fine pag. ita semper angi aut accipiendo aut cogitando malo. 3.33. Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione revocationem GKV 1 ad contemplandas voluptates. parere pareri GR 1 ( corr. 1 ) V 1 ( corr. 2 ) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis cogitationibus, hebetem habetem V 1 aciem ad miserias contemplandas facit; facit add. V c ( ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al. ) om. cett. a quibus cum cecinit cecidit X corr. 2 receptui, inpellit receptuimpellit VHK c (receptaimp. K 1 )G 2 (receptum pellit 1 ) receptū impellit R rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas contractandas K ( ex -tes 1 ) H varias voluptates, vetat... 335, 4 voluptates H quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat. refert amputat G 1 R 1 V 1 Haec nostro more nos diximus, Epicurii epicurei R c K 2 dicunt suo; sed quae quae ex qui V 2 dicant, videamus, quo modo, neglegamus. 3.54. legimus librum Clitomachi, quem ille eversa Karthagine misit consolandi causa ad captivos, cives suos; in eo est disputatio scripta Carneadis, quam se ait in commentarium rettulisse. retulisse G 1 K ( ex retullisse 1 ) V cum ita positum esset, videri vidi G 1 fore in aegritudine sapientem patria capta, quae Carneades contra dixerit, scripta sunt. tanta igitur calamitatis praesentis adhibetur a philosopho medicina, quanta inveteratae inveterata X corr. s (in inveterata al. ) desideraretur V 2 ne desideratur quidem, nec, si aliquot aliquod G annis post idem ille liber captivis missus esset, volneribus mederetur, sed cicatricibus. sensim enim et pedetemptim progrediens extenuatur dolor, non quo ipsa res immutari soleat aut possit, sed id, quod ratio debuerat, usus docet, minora esse ea quae sint visa maiora. Quid ergo opus est, dicet aliquis, omnino ratione aut consolatione illa, ratione aut omnino consolatione ulla X illa s ( idem men- dum p. 353, 29 al. ) omnino ratione aut Po. qua solemus uti, cum levare dolorem maerentium volumus? 3.55. hoc enim fere tum habemus in promptu, promtu GR nihil oportere inopinatum videri. aut aut R, sed u del. R c qui sic VBM s videantur y non quia G 1 R 1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G 2 quia recentia sunt R vet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K 1 maiora videntur add. K 2 ( item P) tolerabilius feret incommodum, qui cognoverit cognoverint X corr. R 2 V c necesse esse homini tale aliquid accidere? haec enim oratio de ipsa summa mali nihil detrahit, tantum modo adfert, nihil evenisse quod non opidum fuisset. neque tamen genus id orationis in consolando non valet, sed id haud sciam an plurimum. * ergo ista necopinata non habent tantam vim, ut aegritudo ex is omnis oriatur; feriunt enim fortasse gravius, non id efficiunt, ut ea, quae accidant maiora videantur: sic VBM s videantur y non quia G 1 R 1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G 2 quia recentia sunt R vet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K 1 maiora videntur add. K 2 ( item P) quia recentia sunt, maiora videntur, non quia repentina. Ergo... 18 repentina verba ipsa sana sunt ( cf. Herm. XLI p. 324 ), sed non suo loco posita. a Cicerone ipso, ut argumentationem §§ 52–54 concluderent, in chiro- grapho postea adscripta, ab Attici librariis autem falso loco inserta esse videntur. (nam id efficiunt ... videantur, sed maiora videntur, quia recentia sunt, non quia repentina We. ut ea quae accidant, mala videantur ... non quia repentina, mala Se, Jb. d. ph. V. 24 p. 244 ) 3.56. * Duplex est igitur ratio veri reperiendi non in is non his (G 1 is) solum X in add, K 2 R c V c aut 1 solum, quae mala, sed in is etiam, quae bona videntur. nam aut aut ut X corr. B 1 ipsius rei natura qualis et quanta sit, quaerimus, ut de paupertate non numquam, cuius onus disputando levamus docentes, quam parva et quam pauca sint quae natura desideret, aut a disputandi subtilitate orationem ad exempla traducimus. hic Socrates commemoratur, hic Diogenes, hic Caecilianum hic Socrates ... 4 Caecilianum om. H cecil. X fr. inc. 266 illud: saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. cum enim paupertatis una eademque sit vis, quidnam dici potest, quam ob rem C. Fabricio tolerabilis ea fuerit, alii negent se ferre posse? 3.58. similiter commemorandis exemplis orbitates quoque liberum liberorum V c praedicantur, eorumque, eorum quoque K 1 qui gravius ferunt, luctus aliorum exemplis leniuntur. sic perpessio ceterorum facit, ut ea quae acciderint multo minora maiora ex minora V c quam quanta sint existimata, videantur. ita fit, sensim cogitantibus ut, quantum sit ementita opinio, appareat. atque hoc idem et Telamo ille declarat: ego cum genui et Theseus: futuras mecum commentabar miserias tum morituros scivi et ei rei sustuli add. R 2, moriturum scivi V 3 et Anaxagoras: sciebam me genuisse mortalem. cf. p. 332, 9 sqq. hi enim omnes diu cogitantes de rebus humanis intellegebant eas nequaquam pro opinione volgi esse extimescendas. extimescendas KR 1 existimescendas R c G existimiscendas G 1 e corr. V et mihi quidem videtur idem fere accidere is qui ante meditantur, quod is quibus medetur dies, nisi quod ratio ratio V ratione GKR ( unde in hoc quae- dam 2? ) quaedam sanat illos, hos ipsa natura intellecto eo quod rem continet, illud illud continet X trp. B malum, quod opinatum sit esse maxumum, nequaquam esse tantum, ut vitam beatam possit evertere. 3.59. hoc igitur efficitur, ut ex illo necopinato plaga maior sit, non, ut illi putant, ut, cum duobus pares casus evenerint, is modo aegritudine adficiatur, aff. KR cui ille necopinato casus evenerit. Itaque dicuntur non nulli in maerore, cum de hac communi hominum condicione audivissent, ea lege esse nos natos, ut nemo in perpetuum esse posset expers mali, gravius etiam tulisse. quocirca Carneades, ut video nostrum scribere Antiochum, anthiochum KR reprendere reprehendere KV c Chrysippum crysippum X Chr. fr. eth. 487 solebat laudantem Euripideum carmen illud: Eurip. Hypsip. fr. 757 ( S. Eur. ed. Arn. p. 62 ) Morta/lis nemo est que/m non non om. X add. K 2 V c attinga/t attingit W (attigit K) vix recte, cf. Mue. in Seyfferti Laelio p. 143 dolor Morbu/sque; multis multis Lb. multi su/nt humandi li/beri, Rursu/m creandi, mo/rsque mors quae GK (morsquę) R 1 V (s in r. c ) est finita o/mnibus. Quae ge/neri genere X corr. V 3 humano ango/rem nequicquam a/dferunt: adferant V 2 Redde/nda terrae est te/rra, tum tum tam Sey. nam Küh. vita o/mnibus Mete/nda ut fruges. si/c iubet Nece/ssitas. 3.61. Omnibus enim modis fulciendi sunt, qui ruunt nec cohaerere possunt propter magnitudinem aegritudinis. ex quo ipsam aegritudinem lu/phn a\gP HN fere X ( L ex A V) Chrysippus quasi Chrys. fr. eth. 485 solutionem totius hominis appellatam omnibus modis... 12 appellat putat. appellat amputat KR 1 V ( cf. H et praef. ) Quae tota poterit evelli explicata, ut ut aut V 1 principio dixi, dixi cf. p. 329, 2sqq. causa aegritudinis; est enim nulla alia nisi opinio et iudicium magni praesentis atque urgentis mali. est... 15 mali itaque et dolor corporis, cuius est morsus acerrumus, perferetur perferetur X ( cf. Po. comm. ad 1, 29 ) perfertur V c spe proposita boni, et acta aetas honeste ac splendide tantam adfert consolationem, ut eos qui ita vixerint aut non attingat aegritudo aegritudo del. Dav. aut perleviter pungat animi dolor. Sed ad hanc opinionem magni mali cum illa etiam opinio accessit oportere, rectum esse, rectū esse esse scr. V c ad officium pertinere ferre perferre V ( sed per in r. rec ) illud aegre quod acciderit, tum denique efficitur illa gravis aegritudinis perturbatio. tum ... 23 perturbatio om. H 3.74. Sed nimirum hoc maxume maxumum X me ss. B est exprimendum, exprimendum X ( con- fessio adversariis exprimenda est cf. Verr. 4, 112 Liv. 21, 18, 5 Lucan. 6, 599 manibus exprime verum ) experimentum ( et antea maxumum) edd. ( sed hoc uerbum Tullianum non est, illudque hanc—diuturna ratione conclusum, non ex experientia sumptum ) cum constet aegritudinem aegritudinem V -ne GKR vetustate tolli, tollit X sed ult. t eras. V hanc vim non esse in die diē V positam, sed in cogitatione diuturna. diurna X corr. B 1 s nam si et eadem res est et idem est homo, qui potest quicquam de dolore mutari, si neque de eo, propter quod dolet, quicquam est mutatum neque de eo, qui qui quod G 1 dolet? cogitatio igitur diuturna diurna X corr. B 1 s nihil esse in re mali dolori medetur, non ipsa diuturnitas. Hic mihi adferunt mediocritates. mediocritas X -tates V c Non. quae si naturales sunt, quid opus est consolatione? at hae mihi afferentur med.... 24 consolatione Non. 29, 27 natura enim ipsa terminabit modum; sin opinabiles, opinio tota tollatur. Satis dictum esse arbitror aegritudinem esse opinionem mali praesentis, satis arbitror dictum esse ... 355, 1 praesentis H in qua opinione illud insit, ut aegritudinem suscipere oporteat. 3.76. sunt qui unum officium consolantis cons olantis R 1 consulantis GK 1 V 1 putent putent docere Lb. Cleanthes fr. 576 malum illud omnino non esse, ut Cleanthi placet; sunt qui non magnum malum, ut Peripatetici; sunt qui abducant a malis ad bona, ut Epicurus; sunt qui satis satis om. G 1 putent ostendere nihil inopinati inopiti GRV 1 (n exp. c ) opiti K accidisse, ut Cyrenaici lac. stat. Po. ut Cyrenaici pro nihil mali (nihil a mali V 1 ) Dav. cogitari potest: ut Cyr. atque hi quoque, si verum quaeris, efficere student ut non multum adesse videatur aut nihil mall. Chr. cf. § 52–59. 61 extr. Chrys. fr. eth. 486 nihil mali. Chrysippus autem caput esse censet in consolando detrahere detra in r. V c illam opinionem maerentis, qua se maerentis se X (mer. KR) qd add. V 2 maerentis si vel maerentl si s ( sed sec. Chr. omnes qui maerent in illa opinione sunt; non recte p. 275, 19 confert Va. Op. 1, 70 ) qua Po. officio fungi putet iusto atque debito. sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligant abducunt... 21 putant... 356, 2 colligunt X 356, 2 colligant V 2 abducant et putent Ern. ( obloq. Küh. Sey. cf. tamen nat. deor. 2, 82 al. ). inconcinnitatem modorum def. Gaffiot cf. ad p. 226, 23 —alius enim alio modo movetur—, ut fere nos in Consolatione omnia omnia bis scripsit, prius erasit G omnia exp. et in mg. scr. fecimus. omne genus consolandi V c in consolationem unam coniecimus; erat enim in tumore animus, et omnis in eo temptabatur curatio. sed sumendum tempus est non minus in animorum morbis quam in corporum; ut Prometheus ille Aeschyli, cui cum dictum esset: Atqui/, Prometheu, te ho/c tenere exi/stimo, Mede/ri posse ra/tionem ratione ratione G 1 RV 1 ( alterum exp. G 2 V 1 ratione rationem K 1 (ratione del. K 2 ) orationem Stephanus ( ft. recte cf. lo/goi ) iracu/ndiae, v. 377 respondit: Siquide/m qui qui et ss. V c tempesti/vam medicinam a/dmovens Non a/dgravescens adgr. ss. V c vo/lnus inlida/t manu. manus X s exp. V 4.43. quorum est talis oratio: primum multis verbis iracundiam laudant, cotem fortitudinis esse dicunt, multoque et imit. Lact. inst. 6, 14 in hostem et in inprobum et in probum V (im ss. 2 ) et inprobum GK (imp.) R (imp.) civem vehementioris vehementiores V (e ex i 2 ) iratorum impetus esse, levis autem ratiunculas eorum, qui ita cogitarent: proelium rectum est hoc fieri, convenit dimicare demicare K 1 pro legibus, pro libertate, pro patria; haec nullam habent habent Peripateticorum argumentatio- nem recta oratione C. referre pergit ut mox v. 13 vim, nisi ira excanduit fortitudo. noctu eqs. ( cf. p. 447, 26 fin. 3, 62. 64 al. ) nec vero de bellatoribus solum disputant: imperia severiora nulla esse putant sine aliqua acerbitate iracundiae; oratorem denique non modo accusantem, sed ne defendentem quidem probant sine aculeis iracundiae, quae etiamsi non adsit, tamen verbis atque motu simulandam arbitrantur, ut auditoris iram oratoris incendat actio. virum denique videri negant qui irasci nesciet, nesciet W (nesciat edd. plur. ) o(/stis ou)de/pote o0rgisqh/setai, tou=ton ou)d ' a)/ndra dokei=n ei/(nai/ fasin Cf. o( sofo\s o)rgisqh/setai, amaturum esse p. 398, 5 vincetur 427, 28 al. Hor. ars 35 eamque, quam lenitatem nos dicimus, vitioso lentitudinis vitiosolitudinis K nomine nomine in mg. G 1 appellant. eamque ... 13 appellant Non. 134, 4 4.44. Nec vero nevero G 1 solum hanc libidinem laudant—est enim ira, ut modo modo cf. p. 371, 7 321, 18 Lact. ira 17, 20 definivi, ulciscendi libido—, sed ipsum illud genus vel alt. vel om. KR libidinis vel cupiditatis ad summam utilitatem esse dicunt a natura datum; nihil enim quemquam nisi quod lubeat praeclare facere posse. noctu sqq. Val. Max. 8, 14 ext. 1 ambulabat in publico Themistocles, quod somnum capere non posset, posset: indicatur non externa ambulandi causa, sed ratio qua adductus adulescens inquietus consilium ambulandi ceperit (cum pro quod Sey. ) quaerentibusque respondebat Miltiadis militiadis ( alt. i del. V 3 ) trophaeis GR( corr. R 1 )V militia adstropheis K (tropea miliciadis Val. Max. ) tropaeis se e somno suscitari. suscitare X corr. V rec s cui non sunt auditae Demosthenis demostenis X dolore GR 1 V 1 vigiliae? qui dolere se aiebat, agebat K si quando opificum antelucana victus esset industria. philosophiae denique ipsius principes numquam in suis studiis tantos progressus sine flagranti cupiditate facere potuissent. ultimas terras lustrasse Pythagoran Democritum Platonem accepimus. ubi enim quicquid quiquid G 1 esset esse G 1 K quod disci dici GR 1 V 1 ( corr. R 1 V 1 ) posset, eo veniendum iudicaverunt. num num nam R 1 putamus haec fieri sine summo cupiditatis ardore potuisse? 4.45. Ipsam aegritudinem, quam nos ut taetram et inmanem beluam fugiendam fugienda X (-ā V c ) diximus, diximus p. 330, 10 non sine magna utilitate a natura dicunt constitutam, ut homines homines s omnes X castigationes V 1 castigationibus reprehensionibus ignominiis adfici se adfici se adficisse X ( corr. V 3 ) in delicto dolerent. impunitas enim peccatorum data videtur eis qui ignominiam et infamiam ferunt sine dolore; morderi est melius conscientia. ex quo est illud e vita ductum evicta d. V Afr. fr.409 ab Afranio: nam cum dissolutus filius: heu me miserum! eume K tum severus pater: dum modo doleat aliquid, doleat quidlubet. 4.46. Reliquas quoque partis aegritudinis utilis esse dicunt, misericordiam ad opem ferendam et calamitates calamitates post indignorum rep. X del. V 3 hominum indignorum sublevandas; ipsum illud aemulari obtrectare non esse inutile, cum aut se non idem videat consecutum, quod alium, aut alium idem, quod se; metum vero si qui quis GV rec sustulisset, omnem vitae diligentiam sublatam fore, quae summa esset in eis esse K qui leges, qui magistratus, qui leges qui magistratus in r. V c qui paupertatem, qui ignominiam, qui mortem, qui dolorem timerent. tenerent K Haec tamen ita disputant, ut resecanda esse fateantur, evelli penitus dicant nec posse nec opus esse et in omnibus fere rebus mediocritatem esse optumam existiment. existimant s quae cum exponunt, nihilne tibi videntur an aliquid dicere? Mihi vero dicere aliquid, itaque expecto, quid ad ista. ista ( eras. m) K Reperiam fortasse, sed illud ante: 4.47. videsne, quanta fuerit apud Academicos verecundia? plane enim dicunt, quod ad rem pertineat: Peripateticis Peripateticis haec igitur continent quae Academici ( qui verecunde nihil ipsi adfirmant ) dicunt Ciceroque ipse ut Aca- demicus amplectitur ( cf. p. 364, 4 ) respondetur a Stoicis; digladientur illi per me licet, cui nihil est necesse nisi, ubi sit illud, quod veri simillimum videatur, anquirere. quid est igitur quod occurrat in hac quaestione, e quo e quo B 2 s aequa X (e qua V rec ) possit attingi aliquid veri simile, quo longius mens humana progredi non potest? definitio perturbationis, qua quae KV 1 Zeno fr. 205 recte Zenonem usum puto. ita enim definit, ut perturbatio sit aversa a a GrB s om. X ratione contra naturam animi commotio, vel brevius, ut perturbatio sit adpetitus vehementior, vehementior vehementior semel in X autem intellegatur is qui procul absit a naturae constantia. 4.48. quid ad has definitiones possim possint ' Bern. 1 ' Bentl. sed ( ut p. 387, 20 sqq. ) C. ipse definitiones excutit; cf. v. 2–4 et p. 389, 25; 410, 3 dicere? atque atque Tregder atqui haec pleraque sunt prudenter acuteque disserentium, illa quidem ex rhetorum pompa: ardores animorum cotesque virtutum. an vero vir fortis, nisi stomachari coepit, non potest fortis esse? gladiatorium id quidem. id quidem ex idem K 1 quamquam in eis ipsis videmus saepe constantiam: conlocuntur, versus ign. conloquuntur G(?) congrediuntur, quaerunt quaerunt Schlen- ger, Phil. 12, 288 quaeruntur GVR 1 (a del. 1 ) queruntur K aliquid, postulant, ut magis placati quam irati esse videantur, sed in illo genere sit sane Pacideianus pacidianus X (plac. V) aliquis hoc animo, ut narrat Lucil. 153 Lucilius: Occidam illum equidem et vincam, si id quaeritis inquit, Verum illud credo fore: in os prius accipiam ipse Quam gladium in stomacho furi furi Ti. suria GRV sura K ( def. Ro b b. p. 100 ) furia Marx spurci Sey. ac pulmonibus sisto. pulmonibus isto VG 1 Odi hominem, iratus pugno, nec longius quicquam Nobis, nobis s vobis X ( ubis R 1? ) quam dextrae gladium dum accommodet accomodet V ( prius o in r. c ) alter; Usque adeo studio atque odio illius ecferor hęc feror K c ira; at at s V rec ac sine hac hac ac G gladiatoria iracundia videmus progredientem apud Homerum Aiacem multa cum hilaritate, H 211 7. cum depugnaturus esset cum Hectore; 4.49. cuius, ut arma sumpsit, ingressio laetitiam attulit attollit K sociis, terrorem autem autem add. G 2 hostibus, ut ipsum Hectorem, haect. KV (6 G) quem ad modum est apud Homerum, toto pectore trementem provocasse ad pugnam paeniteret. atque atque V hi conlocuti inter se, prius quam manum consererent, leniter et quiete nihil ne in ipsa quidem pugna iracunde rabioseve fecerunt. ego ne Torquatum quidem illum, qui hoc cognomen cognomen e corr. V rec B s cognovit nomen X invenit, iratum existimo Gallo torquem detraxisse, nec Marcellum apud Clastidium ideo fortem fuisse, quia fuerit iratus. 4.50. de Africano quidem, quia notior est nobis propter recentem memoriam, vel iurare possum non illum iracundia tum inflammatum fuisse, cum in acie M. Alliennium aciem alliennium KRG ( ex ali- 1 ) acie malliennium V Paelignum pelignum KV e corr. scuto protexerit gladiumque hosti in pectus infixerit. de L. Bruto fortasse dubitarim, an propter infinitum odium tyranni ecfrenatius effren. K 1 (hecfren. c ) e fren. V 1 in Arruntem arrunte X invaserit; video enim utrumque comminus comminus eqs. Ennii verba latere susp. Mue. adhuc G 1 ictu cecidisse contrario. quid igitur huc adhibetis iram? an fortitudo, nisi insanire coepit, impetus suos non habet? quid? Herculem, quem in caelum ista ipsa, quam vos iracundiam esse vultis, sustulit fortitudo, iratumne ratumne X corr. V 3 s censes conflixisse cum Erymanthio erymathio X (erim. V) corr. R 2 apro aut aut ut R 1 ( corr. c? ) K leone Nemeaeo? nemaeo X an etiam Theseus Marathonii tauri marathonii auri GV 1 ( corr. c ) marathonii auri R 1 marathoniit auri K cornua conprehendit comp. KR iratus? vide ne fortitudo minime sit rabiosa sitque iracundia tota levitatis. 4.51. Neque enim est ulla fortitudo, quae rationis est expers. contemnendae res humanae sunt, sunt B sint X neglegenda mors est, patibiles et dolores et labores putandi — haec 'contemnendae... 7 putandi' — haec dist. Po. ( cf. p. 307, 23 ) cum constituta sunt iudicio atque sententia, tum est robusta illa et stabilis fortitudo, nisi forte, quae vehementer acriter animose fiunt, iracunde fieri suspicamur. mihi ne mihi ne B mi nime X (minime V) Scipio quidem ille pontufex maxumus, qui hoc Stoicorum stoicicorum GV verum esse declaravit, numquam privatum esse sapientem, iratus videtur fuisse Ti. Ti ex tam K c Graccho gracho X tum, cum consulem languentem reliquit atque ipse privatus, ut si consul consul ĕet K (ĕ c ) esset, qui rem publicam salvam salvam s salva X esse vellent, vellent We. vellet hęc quid VK c se sequi iussit. 4.52. nescio, ecquid ipsi nos fortiter in re p. fecerimus: si quid fecimus, certe irati non fecimus. an est quicquam similius insaniae insaniae s insania X quam ira? quam bene Ennius initium dixit Enn. fr. inc. 18 insaniae. color, vox, oculi, spiritus, inpotentia dictorum ac factorum quam partem habent sanitatis? quid Achille Homerico foedius, quid Agamemnone in iurgio? nam Aiacem quidem ira ad furorem mortemque perduxit. non igitur desiderat fortitudo advocatam iracundiam; satis est instructa parata armata per sese. nam isto quidem modo isto modo quidem s corr. We. licet dicere utilem vinulentiam ad fortitudinem, utilem vinul.... 27 utilem om. V etiam dementiam, quod et insani et ebrii multa faciunt saepe vehementius. semper Aiax fortis, fortissimus tamen in furore; nam Trag. inc. 64 nam poetae tribuunt alii Fa/cinus fecit ma/ximum, cum Da/nais inclina/ntibus Summa/m rem perfeci/t perfecit s perficit X manu. manu Bentl. manus s manu sua restituit proelium Insaniens G. Hermann op. 7, 382 sed cf. Plasberg, Festschr. f. Vahlen 224, qui recte proel. r. ins. Ciceroni, non poetae tribuisse vid. proelium restituit insaniens: 4.53. dicamus igitur utilem insaniam? insaniem KR Tracta definitiones fortitudinis: intelleges eam stomacho non egere. fortitudo est igitur adfectio Sphaerus St. fr. 1, 628 cf. Chrys. 3, 285 animi legi summae legissumme K (summe V) optemp. G in perpetiendis rebus obtemperans vel conservatio stabilis iudicii in eis in eis ex meis V c rebus quae formidolosae videntur subeundis et repellendis vel scientia rerum formidolosarum contrariarumque contrariarumque alt. a ex u eff. rumque in r. scr. V c aut aut et Hei. perferendarum aut s ( sed omnino neglegenda est ou)de/tera vel a)dia/fora cf. fin. 4, 71 ) omnino neglegendarum conservans conservens V 1 earum rerum stabile iudicium vel brevius, ut Chrysippus chris. V (nam superiores definitiones erant Sphaeri, spheri X hominis in primis bene definientis, ut putant Stoici; sunt enim omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones alia magis alia)—quo modo igitur Chrysippus? chris. V fortitudo est inquit scientia rerum perferendarum vel adfectio animi in patiendo ac perferendo summae legi parens sine timore. quamvis licet insectemur istos, ut Carneades solebat, metuo ne soli soli add. K c philosophi sint. quae quae ex qui K 1 enim istarum definitionum non aperit notionem nostram, quam habemus omnes de fortitudine tectam atque involutam? qua aperta quis est qui aut bellatori aut imperatori aut oratori quaerat aliquid neque eos existumet sine rabie quicquam fortiter facere posse? 4.54. Quid? Stoici, qui omnes insipientes insanos esse dicunt, nonne ista conligunt? colligunt G 1 ( corr. 1 ) KcV rec ( ex colig.) remove perturbationes maxumeque maxumequae G 1 RV 1 videbantur K iracundiam: iam videbuntur monstra mostra R 1 nostra G dicere. nunc autem ita ita add. K c disserunt, sic se dicere omnes stultos insanire, ut male olere omne caenum. St. fr. 3, 665 cf. Aug. soliloq. 1, 11, 19 at non semper. commove: senties. sic iracundus non semper iratus est; lacesse: iam videbis furentem. Quid? ista bellatrix iracundia, cum domum rediit, qualis est cum uxore, cum liberis, cum familia? an tum quoque est utilis? est igitur aliquid quod quod add. V 1 perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci? bene igitur nostri, cum omnia essent in moribus moribus V c s morbus GR 1 V 1 morbis KR e corr. vitia, quod nullum erat iracundia foedius, iracundos solos solus V 1 morosos nominaverunt. 4.55. Oratorem vero irasci minime decet, simulare non dedecet. simulare n. dedecet om. V decet X an tibi irasci tum videmur, cum quid in causis acrius et vehementius dicimus? quid? cum iam rebus transactis et praeteritis orationes scribimus, num irati scribimus? ecquis ecquis s etquis X hoc animadvertit? Accius Atr. 233 animadvortet de orat. 3, 217 M (animum advertit L), quod hic quoque fort. restituendum vincite! —num aut egisse umquam iratum Aesopum aut scripsisse existimas existimamus KR iratum Accium? aguntur ista praeclare, et ab oratore quidem melius, si modo est orator, est orator melius G 1 quam ab ullo histrione, istrione X ( str. G 1 ) sed aguntur leniter et mente tranquilla. Libidinem vero laudare cuius est libidinis? lubid. GRK c Themistoclem mihi et Demosthenen demostenen X proferri G 1 profertis, additis Pythagoran Democritum Platonem. quid? vos studia libidinem libidine GK vocatis? quae vel optimarum rerum, ut ea sunt quae profertis, sedata tamen et et add. G 2 tranquilla esse debent. Iam aegritudinem laudare, unam rem maxime detestabilem, quorum est tandem philosophorum? at ad KR commode dixit Afranius: dum modo doleat aliquid, fr. 409 cf. p. 383, 13 doleat doleat lateat G 1 quidlibet. quidlibet hic X dixit enim de adulescente perdito ac dissoluto, nos autem de constanti viro ac sapienti sapienti ex -e V 1 quaerimus. et quidem ipsam illam iram centurio habeat aut signifer vel ceteri, de quibus dici non necesse est, ne rhetorum aperiamus mysteria. utile est enim uti motu utinmotu K 1 animi, qui uti ratione non potest. nos autem, ut testificor saepe, de sapiente quaerimus. quoque ( item post Afranii versum ) 4.56. At etiam etiam enim Sey. sed cf. p. 383, 14 aemulari utile est, obtrectare, obtrectari X misereri. cur misereare potius quam feras opem, si id facere possis? an sine misericordia liberales esse non possumus? non enim suscipere ipsi aegritudines propter alios debemus, sed alios, si possumus, levare aegritudine. obtrectare vero alteri aut illa vitiosa aemulatione, quae rivalitati similis est, aemulari quid habet utilitatis, cum sit aemulantis angi alieno bono quod ipse non habeat, obtrectantis opt. G autem angi alieno bono, quod id etiam alius habeat? qui qui s quis GKCRV quid K 1 (quis id M) app. V c id adprobari possit, aegritudinem suscipere pro experientia, si quid habere velis? nam nam B s non X solum habere velle summa dementia est. Mediocritates autem malorum quis laudare recte possit? 4.57. quis enim potest, in quo libido cupiditasve sit, non libidinosus et cupidus esse? in quo ira, non iracundus? in quo angor, non anxius? in quo timor, non timidus? libidinosum igitur et iracundum et anxium et timidum censemus esse sapientem? de cuius excellentia excelentia R 1 V 1 multa quidem dici quamvis fuse fuse om. V possunt B 1 e corr. s possit X lateque possunt, sed brevissime illo modo, sapientiam sapientia GV 1 sapientem K 1 esse dici ... 390, 1 esse in ras. eius- dem spatii K 1 ( ante ras. ult. verbum fuit cognitionemque cf. p. 390, 2 ) rerum divinarum et humanarum scientiam cognitionemque, quae cuiusque rei causa sit; ex quo efficitur, ut divina imitetur, humana omnia inferiora virtute ducat. in hanc tu igitur tamquam in mare, quod est ventis subiectum, perturbationem cadere cadere om. R 1 ( add. 2? ) tibi dixisti videri? quid est quod tantam gravitatem constantiamque perturbet? an inprovisum aliquid aut repentinum? quid potest accidere tale ei, ei ut v. K et GRV cui nihil, quod homini evenire possit, non praemeditatum sit ? nam quod aiunt nimia add. Bouhier ( cf. 3, 34 Phil. 11, 7 ) resecari oportere, naturalia relinqui, quid tandem potest esse naturale, quod idem nimium esse possit? sunt enim omnia ista ex errorum orta radicibus, quae evellenda et extrahenda et extrahenda om. V penitus, non circumcidenda nec amputanda sunt. 5.96. quocirca corpus gaudere tam diu, dum praesentem sentiret voluptatem, animum et praesentem percipere pariter cum corpore et prospicere venientem nec praeteritam praeterfluere sinere. ita perpetuas et contextas contestas ex contentas K c voluptates in sapiente fore semper, cum expectatio expectatione G 1 speratarum voluptatum cum cum add. Lb. perceptarum memoria iungeretur. | |
|
