3. Cicero, Tusculan Disputations, 1.7-1.9, 1.11, 1.14, 1.26, 1.74, 1.103, 2.7, 2.9, 2.26, 3.7, 3.21-3.25, 3.28-3.31, 3.33-3.34, 3.36-3.51, 4.8, 5.12, 5.82 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE)
| 1.7. Sed ut Aristoteles, vir summo ingenio, scientia, scientia scientiae X -a pro -ae in r. V 2 copia, cum motus cum motus H commotus GKRV sed cũ supra com V 2 esset Isocratis isocratis V 2 s socratis X rhetoris gloria, dicere docere etiam coepit adulescentes docere s om. X post adulescentes add. decere V 2 et prudentiam cum eloquentia iungere, sic nobis placet nec pristinum dicendi studium deponere et in hac maiore et uberiore arte versari. hanc haen c R 1 enim perfectam philosophiam semper iudicavi, quae de maximis quaestionibus copiose posset ornateque dicere; in quam exercitationem ita nos studiose operam dedimus, del. Mur. operam inpendimus Dav. ut iam etiam scholas Graecorum more habere auderemus. audeamus V (a in r. c ) ut nuper tuum post discessum in Tusculano cum essent complures cumplures G 1 R 1 (corr. ipsi) mecum familiares, temptavi, quid in eo genere possem. possem V 2 g possim X ( cf. auderemus v. 20 ) ut enim antea declamitabam causas, quod nemo me diutius fecit, sic haec mihi nunc senilis est declamatio. ponere iubebam, de quo quis audire vellet; ad id aut at id X (at id sed. ex aut id aut sed. K c ) sedens aut ambulans disputabam. 1.8. itaque dierum quinque scholas, ut Graeci appellant, in totidem libros contuli. fiebat autem ita ut, cum is his G 1 V 1 H qui audire audiri X ( corr. V 2 l e ss. K 2 ) vellet dixisset, quid quod K 1 V 2 sibi videretur, tum ego contra dicerem. haec est enim, ut scis, vetus et et om. V 1 add. 2 Socratica ratio contra alterius opinionem disserendi. nam ita facillime, quid veri simillimum esset, inveniri posse Socrates arbitrabatur. Sed quo commodius disputationes nostrae explicentur, sic eas exponam, quasi agatur res, non quasi narretur. Philosophia ... 221, 7 narretur H (27 fieri 220, 5 litteris et 220,13 adulescentes 220, 18 dicere bis ) ergo ergo et primam lit- teram verbi malum om. R 1 V 1 spatio rubicatori relicto ; ergo add. R al. m ergo et m V c ita nasce- in r. V 1 nascatur corr. V c ita nascetur exordium: Malum ergo et primam lit- teram verbi malum om. R 1 V 1 spatio rubicatori relicto ; ergo add. R al. m ergo et m V c ita nasce- in r. V 1 nascatur corr. V c mihi videtur esse mors. 1.9. Isne, qui mortui sunt, an is, quibus moriendum est? Utrisque. Est miserum igitur, quoniam malum. Certe. Ergo et i, quibus evenit iam ut morerentur, morirentur K 1 et i, quibus eventurum est, miseri. Mihi ita videtur. Nemo ergo non miser. Prorsus nemo. Et quidem, si tibi constare vis, omnes, quicumque nati sunt eruntve, non solum miseri, sed etiam semper miseri. nam si solos eos diceres miseros quibus moriendum esset, neminem tu quidem eorum qui viverent exciperes—moriendum est enim omnibus—, esset tamen tam V 1 add. 2 miseriae finis in morte. quoniam autem etiam mortui miseri sunt, in miseriam nascimur sempiternam. necesse est enim miseros necesse enim est m. K 1 sed est erasnm esse eos qui centum milibus annorum ante occiderunt, vel potius omnis, quicumque nati sunt. Ita prorsus existimo. Dic quaeso: 1.11. Atqui pleni libri sunt contra ista ipsa disserentium dissenentium G 1 (dissotium corr. G 1? ) RV 1 ( corr. ipse? ) diserentium K philosophorum. Inepte sane. quis enim est est om. K 1, add. c tam excors, quem ista moveant? commoveant V 2 Si ergo apud inferos miseri non sunt, ne sunt quidem apud inferos ulli. Ita prorsus prossus G existimo. Ubi sunt Inde ab ubi - 223, 24 iam sunt multa in K madore corrupta ergo i, quos miseros dicis, aut quem locum incolunt? si enim sunt, nusquam esse non possunt. Ego vero nusquam esse illos puto. Igitur ne esse quidem? Prorsus isto modo, et tamen miseros miseros cf. Serv. Aen. 4, 20 ob id ipsum quidem, quidem om. K quia nulli sint. 1.14. in primis enim hoc traditur: omne pronuntiatum pronuntiatum eqs. Gell. 16, 8, 8 (Hier. adv. Rufin. 1, 486) (sic sic ex si V c enim mihi in praesentia occurrit ut appellarem a)ci/wma a Il w m a R aciwML V, sed praeter 1. a omnia i. r. V c azioma K azi w ma G 1, utar post alio, si invenero alio si inv. V ( dist. 2? ) alios et inv. GKR melius) —id ergo est pronuntiatum, quod est verum aut falsum. cum igitur dicis: miser M. Crassus, aut hoc dicis: miser est Crassus, ut possit iudicari, verum id falsumne sit, aut nihil dicis omnino. Age, iam concedo non eos s. non add. V 2 sunt V esse miseros, qui mortui sint, quoniam extorsisti, ut faterer, qui omnino non essent, eos ne ne s. v. K 1 miseros quidem esse posse. quid? quid ecce K ante ecce adscr. m (= magister ) K 2, post esse d ( disc. ) K ree qui vivimus, cum moriendum sit, nonne miseri sumus? quae enim potest in vita esse iucunditas, cum dies et noctes cogitandum sit iam iamque esse moriendum? Ecquid ecqui X( W ?) ergo intellegis, quantum mali de humana condicione deieceris? 1.26. Expone igitur, nisi molestum est, primum, si potes, potest G 1 animos remanere post mortem, tum, si minus id obtinebis obtenebis GR 1 V —est enim arduum—, docebis carere omni malo mortem. ego enim istuc ipsum vereor ne ne me G malum sit non dico carere sensu, sed carendum esse. Auctoribus quidem ad istam sententiam, quam vis obtineri, uti optimis optineri V possumus, quod in omnibus causis et debet et solet valere plurimum, et primum quidem omni antiquitate, quae quo propius propius opius in r. V c aberat ab ortu et divina progenie, hoc melius ea fortasse quae erant vera vera ss. K c veru ( aaper- tum! ) in vera corr. R cernebant. cercebant G 1 (corr. ipse) R cernebant K cerneba t V (-bat s ) Itaque unum illud erat insitum priscis illis, quos cascos cassos R cassus K 1 ann. 24 appellat Ennius, esse in morte sensum neque excessu vitae sic deleri hominem, ut funditus interiret; 1.74. nostra vehitur oratio ratio Camerar. ). sed haec haec add. V 2 et vetera sunt post vetera add. K 2 et a Graecis; Cato autem sic abiit e vita, ut causam moriendi moriundi K 2 nactum se esse gauderet. vetat enim domis ille in in om. V nobis deus iniussu hinc nos suo demigrare; cum vero causam iustam deus ipse dederit, ut tunc tum GV Socrati, nunc Catoni, saepe multis, ne ille me Dius Fidius vir sapiens laetus ex his tenebris in lucem illam excesserit, nec tamen ille ille Lb. ilia rup erit V vincla carceris ruperit—leges enim vetant—, sed tamquam a magistratu aut ab aliqua potestate legitima, sic a deo evocatus atque emissus exierit. Tota Plato Phaedon 80e enim philosophorum vita, ut ait idem, commentatio mortis est. 1.103. cum enim de inmortalitate imm. R animorum disputavisset et iam moriendi tempus urgeret, rogatus a Critone, quem ad modum sepeliri se sepeliri V Plato Phaed. 115 c—e (libere) vellet, multam multa V 1 vero inquit operam, amici, frustra consumpsi; Critoni enim nostro non persuasi me hinc hic K 1 avolaturum neque mei mei Bentl. ( s ?) me quicquam relicturum. verum tamen, Crito, si me adsequi potueris aut sicubi ctus nactus KR 1 e corr. V rec n atus G 1 eris, ut tibi videbitur, videtur X videbitur s o(/pws a)/n soi fi/lon h)=| (cf. We.) sepelito. sed, mihi crede, nemo nemo vestrŭ G 1 (tum iterum scripsit nemo vestrŭ, sed ipse delevit) me vestrum, cum hinc excessero, consequetur. praeclare is is Hei. id (Socrates opponitur Diogeni) quidem, qui et amico permiserit et se ostenderit de hoc toto genere nihil laborare. 2.7. est enim quoddam genus eorum qui se se add. K 2 philosophos appellari apellari VG 1 volunt, quorum dicuntur esse Latini sane multi libri; quos non contemno equidem, quippe quos numquam legerim; sed quia profitentur ipsi illi, qui eos scribunt, se neque distincte neque distribute neque eleganter eliganter V 1 R 2? H neque ornate scribere, lectionem sine ulla delectatione neglego. negle go R 1 quid enim dicant et quid sentiant i qui sunt ab ea disciplina, nemo ne add. ed. Lb. in mg. mediocriter quidem doctus ignorat. quam ob rem, quoniam quem ad modum dicant ipsi non laborant, cur legendi sint nisi ipsi inter se qui idem qui idem R quidem GKV 1 H sentiunt, non intellego. intelligo KR c? 2.9. Itaque mihi semper Peripateticorum Academiaeque consuetudo de omnibus rebus in contrarias partis partes K 1 R 1?ecorr. disserendi non ob eam causam solum placuit, quod aliter non posset, quid in quaque re re add. in mg. K 2 veri simile esset, inveniri, invenire GK 1 (~i 2 aut c ) RV 1 (i V rec ) sed etiam quod esset ea maxuma dicendi exercitatio. qua qua G princeps usus est Aristoteles, deinde eum qui secuti sunt. nostra autem memoria Philo, quem nos frequenter audivimus, instituit alio tempore rhetorum praecepta tradere, alio philosophorum: ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adducti in Tusculano, quod datum est temporis nobis, in eo consumpsimus. itaque cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, sicut pridie feceramus, post meridiem meridie X (-di V me- ridi ach. G) meridiẽ K 2 R c? cf. de orat.2, 367 et Usener, Jahrb f. Phil. 117 p. 79 in Academiam descendimus. in qua disputationem habitam non quasi narrantes exponimus, exponemus V 2 sed eisdem ex eisdem K (exp. 2 aut 1) fere verbis, ut actum disputatumque est. Est igitur ambulantibus ad hunc modum mundum V 1 sermo ille nobis institutus et a tali et ali V 1 et tali V c quodam ductus ductus Crat. inductus cf. Brut. 21 exordio: 2.26. interea, unde isti versus? non enim adgnosco. adgnosco KR 1 (d exp. 2 ) V 1 (d eras. ) a n. G 1 Dicam hercle; etenim recte requiris. videsne abundare me otio? Quid tum? Fuisti saepe, credo, cum Athenis esses, in scholis philosophorum. Vero, ante vero V rec ac libenter quidem. Animadvertebas igitur, etsi tum nemo erat admodum copiosus, verum tamen versus ab is admisceri orationi. Ac ac hac G dyonisio X multos quidem a Dionysio Stoico. Probe dicis. sed is quasi dictata, nullo dilectu, nulla elegantia: delectu K nulla elegantia a e in r. V c eligantia KR c Philo et †proprium nrt sic G et proprium nr t V ( exp. 1 ) et proprium noster R etpũ nr K ( add. 1 au 2, propriŭ ss. 2 ) et proprio numero Sey. et pro nuntiabat numero ( cf. div. 2, 117 ) Po. et lecta poëmata et loco adiungebat. itaque postquam adamavi hanc quasi senilem declamationem, studiose equidem utor nostris poëtis; sed sicubi illi defecerunt—verti enim enim exp. V vet etlam Ha. multa de Graecis, ne quo ornamento in hoc genere disputationis careret Latina oratio. Sed videsne, poëtae quid mali adferant? 3.7. ut enim in Academiam nostram descendimus inclinato iam in postmeridianum tempus die, poposci eorum aliquem, qui aderant, aliquid quid adherant G 1 causam disserendi. tum res acta sic est: Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo. Num reliquae quoque perturbationes animi, formidines libidines libidines add. G 2 iracundiae? haec enim fere sunt eius modi, eiusmodi V ( ss. c ) quae Graeci pa/qh pathe X appellant; ego poteram morbos, et id verbum esset e verbo, sed in consuetudinem nostram non caderet. nam misereri, invidere, gestire, laetari, haec omnia morbos Graeci appellant, motus animi rationi non obtemperantis, nos autem hos eosdem motus concitati animi recte, ut opinor, perturbationes dixerimus, morbos autem non satis usitate, relique ... 29 usitate ( libere ) H uisit. G 1 ( sic etiam 322, 10; 325,16 ) nisi quid aliud tibi videtur. Mihi vero isto modo. 3.21. poëta ius suum tenuit et dixit audacius)—cadit igitur in eundem et misereri et invidere. non cadit ... 19 invidere nam qui dolet rebus alicuius adversis, idem alicuius etiam secundis dolet, olet V add. 1 aut 2 solet GK 1 ( corr. 2 ) R 1 ( dolet m. ant. ) ut Theophrastus interitum deplorans Callisthenis sodalis sui, rebus Alexandri prosperis angitur, itaque dicit Callisthenem incidisse in hominem summa potentia summaque fortuna, sed ignarum quem ad modum rebus secundis uti conveniret. atqui, quem ad modum misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis, sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. in quem igitur cadit misereri, in eundem etiam invidere; atqui . . 328, 3 invidere non non nunc K 1 cadit autem invidere in sapientem: ergo ne misereri quidem. quodsi aegre ferre aegre ferre s V rec haec referre X sapiens soleret, misereri etiam soleret. abest ergo a a add. V c sapiente aegritudo. 3.22. Haec sic sic R c? V c si X dicuntur a Stoicis concludunturque contortius. sed latius aliquando aliquando cf. 323,22 aliquanto s male, cf. de orat. 1, 133 opt. gen. 23 dicenda sunt et diffusius; sententiis tamen utendum eorum potissimum, qui qui ex quā ut v. G 2 maxime forti et, ut ita dicam, virili utuntur ratione atque sententia. nam Peripatetici, familiares nostri, quibus nihil est uberius, nihil eruditius, nihil gravius, mediocritates vel perturbationum vel morborum animi mihi non sane probant. omne enim malum, etiam mediocre, mediocre iocre in r. G 2 malum malum Bouh. magnum alt. id om. H est; nos autem id agimus, ut id in sapiente nullum sit omnino. nam ut corpus, etiamsi mediocriter aegrum est, sanum non est, sic in animo ista mediocritas caret sanitate. itaque praeclare nostri, ut alia multa, molestiam sollicitudinem angorem propter similitudinem corporum aegrorum aegritudinem aegritudinem cf. Aug. civ. 14,17 ext. nominaverunt. 3.23. hoc propemodum verbo Graeci omnem animi perturbationem appellant; vocant enim pa/qos, Pa OOC G 1 patos H id est morbum, quicumque est motus in animo turbidus. nos melius: aegris enim corporibus simillima animi est aegritudo, at at ex aut G 2 aegrotationes X non similis aegrotationis est libido, non inmoderata laetitia, quae est voluptas animi elata et gestiens. genstiens hic et 331, 21 G 1 ipse etiam metus non est morbi admodum similis, quamquam aegritudini aegritudine X corr. V 1? B 1 est finitimus, sed proprie, ut aegrotatio in corpore, sic aegritudo in animo nomen habet sed... 329,1 nomen habet (nominavet L 1 ) Non, 443,23 non seiunctum a dolore. doloris huius igitur origo nobis explicanda est, id est causa efficiens aegritudinem in animo tamquam aegrotationem in corpore. nam ut medici causa morbi morbi verborum Non. inventa om. Non. del. R c inventa curationem esse inventam putant, nam ... 5 putant Non. 493,20 sic nos causa aegritudinis reperta medendi repertãedendi G 1 corr. 2 repertā medendi R ( - postea add. ) reperiemur V facultatem reperiemus. 3.24. Est igitur causa omnis in opinione, nec vero aegritudinis St. fr. 3, 385 solum, sed etiam reliquarum omnium perturbationum, quae sunt genere quattuor, partibus plures. nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers vel rationem aspers vel rationi non oboediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam, quattuor perturbationes aequaliter distributae sunt. nam duae sunt ex opinione boni; quarum altera, voluptas gestiens, id est praeter modum elata aelata G 1 R 1 laetitia, opinione praesentis magni alicuius boni, altera, cupiditas, quae recte vel libido dici potest, quae est inmoderata adpetitio opinati magni boni rationi non obtemperans, post obtemperans add. vel cupiditas recte vel libido dici potest X quae retinent sec. Dav. edd., in v. 17. 8 verba cupiditas — potest delentes. sed ut voluptatis sic cupi- ditatis nomen appositionis locum tenere debebat. de cupiditate autem praedicandam erat 'opinione futuri boni turbatur'; quod cum iam in enuntiato relativo expressum esset, anacoluthon natum est. ad boni 17 V c in mg. adscr. : et quidem magis significat nomen libidinis magnitudinem erroris. itaque in ea cupiditate quae flagrantissima est proprie plerumque nomen hoc ponitur si omnis appetitio opinati boni haec] ut H 3.25. —ergo haec duo genera, voluptas gestiens et libido, bonorum opinione turbantur, ut ut in at corr. V 2 duo reliqua, metus et et om. H s aegritudo, malorum. nam et metus est post metus add. V c s non male. opinio magni mali inpendentis inpendentes G 1 R 1 V 1 ( corr. G 2 R 1 V 1 ) et aegritudo est opinio magni mali praesentis, et quidem recens opinio talis mali, ut in eo rectum recte H videatur esse angi, id autem est, ut ut om. G 1 dolore V is qui doleat oportere opinetur se dolere. his autem perturbationibus, quas in quas in quasi in GKH quas in R vitam vitam Lb. vita ( cf. off. 3,34 ) homini H hominum stultitia quasi quasdam Furias inmittit atque incitat,, 3 omne ... 330, 4 incitat H omnibus viribus atque opibus repugdum est, si volumus hoc, quod datum est vitae, tranquille placideque traducere. Sed cetera alias; nunc aegritudinem, si possumus, depellamus. id enim sit sit (si V 1 )] est Bouh. sed cf. fin. 4,25 propositum, quandoquidem eam tu videri tibi in sapientem cadere dixisti, quod ego nullo modo existimo; taetra enim res est, misera, detestabilis, omni omne GRV ( corr. R 1 V 1 ) contentione, velis, ut ita dicam, remisque fugienda. 3.28. Atque hoc quidem perspicuum est, tum tum add. G 2 aegritudinem existere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur. Epicuro autem placet opinionem mali aegritudinem esse ea ante esse add. V 2 natura, esse, ea natura Usen. Ep. fr. 444 ( sed cf. 334,14 necesse esse eqs.) ex opinione pro opinionem Sey. efficere pro esse Bai. cf. quae dixi Herm. XLI 323 ut, quicumque intueatur in aliquod maius malum, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine. aegritudinem X Cyrenaici non omni malo malo modo R 1 aegritudinem aegritudine GK 1 effici censent, sed insperato et necopinato malo. est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam: videntur enim omnia repentina graviora. ex hoc et illa iure laudantur: E/go cum genui, tu/m morituros moriturum et huic rei Sen. ad Pol. 11, 2 sci/vi et ei rei Enn. Telam. sc. 312. cf. Hier. epist. 60, 5 su/stuli. Prae/terea praeterea ae in r. V c ad Troia/m cum misi ob de/fendendam Grae/ciam, Sci/bam scibam Fronto p. 217 sciebam me in morti/ferum bellum, no/n in epulas mi/ttere. 3.29. haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris. itaque apud Euripiden a Theseo dicta laudantur; licet Eurip. fr. 964 euripidĕ K thesseo GKR 1 enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere: Nam qui hae/c audita a do/cto meminisse/m viro, Futu/ras mecum co/mmentabar mi/serias: Aut mo/rtem acerbam aut alt. aut add. G 2 exilii X e/xili maesta/m fugam Aut se/mper aliquam mo/lem meditaba/r mali, Ut, si/ qua invecta di/ritas casu/ foret, Ne me i/nparatum cu/ra lacerare/t repens. lacerare trepens G 1 R 1 3.30. quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de se ipso de ipso K 1 ( ex dese ipse) V 1 (se add. 1 ) Anax. A 33 loquitur Euripides. fuerat enim auditor Anaxagorae, quem ferunt nuntiata morte filii dixisse: sciebam me genuisse mortalem. quae vox declarat is esse haec acerba, quibus non fuerint cogitata. ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala putentur, sint inprovisa graviora. itaque quamquam non haec una res efficit maximam aegritudinem, tamen, quoniam multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, sint semper omnia homini humana meditata. et et ex e V c nimirum haec est illa praestans et divina sapientia, et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere, nihil admirari, ammirari GR 1 V cum acciderit, nihil, ante quam evenerit, non evenire posse arbitrari. Quam ob rem o/mnis, cum secu/ndae res sunt ma/xume, tum ma/xume tum maxume add. K c maxime alt. loco GRV bis H Medita/ri secum opo/rtet, quo pacto a/dversam adversum KRH aerumna/m ferant. fuerant H ferat K 1 Peri/cla, pericula X damna pe/regre rediens se/mper secum co/gitet, pericla damna exilia peregre rediens semper cogitet Ter. codd. Aut fi/li filii p. X peccatum au/t uxoris mo/rtem aut morbum fi/liae, Commu/nia esse haec, ne/ quid horum umquam a/ccidat animo/ novum; c. e. haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom Ter. Quicqui/d praeter praeter propter K spem eve/niat, omne id de/putare esse i/n lucro. ergo .. 22 lucro H ... 22 Ter. Phormio 241–6 ergo hoc hoc ex haec G 2 Terentius a philosophia sumptum cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc melius et constantius sentiemus? 3.31. hic est enim ille voltus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in et in G ( exp. 2 ) viro suo fuisse Socrate: socrate V 2 B e corr. M socratem KRV 1 socratam G ( ss. 2 ) del. Ba. def. Va. opp. 2 p. 130 eodem semper se vidisse exeuntem et ante exeuntem add. V c illum domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi quem crassi V 1 que crassi G 1 illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse riesisse R 1 risisse, sed prius i in r. GV Luc. fr. 1300 Lucilius, sed tranquilla et serena; sic enim accepimus. iure autem erat semper idem voltus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret fieret R ( R c? ) fieret V (t a m. 2 ) fieri G 1 K mutatio. quare accipio equidem quidem G 1 a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur, frangatur R 1 simulque iudico malum illud opinionis esse, non naturae; si enim in re esset, esset s We. essent cur fierent provisa leviora? 3.33. Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione revocationem GKV 1 ad contemplandas voluptates. parere pareri GR 1 ( corr. 1 ) V 1 ( corr. 2 ) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis cogitationibus, hebetem habetem V 1 aciem ad miserias contemplandas facit; facit add. V c ( ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al. ) om. cett. a quibus cum cecinit cecidit X corr. 2 receptui, inpellit receptuimpellit VHK c (receptaimp. K 1 )G 2 (receptum pellit 1 ) receptū impellit R rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas contractandas K ( ex -tes 1 ) H varias voluptates, vetat... 335, 4 voluptates H quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat. refert amputat G 1 R 1 V 1 Haec nostro more nos diximus, Epicurii epicurei R c K 2 dicunt suo; sed quae quae ex qui V 2 dicant, videamus, quo modo, neglegamus. 3.34. Principio male reprehendunt praemeditationem rerum futurarum. nihil est enim quod tam optundat optundat V (at in r. ) R c optundet GR 1 obtundet HK 1 (-at 2 ) elevetque aegritudinem quam perpetua in omni vita cogitatio nihil esse quod non accidere possit, quam meditatio condicionis conditionis X humanae, quam vitae lex commentatioque parendi, quae non hoc adfert, ut semper maereamus, sed ut numquam. neque enim, qui rerum naturam, qui vitae varietatem, qui inbecillitatem imb. KR c H generis humani cogitat, maeret, cum haec cogitat, sed tum vel vel om. H maxime sapientiae fungitur munere: utrumque enim consequitur, ut et considerandis rebus humanis proprio ad proprio in mg. adscr. non V rec philosophiae fruatur fruatur fungatur Man. ( sed phil. off. est 'id quod homini praestare potest ac debet philo- sophia' ) officio et adversis casibus triplici consolatione sanetur, sanentur X corr. K 2 R 2 V 2 primum quod nihil ei accidit nisi quod posse accidere diu cogitaverit, suppl. Po. cogitavit pro -erit Dav. quae cogitatio una maxime molestias omnis extenuat et diluit, deinde quod humana humane humana humane humane KV 1 (hu- mana add. 2 ) H humana G human e R ( del. c ) cf. Ps. Plut. cons. ad Ap. 118 c fe/rein ta\ a)nqrw/pina a)nqrwpi/nws ferenda intellegit, postremo quod videt malum nullum esse nisi culpam, culpam autem nullam esse, cum id, quod ab homine non potuerit praestari, praestari vel praecaveri R vet sed cf. ( etiam ad ea quae hic antecedunt ) epist. 6,1, 4 ( et 9,16,5 ) evenerit. nihil ... 336,2 evenerit H 3.36. quid iaces aut quid maeres aut cur succumbis cedisque fortunae? quae quae om. G 1 pervellere te forsitan potuerit et pungere, non potuit certe vires frangere. magna vis est in virtutibus; eas excita, si forte dormiunt. iam tibi aderit princeps fortitudo, quae te animo tanto esse coget, ut omnia, quae possint homini evenire, contemnas et pro nihilo putes. aderit temperantia, quae est eadem moderatio, a me quidem paulo ante appellata frugalitas, quae te turpiter et nequiter facere nihil patietur. patiatur X ( cf. coget 21 dicet 28) quid est autem nequius aut turpius ecfeminato eff. G 1 e corr. R 2 V rec viro? ne iustitia quidem sinet te ista facere, cui minimum esse videtur in hac causa loci; loqui X corr. V c? quae tamen ita dicet dupliciter esse te iniustum, cum et alienum adpetas, appetas V 2 qui mortalis natus condicionem conditionem GKV postules inmortalium et graviter feras te, quod utendum acceperis, reddidisse. 3.37. prudentiae vero quid quod R 1 respondebis docenti virtutem sese esse contentam, quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate? quae si extrinsecus religata pendeat et non et oriatur et ante oriatur om. KR a se et rursus ad se revertatur et omnia sua complexa nihil quaerat aliunde, non intellego, cur aut verbis tam vehementer orda aut re tantopere expetenda videatur —ad haec bona me me V ( eras. si) si revocas, Epicure, pareo, sequor, utor te ipso duce, obliviscor etiam malorum, ut iubes, eoque facilius, quod ea ne in malis quidem ponenda censeo. sed traducis cogitationes meas ad voluptates. quas? corporis, credo, aut quae propter corpus vel recordatione vel spe cogitentur. num quid est aliud? rectene interpretor interprecor K 1 V sententiam tuam? solent enim isti negare nos intellegere, quid dicat Epicurus. 3.38. hoc dicit, et hoc ille acriculus agriculus X corr. V c me audiente Athenis senex Zeno, istorum acutissimus, contendere et magna voce dicere solebat: eum esse Epic. fr. 446 beatum, qui praesentibus voluptatibus frueretur confideretque se fruiturum aut in omni aut in magna parte vitae dolore non interveniente, aut si interveniret, si summus foret, futurum brevem, sin productior, plus habiturum iucundi quam mali; haec cogitantem fore beatum, praesertim cum cum add. V c si s R 2 ( ft. rectius, sed cf. fin. 1, 41 ad ea cum accedit) om. X et ante perceptis bonis contentus esset et nec mortem nec deos extimesceret. add. Hei. habes formam Epicuri vitae beatae verbis Zenonis expressam, nihil ut possit negari. Quid ergo? 3.39. huiusne vitae propositio et cogitatio aut Thyestem levare poterit aut Aeetam, aetam X ( ex aetem K 1 ) oetam K 2 R c? cf. p. 331,3 de quo paulo ante dixi, aut Telamonem pulsum patria exulantem atque egentem? in quo haec admiratio fiebat: Hi/cine hicine BR 2 haecine X est ille Te/lamon, Telamo Turn. sed cf. Str. p. 64 modo quem glo/ria ad caelum e/xtulit, Quem a/spectabant, cui/us ob os Grai Graii s Graj La. Lucr. 3, 374. cf. epist. 9, 26 o/ra obverteba/nt sua? Trag. inc. 93 3.40. quodsi cui, ut ait idem, simul animus cum re concidit animus rem condidit X corr. V c s , a gravibus illis antiquis philosophis petenda medicina est, non est non V est si non X ab his voluptariis. quam enim isti bonorum copiam dicunt? fac sane esse summum bonum non dolere—quamquam id non vocatur voluptas, sed non necesse est nunc omnia—: idne est, quo traducti luctum levemus? sit sane summum malum dolere: dolore in dolere corr. G 2 K 2 V 2 in eo igitur qui non est, si malo careat, continuone fruitur summo bono? 3.41. Quid tergiversamur, Epicure, nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem, cum os perfricuisti, soles dicere? sunt haec tua verba necne? in eo quidem libro, qui continet Epic. p. te/lous fr. 67 p. 119, 16 omnem disciplinam tuam,—fungar enim iam interpretis munere, ne quis me putet fingere—dicis haec: nec equidem habeo, quod intellegam bonum illud, detrahens eas voluptates quae sapore percipiuntur, detrahens eas quae rebus percipiuntur veneriis, detrahens eas quae rebus percipiuntur venereis detrahens add. in mg. V c om. rell. cf. praef. et locos ab Usenero ad fr. 67 congestos eas quae auditu e e Sor. et ( cf. 23 ex formis) cantibus, detrahens eas etiam quae ex formis percipiuntur oculis detrahens eas supra oculis add. K 2 suavis motiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gignuntur quolibet quelibet V 1 quodlibet K 1 sensu. nec vero ita dici potest, mentis laetitiam solam esse in bonis. laetantem enim mentem ita novi: spe eorum omnium, quae supra dixi, fore forte G 1 K 1 ut natura is natura is naturalis X natura iis s potiens dolore careat. 3.42. atque haec quidem his verbis, quivis ut intellegat, quam voluptatem norit Epicurus. deinde paulo infra: saepe quaesivi inquit Epic. ib. fr. 69 ex is qui appellabantur sapientes, quid haberent quod in bonis quid in boni GV (quod V 2 ) R 1 (in exp. 1 ) quidboni K 1 quid in bonis K 2 B quod in bono Gr. relinquerent, si illa detraxissent, nisi si vellent voces iis fundere: nihil ab is potui cognoscere. qui si virtutes ebullire volent et sapientias, sapientiam V 2 nihil aliud dicent nisi eam viam, vi am K viam V ( exp. 2 ) vim quae fiant ureae vol. Non. quae G qua efficiantur eae eae haec K voluptates quas supra dixi. qui si ... 7 dixi Non. 26, 19 quae secuntur, sequuntur GR in eadem sententia sunt, totusque liber, qui est alt. est om. X add. V 2 de summo bono, refertus est et verbis et sententiis talibus. 3.43. ad hancine igitur vitam Telamonem illum revocabis, ut leves aegritudinem, et si quem tuorum adflictum maerore videris, videbis R 1 huic ut huic V tu huic Str. p. 58 ( non male, sed v. 10 ut pro et Non. C A D A ) acipenserem accipenserem X ( cf. fat. fr. 5 ) accipienserem Non. V 2 ( pen) (acup. fin. 2,91 cf. 24. 5 ) potius quam aliquem Socraticum libellum dabis? et si... 12 dabis Non. 550, 18 hydrauli h gD PA l l fere X hydraulis V 2 hortabere ut audiat voces potius quam Platonis? expones, exponens X corr. V 2 quae spectet, spectat K florida et varia? fasciculum ad naris admovebis? incendes odores et sertis redimiri iubebis et rosa? si vero aliquid etiam—, tum plane luctum omnem absterseris. 3.44. haec Epicuro confitenda sunt aut ea, quae modo expressa ad verbum dixi, tollenda de libro vel totus liber potius abiciundus; est enim confertus voluptatibus. Quaerendum igitur, quem ad modum aegritudine privemus privemur X corr. K 2 R 2 V 3 eum qui ita dicat: Pol mi/hi fortuna ma/gis nunc defit qua/m quam quod G 1 genus. Enn. Thyest. sc. 354 Na/mque namque neque K regnum su/ppetebat mi, mihi X corr. Grotius u/t scias, quanto e/ loco, Qua/ntis opibus, qui/bus de rebus la/psa fortuna a/ccidat. occidat Ribb. sed cf. Th. l. l. I p. 290 quid? huic calix mulsi impingendus est, ut plorare desinat, quid? plorare se desinat Non. 545, 20 aut aliquid eius modi? ecce tibi ex altera parte ab eodem poëta; ex opibus summis opis egens, Hector, haector X tuae —huic subvenire debemus; quaerit enim auxilium: Qui/d petam prae/sidi praesidii X aut e/xequar quo/ve nunc Ennius Andr. sc. 85. 6 Au/xilio e/xili exilii X (exillii K 1 ) de hiatu cf. Plaut. Aul. 142 al. ( Jacobsohn, Quaest. Plaut. Gött. 1904 p. 21 ) au/t fugae fugae s Bentl. fuga fre/ta sim? A/rce et urbe o/rba sum. quo a/ccidam? accedam X (accedam' K) corr. s quo a/pplicem? Cui/ nec arae pa/triae domi stant, fra/ctae et disiectae/ iacent, Fa/na flamma de/flagrata, to/sti alti alii X corr. M 2 s stant pa/rietes De/formati atque a/biete crispa— scitis quae sequantur, et illa in primis: ilium primis X corr. Tr. illud in primis V c s cf. p. 260, 26 O pa/ter, o patria, o Pri/ami domus, Saeptum a/ltisono cardi/ne templum! Vidi e/go te adstante dstantem X ( def. Va. ) sed m eras. in V astante p. 260, 22 ope ba/rbarica Tecti/s caelatis la/queatis, Auro e/bore instructam re/gifice. regificem X sed m exp. K 1 B 3.45. o poëtam egregium! quamquam ab his cantoribus Euphorionis Euphorioneis V ei in r. 1autc contemnitur. sentit omnia repentina et necopinata esse graviora; exaggeratis igitur regiis regis X corr. s opibus, quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit? Haec o/mnia vidi infla/mmari, Enn. ib. 92.97 cf. p.260, 22 sqq. Priamo/ vi vitam evi/tari, Iovis a/ram sanguine sanguine KR c Non. sanguinem GR 1 V tu/rpari. Iovis... turpari Non. 181, 1 3.46. praeclarum carmen! est enim et rebus et verbis et modis lugubre. Eripiamus huic aegritudinem. quo modo? conlocemus in culcita plumea, psaltriam adducamus, eripiamus ... 341, 1 adducamus Non. 542, 17 aducamus G 1 R 1 V 1 ( corr. G 2 R c V 2 ) demus damus X supra a scr. V c aut 1 hedycrum, hedrycrum G 1 R 1 V 1 aut c hedrycum R 1 V 1 aedricrum G od. add. Po. psaltriam adducamus, hedychri incendamus scut. Mdv., sed he- dychrum unguentum est non suffimentum, Diosc, 1.58 al. nihil add. Se neque G. Dittmann qui litteris ad me datis scutellam idem esse statuit atque scutram Plaut. Persa 89 Cato agr. 157, 11; sed cf. p. 339, 15; 431, 27 odorum incendamus scutellam, dulciculae potionis aliquid videamus dulciculae videamus Prisc. GL. II p. 105, 21 Anon. Class. auct. ed. Mai 8, 165 et cibi? haec tandem bona sunt, quibus aegritudines gravissumae detrahantur? tu enim paulo ante ne intellegere interrogandi signa pos. Po. cf. § 43. 4 quidem te te quidem, W corr. Lb. We. cl. v. 24, ac. 2, 140. fin. 2, 7. 20. 30. nat. deor. 1, 111 alia ulla ulla V 2 W multa X dicebas. revocari igitur oportere a oportere a s oportet ea X (o. eum a V 3 ) maerore ad cogitationem bonorum conveniret mihi cum Epicuro, si, quid esset bonum, conveniret. Dicet aliquis: quid ergo? tu Epicurum existimas Epic. fr. 440 existimas s existimabas ista voluisse, aut libidinosas eius fuisse sententias? ego vero minime; video enim ab eo dici multa severe, multa praeclare. itaque, ut saepe dixi, de acumine agitur eius, non de moribus; quamvis spernat spert X (sperant G 1 ) corr. V c aut 1 voluptates eas quas modo laudavit, ego tamen meminero quod quid G videatur ei summum bonum. non enim verbo solum posuit voluptatem, sed explanavit quid diceret: saporem inquit et corporum complexum et ludos Epic. fr. 67 atque cantus et formas eas quibus oculi iucunde moveantur. num fingo, num mentior? cupio refelli. quid enim laboro nisi ut veritas in omni quaestione explicetur? 3.47. 'at at ad V idem ait non crescere voluptatem dolore fr. 419 detracto, detractos G 1 V 1 esse V c s om. X summamque esse voluptatem nihil dolere. dolore V 1 ' paucis verbis tria magna peccata: unum, quod secum ipse pugnat. modo enim ne suspicari quidem se quicquam bonum, nisi sensus quasi titillarentur titilarentur R 1 VG 2 ( ex titul.) voluptate; nunc autem summam voluptatem esse dolore carere: potestne magis secum ipse pugnare? alterum peccatum, quod, cum in natura tria sint, sunt G 1 unum gaudere, alterum dolere, tertium nec gaudere prius gaudere om. K 1 nec dolere, hic primum et tertium putat idem esse nec distinguit a non dolendo voluptatem. tertium peccatum commune cum quibusdam, quod, cum virtus maxime expetatur maxime expetatur in r. V c eiusque adipiscendae causa philosophia quaesita sit, ille a a om. G 1 virtute summum bonum separavit. 3.48. 'at at ac R 1 laudat Epic. fr. 507 saepe virtutem'. et quidem C. Gracchus, sqq. grachus G 1 (gracchi 23) K cum largitiones maximas fecisset et effudisset effundisset X corr. K 1 V 1 aerarium, verbis tamen defendebat aerarium. quid verba audiam, cum facta videam? L. L. add. V c om. X ( ut p. 223, 13 M. ante Crassum) cf. Verr. 4, 195 Piso ille Frugi semper contra legem frumentariam dixerat. is lege lata consularis ad frumentum accipiundum accipiendum G 1 K venerat. animum animam X corr. R 1? K 2 advertit Gracchus in contione Pisonem stantem; quaerit audiente p. R., qui sibi constet, cum ea lege frumentum petat, quam dissuaserit. dissuas serat G 1 nolim inquit mea bona, Gracche, tibi viritim dividere libeat, sed, si facias, facies K partem petam. parumne parumne satis ss. V 2 declaravit vir gravis et sapiens lege Sempronia patrimonium publicum dissupari? lege orationes Gracchi, patronum aerarii esse dices. 3.49. negat Epicurus sqq. Epic. fr. 506. 584. 459 iucunde posse vivi, nisi cum virtute vivatur, negat ullam in sapientem vim esse fortunae, tenuem victum antefert copioso, negat ullum esse tempus, quo sapiens non beatus sit. omnia philosopho digna, sed cum voluptate pugtia. non istam dicit voluptatem . dicat quamlibet; nempe eam dicit, in qua virtutis nulla pars insit. age, si voluptatem non intellegimus, ne dolorem quidem? nego igitur eius eius om. R 1 esse, qui quid X d del. in RV dolore dolorem X corr. s autem illi summum malum metiatur, mentionem facere virtutis. 3.50. Et queruntur quidam Epicurei, viri optimi—nam nullum genus est minus malitiosum—, me studiose dicere contra Epicurum. ita credo, de honore aut de dignitate contendimus. mihi summum in animo bonum videtur, illi autem in corpore, videtur in corp. K 1 mihi in virtute, illi in voluptate. et illi pugt, et quidem vicinorum fidem implorant—multi autem sunt, qui statim convolent —; ego sum is qui dicam me non laborare, actum habiturum, quod egerint. 3.51. quid enim? de bello Punico agitur? de quo ipso cum aliud M. Catoni, aliud L. Lentulo videretur, nulla inter eos concertatio concertatio er in r. V concertio K umquam fuit. hi nimis iracunde agunt, praesertim cum ab is non sane animosa defendatur sententia, pro qua non in senatu, non in contione, contentione R 1 non apud exercitum neque ad ad apud V 2 censores dicere audeant. sed cum istis alias, et eo quidem animo, nullum ut certamen instituam, verum dicentibus facile cedam; tantum admonebo, si maxime verum sit ad corpus omnia referre sapientem sive, ut honestius dicam, nihil facere nisi quod expediat, sive omnia referre ad utilitatem suam, quoniam haec plausibilia non sunt, ut in sinu in sinu insignum vel in signum RG 1 K 1 in sinum K 1 e corr. G 2 V gaudeant, gloriose loqui desit. Otto, Sprichw. 1656 Cyrenaicorum restat sententia; 4.8. Non mihi videtur omni omnia X corr. K 2 R 1 V() animi perturbatione posse sapiens vacare. Aegritudine aegritudine V quidem hesterna disputatione videbatur, nisi forte temporis causa nobis nobis s novis Gr. novi X (nōvi V rec ) adsentiebare. absenti abare G ( et 2) asentiabare R 1 ( ass. 2? ) asentiabaere V 1 assentiebare KV rec Minime vero; nam mihi egregie aegregiae X (agr- V 1 -ie G) probata est oratio tua. Non igitur existumas cadere in sapientem aegritudinem? Prorsus non arbitror. Atqui, si ista perturbare animum sapientis non potest, nulla poterit. quid enim? metusne conturbet? at at s et X earum rerum est absentium metus, quarum praesentium est aegritudo; sublata et sublatus KR igitur aegritudine sublatus est metus. restant duae perturbationes, laetitia gestiens et libido; quae si non cadent in sapientem, semper semper K c ex sip mens erit tranquilla sapientis. 5.12. Non mihi videtur ad beate vivendum satis posse virtutem. At ad V 1 hercule Bruto meo videtur, cuius ego iudicium, pace tua dixerim, longe antepono tuo. Non dubito, nec id nunc agitur, tu illum quantum ames, sed hoc, hoc s de hoc X quod mihi dixi videri, quale sit, de quo a te disputari volo. Nempe negas ad beate vivendum satis posse virtutem? Prorsus nego. Quid? ad recte honeste laudabiliter, postremo ad bene vivendum satisne est praesidi praesidii KV 2 in virtute? Certe satis. Potes igitur aut, qui male vivat, non eum miserum dicere aut, quem bene fateare, eum negare beate vivere? Quidni possim? possum K nam etiam in tormentis recte honeste laudabiliter laudabiliter V ( ss. 2 ) et ob eam rem bene vivi potest, dum modo intellegas, quid nunc num K dicam bene. dico enim constanter graviter sapienter fortiter. 5.82. Stoicorum quidem facilis conclusio est; qui cum finem bonorum esse esse om. H senserint congruere congruę G 1 naturae cumque ea convenienter vivere, cum id sit in sapientis sapientis Lb. sapiente situm non officio solum, verum etiam etiam om. H potestate, sequatur necesse est, ut, cuius in potestate summum bonum, in eiusdem vita beata ita ista V 1 sit. ita fit semper vita beata sapientis. Habes, quae fortissime de beata vita dici putem et, quo modo nunc est, nisi quid tu melius attuleris, etiam verissime. Melius equidem adferre nihil possum, sed a te impetrarim lubenter, ut, nisi molestum sit, sit est Ha. quoniam te nulla vincula impediunt ullius ullius V 3 B Corr s illius X certae disciplinae libasque ex omnibus, quodcumque te maxime specie veritatis movet,—quod paulo ante paulo ante 438,22 Peripateticos veteremque Academiam hortari videbare, ut sine retractatione libere dicere dicerent G ( corr. 1 ) RV ( corr. rec ) auderent audirent K sapientis esse semper beatissimos, id velim audire, quem ad modum his putes consentaneum esse id dicere. multa multi K 1 enim a te contra istam sententiam dicta sunt et Stoicorum ratione conclusa. | |
|
