2. Cicero, Tusculan Disputations, 1.18-1.30, 1.32, 1.37-1.48, 1.51, 1.53-1.55, 1.57-1.58, 1.60, 1.62-1.63, 1.65-1.66, 1.69-1.79, 1.82-1.84, 1.87-1.91, 1.93-1.94, 1.97-1.100, 1.102-1.112, 4.35, 4.83 (2nd cent. BCE - 1st cent. BCE)
1.18. Mors igitur ipsa, quae videtur notissima res esse, quid sit, primum est videndum. sunt enim qui discessum animi a corpore putent putent s ( cf. censeant) putant X (varietatem modorum def. Gaffiot, Le subjonc- tif de subordination Paris 1906 p. 52) esse mortem; sunt qui nullum censeant fieri discessum, sed una animum et corpus occidere, animumque in corpore extingui. qui discedere animum censent, cessent V 1 alii statim dissipari, alii diu permanere, alii semper. quid sit porro ipse animus aut ubi aut unde, magna dissensio est. aliis cor ipsum animus aut ubi... 227.1 animus in mg. G 1 aut unde... dicuntur Non. 66,5 videtur, ex quo excordes, vecordes vec. HM vaec. VG 1 (sed a 1 )R 1 ( sed a 1? ) Nonii codd. pr. F H vęc. K concordesque vecordes excordes concordes H signis transponendi non satis dilucidis additis dicuntur quid igitur sit animus... est. nam animus ab ani- ma dictus est (227, 12). aliis ... 227, 2 dicuntur H et Nasica ille prudens bis consul Corculum et egregie cordatus homo, catus Aelius Sextus . Ennius ann. 331 Empedocles animum esse censet cordi suffusum sanguinem; aliis pars quaedam cerebri visa est animi animi om. K 1, post princip. add. c principatum tenere; aliis nec cor ipsum placet nec cerebri quandam partem esse animum 1.19. sed alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum; animum autem alii animam, ut fere nostri— declarat nomen: ut fere nostri declarant nomen. nam W corr. Dav. declarant nomina Sey. nam et agere animam et efflare dicimus et animosos et bene animatos et ex animi sententia; ipse autem animus ab anima dictus est—; Zenoni Zeno fr. 134. Stoico animus ignis videtur. sed haec quidem quae dixi, cor, cerebrum, animam, ignem volgo, reliqua fere singuli. ut multo multo Bentl. multi cf. Lact. inst. 7, 13, 9 opif. 16, 13 ante veteres, proxime autem Aristoxenus, musicus idemque philosophus, ipsius corporis intentionem quandam, velut in cantu et fidibus quae a(rmoni/a armonia W cf. I 24.41 dicitur: sic ex corporis totius natura et figura varios motus cieri tamquam in cantu sonos. 1.20. hic ab artificio suo non recessit et tamen dixit aliquid, quod ipsum quale esset erat multo ante et dictum et explanatum a Platone. Xenocrates Xen. fr. 67 animi figuram et quasi corpus negavit esse ullum, ull in r. V c ullum s numerum verum X cf. ac. 2,124 dixit esse, cuius vis, ut iam ante Pythagorae visum erat, in natura maxuma esset. eius doctor Plato triplicem finxit animum, animam X ( sed u supra a V 1? ) cuius principatum, id est rationem, in capite sicut in arce posuit, et duas partes parere separare X in parere corr. V c (e priore loco iterum ss. V 3 ) voluit, iram et cupiditatem, quas quas-cupiditatem om. H locis disclusit: disclusit om. X add. V 2 R rec s (suis add. s ) cf. I,80 Pr. 32 iram in pectore, cupiditatem supter subter RHK 1 ( l sup ss. K 2 ) collocavit V 2 praecordia locavit. Plato ... 228, 2 locavit H 1.21. Dicaearchus dice archus KRV dicaearc us | G 1 autem in eo sermone, quem Corinthi chorinthi GK habitum tribus libris exponit, doctorum dictorum X, corr. in KV hominum disputantium primo libro multos loquentes facit; duobus Pherecratem pherecraten G pthiotam X (pth. G phiot. K) quendam Phthiotam senem, quem ait a Deucalione ortum, disserentem inducit nihil esse omnino animum, animum omnino K et hoc esse nomen totum ie, frustraque et post frustraque add. V 1? vix recte animalia et animantis animantes V 2 appellari, neque in homine inesse animum vel animam nec in bestia, vimque omnem eam, qua vel agamus quid vel sentiamus, in omnibus corporibus vivis aequabiliter aequabiliter V (exp. m. vet.) esse fusam nec separabilem a corpore esse, quippe quae nulla sit, nec sit quicquam nisi corpus unum et simplex, ita figuratum ut temperatione naturae vigeat et sentiat. 1.22. Aristoteles, longe omnibus—Platonem semper excipio—praestans et ingenio et diligentia, cum quattuor nota illa genera principiorum esset complexus, e quibus omnia orerentur, orirentur H s quintam quandam naturam censet esse, esse esset GR 1 e corr. e qua equa G 1 ( in mg. de) K 1 (equae K 2 ut v. ) R esse qua V (quae V 2 ) sit mens; cogitare enim et providere et discere et docere et invenire aliquid et tam multa alia alia X exp. V vet , cf. 247,14 meminisse, amare odisse, cupere timere, angi laetari, haec et et om. H similia eorum in horum quattuor generum inesse nullo nullo numero H putat; quintum genus genus om. H adhibet vacans nomine et sic sic exp. V vet ipsum animum e)ndele/xeian endelecheian GKVH, sed in R inter e et a graecum com- pendium diphthongi ei ( ) scriptum est appellat appellant G 1 V 1 novo nomine quasi quandam continuatam motionem et perennem. Nisi quae me forte fugiunt, fugiunt (exp. m. vet.) V haec hae V rec s sunt fere omnium post fere add. V 2 de animo sententiae. Aristoteles cum quattuor ... 229, 3 de animo sentiae H Democritum enim, magnum illum quidem virum, sed levibus et rotundis corpusculis efficientem animum anim um V ( ss. c ) concursu quodam fortuito, omittamus; nihil est enim apud istos, quod non atomorum turba conficiat. nihil... eorum t. conficiat Non. 269,12 1.23. Harum sententiarum quae vera sit, deus aliqui aliquis V rec s viderit; harum ... viderit Lact. inst. 7,8, 9 (postquam breviter ad § 18—22 respexit) quae veri simillima, magna quaestio est. harum ... 9 quaestio est H utrum igitur inter has sententias diiudicare malumus an ad propositum redire? Cuperem equidem utrumque, si posset, sed est difficile confundere. quare si, ut ista non disserantur, liberari mortis metu possumus, possimus K 2 id agamus; sin id non potest nisi hac quaestione animorum explicata, nunc, si videtur, hoc, illud alias. Quod malle te intellego, id puto esse commodius; efficiet enim ratio ut, quaecumque vera sit earum sententiarum quas exposui, mors aut malum non sit aut sit bonum potius. 1.24. nam si cor cor s. G aut sanguis aut cerebrum est animus, certe, quoniam est corpus, interibit cum reliquo corpore; corpore V c s tempore X si anima est, fortasse dissipabitur; si ignis, extinguetur; si est Aristoxeni harmonia, harmonia GKR arm.V arm. H dissolvetur. quid de Dicaearcho dicam, qui nihil omnino animum dicat esse? efficiet ... 25 dicit esse H his sententiis omnibus nihil post mortem pertinere ad quemquam potest; pariter enim cum vita sensus amittitur; non sentientis autem nihil est ullam in partem quod intersit. reliquorum sententiae spem adferunt, si te hoc forte delectat, posse animos, cum e corporibus excesserint, in caelum quasi in domicilium suum pervenire. Me vero delectat, idque primum ita esse velim, deinde, etiamsi non sit, mihi persuaderi tamen velim. Quid tibi ergo opera nostra opus est? num eloquentia Platonem superare possumus? evolve diligenter eius eum librum, qui est de animo: anima ex -o V c? amplius quod desideres nihil erit. Feci mehercule, et quidem saepius; sed nescio quo modo, dum lego, adsentior, cum posui librum et mecum ipse de inmortalitate imm. GR animorum coepi cogitare, adsensio omnis illa elabitur. Quid? 1.25. hoc dasne aut manere animos post mortem aut morte ipsa interire? Do vero. Quid, quod K 1 (corr. 2 ) R si maneant? Beatos beatas V esse concedo. Sin intereant? Non esse miseros, quoniam ne sint quidem; iam iam cf. p. 225,21 ac. 2, 109 al. (Mue) istuc coacti a te paulo ante concessimus. Quo modo igitur aut cur mortem malum tibi videri dicis? quae aut beatos nos efficiet animis manentibus aut non miseros sensu carentis. carentes V 2 1.26. Expone igitur, nisi molestum est, primum, si potes, potest G 1 animos remanere post mortem, tum, si minus id obtinebis obtenebis GR 1 V —est enim arduum—, docebis carere omni malo mortem. ego enim istuc ipsum vereor ne ne me G malum sit non dico carere sensu, sed carendum esse. Auctoribus quidem ad istam sententiam, quam vis obtineri, uti optimis optineri V possumus, quod in omnibus causis et debet et solet valere plurimum, et primum quidem omni antiquitate, quae quo propius propius opius in r. V c aberat ab ortu et divina progenie, hoc melius ea fortasse quae erant vera vera ss. K c veru ( aaper- tum! ) in vera corr. R cernebant. cercebant G 1 (corr. ipse) R cernebant K cerneba t V (-bat s ) Itaque unum illud erat insitum priscis illis, quos cascos cassos R cassus K 1 ann. 24 appellat Ennius, esse in morte sensum neque excessu vitae sic deleri hominem, ut funditus interiret; 1.27. idque idquae G 1 RV 1 cum multis aliis rebus, tum e pontificio iure et e caerimoniis caer. V cer. GKR sepulcrorum intellegi licet, quas maxumis ingeniis praediti nec tanta cura coluissent nec violatas tam inexpiabili inexpiabile X -i in r. V 1? s religione sanxissent, nisi haereret in eorum mentibus mortem non interitum esse omnia tollentem atque delentem, sed quandam quasi migrationem commutationemque vitae, quae in claris viris et feminis dux in caelum soleret esse, in ceteris humi retineretur et permaneret tamen. 1.28. ex hoc et nostrorum opinione Romulus in caelo cum diis agit aevum ann. 115, ut famae adsentiens dixit Ennius, et apud Graecos indeque perlapsus ad nos et usque ad Oceanum Hercules et ante retin. add. V c et perm.... 20 hercules fere omnia in r. V 1 tantus et tam praesens habetur deus; hinc Liber Semela natus eademque famae celebritate Tyndaridae fratres, qui non modo adiutores in proeliis victoriae populi Romani, sed etiam nuntii fuisse perhibentur. quid? Ino ino sed o in r. V 1 Cadmi inhoc admi G 1 filia nonne nonne ex nomine K 2 LEGKOE |ea R LEGKOQEA GKV ( Q in r. ) *leukoqe/a nominata a Graecis Matuta mutata K 1 V 1 (ut v.) Nonii L 1 habetur a nostris? Quid?...nostris Non. 66, 13 quid? totum prope caelum, ne pluris persequar, persequar pluris K nonne humano genere completum est? 1.29. si vero scrutari vetera et ex is illis Lact. ea quae scriptores Graeciae prodiderunt eruere coner, ipsi illi maiorum gentium dii ipsi maiorum gentium dii Aug. civ. 8,5 qui habentur qui habentur om. Aug. hinc nobis a ante nobis add. V 2 s Lact. Aug. cf. Progr. 24 profecti in caelum reperientur. repperientur X (sed 1. p del. R 1? ) Aug. quaere, quorum demonstrentur quare quoniam demonstrantur Lact. demonstrentur Aug. demonstrantur X, sed a in e corr. G 1 demonstran in r. V 1 sepulcra in Graecia; reminiscere, quoniam es initiatus, es initiatus hinc Lact. inst. 1, 15 Atticum cum Cicerone colloqui conclusit, cf. Po. Herm. 46 p. 629 quae tradantur mysteriis: mist. KV tum denique, quam hoc late pateat, intelleges. Si vero. .. 232, 5 intelleges Lact. inst. 1, 15, 24 Aug. cons. euang. 1, 23, 32 sed qui nondum ea quae multis post annis homines tractare coepissent add. Po. tractari coepta sunt Keil physica phisica X didicissent, dicissent R 1 tantum sibi persuaserant, quantum natura admonente cognoverant, cognoverunt X corr. V c rationes et causas rerum non tenebant, visis visis eqs. asyndeton suspectum quibusdam saepe movebantur, isque maxime nocturnis, ut viderentur ei, eil illi K 2 hi in r. V 1 qui vita excesserant, vivere. 1.30. Ut porro firmissimum hoc adferri videtur videretur V c cur deos esse credamus, quod quod quia K 2 nulla gens tam fera, nemo omnium hominum K tam sit sit K 2 V 2 s inmanis, fit X inmani s R imm. KH cuius mentem non imbuerit deorum deorum K div in r. V 1 opinio (multi de diis prava sentiunt—id enim idem K 1 (id enim 2 ) RH vitioso more effici solet—, omnes tamen esse vim et naturam divinam arbitrantur, nec vero id conlocutio hominum aut consessus consessus Bouhier (cf. Legg. II, 13) consensus efficit, effecit Bouhier non institutis opinio est nec... opinio est in r. K 1 confirmata, non legibus; omni omnia R omni V autem in re consensio omnium omnium hominum R 1 gentium lex naturae putanda est Porro infirmissimum ... 20 putanda est H )—quis est igitur, qui suorum mortem primum non eo lugeat, quod eos orbatos vitae commodis arbitretur? tolle hanc opinionem, luctum sustuleris. nemo enim maeret suo suo K incommodo: dolent fortasse et anguntur, sed illa lugubris lamentatio fletusque maerens ex eo est, quod eum, quem dileximus, vitae commodis privatum arbitramur idque sentire. idque sentire eras. in V atque haec ita sentimus natura duce, nulla ratione nullaque doctrina. Maxumum vero argumentum maximum KR 1 (u ss. 1 ) maxu mu m vero argumentum V ( ss. 2 ) est naturam ipsam de inmortalitate animorum tacitam iudicare, quod omnibus curae sunt, et maxumae maxume X (-ime K) quidem, quae post mortem futura sint. sunt K 2 Caecil. com. 210 serit arbores, quae alteri altero K 1 saeclo saeculo K 1 V 2 suppl. s (cf. Cato m. 24) ille ' cod. Aug. ' prosint, ut ait Statius in Synephebis, sinephebis KV sine phebis GR (coni. 1 ) quid spectans expectans V nisi etiam postera saecula ad se pertinere? ergo arbores seret diligens agricola, quarum aspiciet bacam ipse numquam; vir magnus leges instituta rem publicam non seret? non seret V c (1. n in r.) s conseret GKR quid procreatio liberorum, quid propagatio propagatio progatio R prorogatio V 1 nominis, quid adoptationes filiorum, quid testamentorum diligentia, quid ipsa sepulcrorum monumenta elogia significant nisi nos futura etiam cogitare? Quid? 1.32. illud illũ K 1 num dubitas, quin specimen naturae capi deceat ex optima quaque natura? quae est melior igitur in hominum genere natura quam eorum, qui se natos ad homines iuvandos tutandos conservandos arbitrantur? abiit ad deos Hercules: numquam abisset, nisi, cum inter homines esset, eam sibi viam viam s. v. add. K 2 munivisset. vetera iam ista et religione omnium consecrata: quid in hac re p. tot tantosque viros ob rem p. ob rem p. b r in r. V 1 ob re p. K ob rē p. ( er. ublică) G interfectos cogitasse arbitramur? isdemne ut finibus nomen suum quibus vita terminaretur? nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret ad mortem. 1.37. frequens enim consessus quos... con in r. K 1 consessus s consensu X, s in fine add. V 1 theatri, in quo sunt mulierculae et pueri, movetur audiens tam grande carmen: A/dsum Trag. inc. 73 atque advenio A/cherunte acher onte K (u ss. c ) vi/x via alta atque a/rdua Pe/r speluncas sa/xis structas a/speris pende/ntibus Ma/xumis, ubi ri/gida constat cra/ssa crassa s. v. add. K c caligo i/nferum, ubi ...inferum Non. 272,39 tantumque valuit error—qui mihi quidem iam sublatus videtur—, ut, corpora cremata cum scirent, tamen ea fieri apud inferos fingerent, quae sine corporibus nec fieri possent possunt V 2 nec intellegi. animos enim per se se s. v. add. V c ipsos viventis vigentis ex viventis V 1 non poterant mente complecti, formam aliquam figuramque quaerebant. inde Homeri tota ne/kuia, NECUIA KRV ( sed A in p A corr. 1 ) necyia mai. litt. G NErCUO mantia RK nepsyomantia mai. litt. G psichomantia, sed psicho in r. V 1 aut 2 ( ex div. 1, 132 ) corr. Dav. inde ea quae meus amicus Appius nekuomantei=a faciebat, inde -de in om. K 1 add. c in vicinia vitia KRV 1 (vicinia corr. 1 ) vicia G nostra Averni lacus, u/nde animae excita/ntur obscura u/mbra opertae, apertae ( vel ę, -e K 1 ) opertę corr. V 1 K 2 ima/gines mo/rtuorum, alto o/stio hostio alte (altę K 1 ) ostio s alto corr. K 2 V 1aut2 s . locum rest. Leo. alii aut imagines mortuorum in fine relicta male Ciceroni ipsi tribuunt aut ibi mort. imagines scribunt (praeterea aperto ex ostio Mdv. opertae ex ostio Ribb. altae Klotz) Acheru/ntis, acheruntis (acherontis KV 1 e corr. ) s. s. imagines mortuorum X salso sa/nguine. Trag. inc. 76 cf. Leo Progr. Gott. 1910 p. 21. has tamen imagines loqui volunt, quod fieri nec sine lingua nec sine palato nec sine faucium laterum pulmonum vi et figura potest. nihil enim animo videre poterant, ad oculos omnia referebant. 1.38. Magni autem est ingenii sevocare sevocare Aug. revocare W mentem a sensibus et cogitationem ab consuetudine a consuetudine V ( ult. e ex o) abducere. Quidam enim nihil animo ... 9 abducere H magni.. 9 abducere Aug. epist. 137,5 itaque credo equidem etiam alios tot saeculis, sed quod quot G litteris exstet, extet K cf. Lact. inst. 7, 8, 7 Aug. epist. 137,12 Pherecydes Syrius syrus X syrius s Aug. primus primum W primus Bentl. atque hoc legisse videtur Aug. : 'quod apud Graecos olim primus Pherecydes Syrius cum disputavisset', dixit animos esse hominum sempiternos, antiquus antiquo s K 1 R 1 sane; fuit enim meo regte gentili. hanc opinionem discipulus eius Pythagoras maxime confirmavit, qui cum Superbo regte in Italiam venisset, tenuit Magnam illam Graeciam cum honore honore del. V vet honore et disc. s disciplina, tum etiam auctoritate, multaque saecula postea sic viguit Pythagoreorum nomen, ut nulli alii docti viderentur. iderentur V sed redeo ad antiquos. rationem illi sententiae suae non fere reddebant, nisi quid erat numeris aut descriptionibus descriptionibus B s discriptionibus X (discretionibus V) explicandum: 1.39. Platonem ferunt, ut Pythagoreos cognosceret, in Italiam venisse ad venisse adscr, in mg. et in ea (ita P) cum alios multos tum archytam (ut crithitã P) timeumque cognovit (et timęum invenisse R)V c R rec P al., ( cf. fin. 5,87 ), unde V c post ferunt (21) add. qui, tum corr. venit ed dicisse ( voluit ut v. edidicisse pro et dedicisse) signo inter haec verba ut ante notam mg. addito et didicisse dedicisse GR Pythagorea omnia primumque de animorum aeternitate non solum sensisse idem quod Pythagoram, sed rationem etiam attulisse. quam, nisi quid rationes. . quas V 2? adtul. V dicis, praetermittamus et hanc totam spem inmortalitatis relinquamus. An tu cum me in summam exspectationem adduxeris, deseris? deseres V 2 s errare mehercule me errare hercule K mehercules V 2 malo cum Platone, quem tu quanti facias scio et quem ex tuo ore admiror, quam cum cũ i. r. V rec istis vera sentire. 1.40. Macte mac in r. V c virtute! Macte virtute Non. 341, 37 ego enim ipse cum eodem ipso ipso cf. div. 2, 95 isto We. non invitus erraverim. num igitur dubitamus—? an sicut pleraque? quamquam hoc quidem minime; persuadent enim mathematici terram in medio mundo sitam ad universi caeli complexum quasi puncti instar optinere, quod ke/ntron centron X (ante Vitr. praeterea ap. Rom. non invenitur) illi vocant; eam porro naturam esse quattuor omnia gignentium corporum, ut, quasi partita habeant inter se ac divisa momenta, terrena et umida umida RG 1 V 1 ( add. G 1 V 1 ) suopte nutu et suo pondere ad paris angulos in terram et in mare mari X mare K 2 s ferantur, reliquae duae partes, una ignea altera animalis, ut illae superiores ille GKV superioris X in medium locum mundi gravitate ferantur et pondere, sic hae rursum rursus V 2 rectis lineis in caelestem calestem GV 1 locum subvolent, sive ipsa natura superiora adpetente sive quod a gravioribus leviora superiora... 23 leviora om. R 1 add. m. vet. in mg. (superiora ex -re). eadem verba usque ad levio fere omnia in r. scripsit V 1 natura repellantur. quae cum constent, sive quod ... constent Non. 273, 7 perspicuum debet esse animos, cum e corpore excesserint, sive illi sint animales, id est spirabiles, spirabiles KV 2 (l sp.) spiritabiles RV 1 spiritales G sive ignei, sublime ferri. 1.41. si vero aut numerus quidam sit sit est Mdv. sed cf. comm. animus, quod subtiliter magis quam dilucide dicitur, aut cf. Aug. gen. ad litt. 7, 21 quinta illa non nominata magis quam non intellecta natura, multo etiam integriora ac puriora sunt, ut a terra longissime se se om. H ecferant. si vero ... 5 ecferant ecf. X (eff. corr. V 1 ecf. K c ) Horum igitur aliquid animus, putetur vel cogitetur fere potius supplendum quam sit (We.). est ante animus add. B s ne nec K tam vegeta vegeta V 1 (veg in r. ) K 2 veta GK 1 R mens aut in corde cerebrove aut in Empedocleo sanguine demersa iaceat. Dicaearchum vero cum Aristoxeno aequali et condiscipulo suo, doctos sane homines, omittamus; quorum alter ne nae R nę K ne, sed e in r. V 1 condoluisse quidem umquam videtur, qui animum quia nimium K 1 se habere non sentiat, alter ita delectatur suis cantibus, ut eos etiam ad haec transferre conetur. harmonian arm. ter H ( in 13 V 1 e corr., in 14 K) harmoniă K autem ex intervallis sonorum nosse possumus, quorum varia compositio etiam harmonias arm. ter H ( in 13 V 1 e corr., in 14 K) efficit pluris; membrorum vero situs vero situs om. K 1 add. c et figura corporis vacans animo quam possit harmoniam arm. ter H ( in 13 V 1 e corr., in 14 K) efficere, non video. armonian ... 17 video sed hic quidem, quamvis eruditus sit, sicut est, haec magistro concedat Aristoteli, canere ipse doceat; bene enim illo Graecorum proverbio praecipitur: quam quisque norit artem, in hac se exerceat. cf. Arist. Ve. 1431 Cic. Att. 5, 10,3 1.42. illam vero funditus eiciamus individuorum corporum levium et rutundorum rotundorum KV ( sed fuit rut.) H concursionem fortuitam, quam tamen tamen add. K 2 Democritus concalefactam et spirabilem, spirabilem eqs. cf. Aug. epist. 118, 4, 28 id est animalem, esse volt. is autem animus, qui, si si add. G 1 s. l. est horum quattuor quattuor horum Non. generum, ex quibus ex quibus unde V 2 Non ft. recte omnia constare dicuntur, animus...239, 1 dicuntur Non. 272, 29 ex inflammata anima constat, ut potissimum videri video videri om. X (videt' pro video V sed t' V c in r. ) add. K 2 s Panaetio, superiora capessat necesse est. nihil enim habent haec duo genera proni et supera semper petunt. ita, sive dissipantur, procul a terris id evenit, sive permanent et conservant habitum suum, hoc etiam magis necesse est ferantur ad caelum et ab is perrumpatur et dividatur crassus hic et concretus aër, qui est terrae proximus. calidior est enim vel potius ardentior ardentior ex -us V 1 animus quam est est exp. V c hic aër, aer in mg. V c quem modo dixi crassum atque concretum; quod ex eo sciri sciri scribi K 1 potest, quia corpora nostra terreno principiorum genere confecta ardore animi concalescunt. 1.43. accedit accidit X accedit s V rec ut eo facilius animus evadat ex hoc aëre, quem saepe iam appello, eumque perrumpat, quod nihil est animo velocius, nulla est celeritas quae possit cum animi celeritate contendere. qui si permanet incorruptus suique similis, necesse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur, caelum... coguntur Non. 264,32 quod et umidum umidum G ( add. sed rursus eras.) KR 1 V 1 hum. H et caliginosum est propter exhalationes exalationes GKV (exal at., in mg. p humorem V 2 )H terrae. Quam regionem cum superavit animus naturamque sui similem contigit et adgnovit, agnovit H a gn. V iunctis iuncti s R 1 iunctus GKVH ex anima tenui et ex ardore solis temperato ignibus insistit consistit V e corr. et finem altius se ecferendi ecf. ut 238, 5 (eff. hic V c ) facit. cum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus est, add. s tamquam paribus examinatus ponderibus nullam in partem movetur, eaque ei demum naturalis est sedes, cum ad sui simile penetravit; in quo nulla re egens aletur et sustentabitur isdem rebus, quibus astra sustentantur hisdem X ( isdem V isdem H?) susten- tatur G 1 sustentur K 1 sustantur V 1 et aluntur. Cumque corporis facibus inflammari soleamus ad omnis fere cupiditates eoque magis incendi, quod is aemulemur, qui ea habeant quae nos habere cupiamus, profecto beati erimus, cum corporibus relictis et cupiditatum et aemulationum erimus expertes; 1.44. quodque que in r. V c nunc facimus, cum laxati curis sumus, ut spectare aliquid velimus et visere, id multo tum faciemus liberius liberius t. V totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus, propterea quod et natura inest in mentibus nostris insatiabilis quaedam cupiditas veri videndi et orae ipsae locorum illorum, quo pervenerimus, quo faciliorem nobis cognitionem rerum caelestium, eo maiorem cognoscendi cupiditatem dabant. 1.45. haec enim pulchritudo etiam in terris patritam patriam X patritam Non. et multi codd. s. XV., ex Nonio ni fallor. certe in Vat. 1733 is qui a. 1479 co- dicem emit in mg. adscripsit : patrita n. m. illam cognitionis add. K c et avitam, ut ait Theophrastus, philosophiam patritam ... 15 philosophiam Non. 161, 7 cognitionis cupiditate incensam excitavit. praecipue vero fruentur ea, qui tum etiam, cum has terras incolentes circumfusi erant caligine, tamen acie mentis dispicere illa post disp. add. V 2 cupiebant. Etenim si nunc aliquid adsequi se se om. G putant, qui ostium Ponti viderunt et eas angustias, per quas penetravit ea quae est nominata Argo/, Enn. Med. 250 quia Argivi i/n ea in ea add. K c delecti/ delecti KV 2 B dilecti GRV 1 viri Vecti/ petebant pe/llem inauratam a/rietis, aut i qui Oceani freta illa viderunt, Europam Enn. ann. 302 Libyamque lybiamque X (lyp. V 1 ) rapax ubi dividit unda, quod tandem spectaculum fore putamus, cum totam terram contueri licebit eiusque cum situm, formam, circumscriptionem, tum et habitabiles regiones et rursum rursus V 2 omni cultu propter vim frigoris aut caloris vacantis? 1.46. nos enim ne nunc quidem oculis cernimus ea quae videmus; neque est enim enim est V 2 B ullus sensus in corpore, sed, ut non physici phisici KRH solum docent verum etiam medici, qui ista aperta et patefacta viderunt, viae quasi quaedam sunt ad oculos, ad auris, ad naris aures...nares ex -is V 1? a sede animi perforatae. itaque saepe aut cogitatione aut aliqua vi morbi impediti apertis atque integris et oculis et auribus nec videmus nec audimus, ut ut quo ss. V 2 facile intellegi possit animum et videre et audire, non eas partis quae quasi fenestrae sint animi, non... 10 sunt animi Non. 36, 12 quibus tamen sentire nihil queat mens, nisi id agat et adsit. quid, quod quid quod V ( sed quod corr. in cū 1 ) qui quod GK 1 ( corr. c ) R eadem mente res dissimillimas comprendimus, cũ ( ex cō) prendimus V ut colorem, saporem, calorem, odorem, sonum? quae numquam quinque nuntiis animus animi in animis corr. V 1 cognosceret, nisi ad eum omnia referrentur et is omnium iudex solus esset. atque ea profecto tum multo puriora et dilucidiora cernentur, cum, quo natura fert, fertur K c liber animus pervenerit. illam ... 24 vult 239, 15 nulla vero est celeritas...240, 16 excitavit 240, 26 quod tandem ... 241,17 pervenerit H 1.47. nam nunc quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animum animos Non. a corpore, callidissimo calidissimo K 1 RV artificio natura fabricata nam 19 natura fabricatur Non. 35, 26 est, tamen terrenis concretisque corporibus sunt intersaepta intersepta X quodam modo: cum autem nihil erit praeter animum, nulla res obiecta impediet, quo minus percipiat, quale quidque sit. Quamvis copiose haec diceremus, si res postularet, quam multa, quam varia, quanta spectacula animus in locis caelestibus esset esse R 1 habiturus. 1.48. quae quidem quidem culidem R 1 cogitans soleo solo R 1 saepe mirari non nullorum insolentiam philosophorum, qui naturae cognitionem admirantur eiusque inventori et principi gratias exultantes insultantes K 1 agunt eumque venerantur ut deum; liberatos enim se per eum dicunt gravissimis dominis, terrore sempiterno et diurno ac nocturno anoct. ( pro ac noct.)R metu. quo terrore? quo metu? quae est anus tam delira quae timeat ista, quae vos videlicet, si physica phisica KR Enn. Andr. aechm. 107 non didicissetis, timeretis, Acherunsia acheru sia V templa alta Orci, pallida leti, nubila letio nubila GK 1 (b post o add. K c )R let o nubila V (leto n. B) tenebris loca ? non pudet philosophum in eo gloriari, quod haec non timeat et quod falsa esse cognoverit? e quo intellegi potest, quam acuti natura sint, quoniam haec sine doctrina credituri fuerunt. 1.51. haec reputent isti qui negant animum sine corpore se intellegere posse: videbunt, quem in ipso corpore intellegant. mihi quidem naturam animi intuenti multo difficilior occurrit cogitatio, multo obscurior, qualis animus in corpore sit tamquam alienae domi, domui W cf. Wackernagel in comm. meo quam qualis, cum exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit. si si Po nis W etsi Kü si etiam Sey., sed nec—nec pro et—et scripto. enim, quod numquam vidimus, id quale sit intellegere non possumus, certe et deum ipsum et divinum animum corpore possumus et certe animum ipsum corp. H liberatum cogitatione cogitatione R complecti possumus. Dicaearchus dicearchus (dice archus) X quidem et cf. Lact. inst. 7,13, 9 opif. 16, 13 Aristoxenus, quia difficilis erat animi quid quid in quae corr. V 2 aut qualis esset intellegentia, nullum omnino animum esse dixerunt. 1.53. Sed si, qualis sit animus, ipse animus nesciet, nesci aet K dic quaeso, ne esse ne esse ex non esse K c quidem se sciet, ne moveri quidem se? ex quo illa ratio nata est Platonis, quae a Socrate est in Phaedro Phaedr. 245 c, cf. Cic. rep. 6, 27. Ciceronem sequitur Lact. inst. 7, 8, 4 et Serv. Aen. 6, 727 phedro KRV explicata, a me autem posita est in sexto libro de re p.: “Quod semper movetur, aeternum et aet. X ( sed et exp. V vet K c ) aet. Somn. Macr. est; quod autem motum adfert alicui quodque ipsum agitatur aliunde, aliunde ( u(p' a)/llou ) H e corr. s Somn. pars Macr. alicunde X quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est. solum igitur, quod se ipsum movet, quia numquam deseritur a se, quia a se s. u. add. V 2 numquam ne moveri quidem desinit; quin etiam ceteris quae moventur hic fons, hoc hoc o in r. R c principium est movendi. 1.54. principii autem nulla est origo; nam e principio oriuntur omnia, ipsum autem nulla ex re alia nasci potest; nec enim esset id principium, quod gigneretur aliunde. quod si numquam oritur, ne ne G nec s Somn. Macr. occidit quidem umquam; nam principium extinctum nec ipsum ab alio renascetur nec ex ex V 2 s Somn. Macr. om. X ( ou)/te a)/llo e)c e)kei/nhs genh/setai ) se aliud creabit, siquidem necesse est a principio oriri omnia. ita fit, ut motus principium ex eo sit, quod ipsum a se movetur; id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura et et Somn. Macr. (consistat et P ) om. W ( ta=sa/n te ge/nesin sumpesou=san sh=nai kai\ mh/poe au/)qis e)/xein o(/qen kinhqe/na genh/setai ) consistat necesse est nec vim ullam ciscatur, qua a a V 2 s Somn. Macr. om. X imp. GR primo inpulsa moveatur. cum pateat igitur aeternum id esse, quod se ipsum moveat, quis est qui hanc naturam animis esse tributam neget? iimum est enim omne, quod pulsu agitatur externo; quod autem est animal, id motu cietur cietur s Somn. Macr. citetur X Macr. P 1 interiore et suo; nam haec est propria natura animi atque vis. quae si est una ex omnibus quae se ipsa semper 1.55. moveat, quae se ipsa moveat ( to\ au)to\ e(auto\ kinou=n ) Macr. quae se ipsam semper m. X sed semper del. V vet quae sese m. Somn. neque nata certe est et aeterna est.” semper enim movetur...245, 3 aeterna est ( sine 19 vel... 23 neget) H licet concurrant omnes plebei philosophi—sic enim i, qui a Platone et Socrate et ab ea familia dissident, appellandi videntur—, non modo nihil umquam tam eleganter eliganter K el eg. R 1 explicabunt, sed ne hoc quidem ipsum quam subtiliter supt. hic GR conclusum sit intellegent. sentit igitur animus se moveri; quod cum sentit, illud ilium X, corr. K c V 2 s una sentit, se vi sua, non aliena moveri, nec accidere posse ut ipse umquam a se deseratur. ad R 1 ex quo efficitur aeternitas, nisi quid habes ad haec. dicere post haec add. V 2 Ego vero facile sim sim def. Plasb. ad ac. 2,147 cl. Ter. Andr. 203 sum s passus ne in mentem quidem mihi aliquid contra venire; ita isti faveo sententiae. Quid? 1.57. Habet primum memoriam, et eam infinitam rerum innumerabilium. quam Men. 81 e sqq. quidem Plato Quam quidem Plato cf. 247, 4 Ego autem recordationem esse volt vitae superioris. nam in illo libro, qui inscribitur Menon, meñ K 1 (ñ erasum, non in mg. add. 2 ) me non V 1 pusionem quendam Socrates interrogat quaedam geometrica de dimensione quadrati. ad ea sic ille respondet respondet s respondit X Boeth. ut puer, et tamen ita faciles interrogationes sunt, ut gradatim gradatum RV 1 respondens eodem perveniat, quo si quo si quasi Boeth. K 1 V 1 ( corr. K c V c geometrica didicisset. ex quo effici volt Socrates, ut discere nihil aliud sit nisi recordari. quem locum multo etiam accuratius explicat in eo sermone, quem habuit eo ipso die, quo excessit e Phaed. 72e sqq. vita; docet enim quemvis, qui omnium rerum rudis esse videatur, bene interroganti interrogati V 1 respondentem respondem X ( corr. K 2 V c ) declarare se non tum cf. Lact. inst. 7, 22,19 illa discere, sed reminiscendo recognoscere, nec vero fieri ullo modo posse, ut a pueris tot rerum atque tantarum insitas et quasi consignatas consignata V 1 (s add. c ) cognitgnatas primo R in animis notiones, quas quas add. K c e)nnoi/as ennoias X (i in e corr. V 1 ) ENNOUAC Boeth. vocant, haberemus, nisi animus, ante quam in corpus intravisset, in rerum cognitione viguisset. 1.58. cumque nihil esset , lac. ind. Po. (suppl. fere : eorum quae sensibus perciperentur cl. div.2,9 Tim.28A) ut omnibus locis a Platone disseritur—nihil enim ille post enim hab. VBP s putat esse, quod oriatur et intereat, idque solum esse, esse s esset quod semper tale sit quale quale EIDEAN corr. Sey. est ( i)de/an appellat ille, nos speciem)—, non potuit animus haec in corpore inclusus c lusus V (ss ) adgnoscere, ad gn. G 1 a gn. V cognita attulit; ex quo tam multarum rerum rerum om. V cognitionis admiratio tollitur. neque ea plane videt animus, cum repente in in om. Boeth. tam insolitum tamque perturbatum domicilium inmigravit, sed cum se collegit collegit s recollegit Boeth. colligit X (col V) atque recreavit, tum adgnoscit ad gn. R 1 agn. V Boeth. illa reminiscendo. in illo libro... 11 vita et 14 aiunt enim nullo modo fieri pos- se ut ... 247, 3 reminiscendo ( om. 18 cumque... 24 tollitur) libere reddit Boethius in Cic. top. 76 V p. 391, 7 Bai. (Stangl, Jahrb. 127 S. 290. 299) 1.60. Quorsus igitur haec spectat oratio? quae sit illa vis et unde sit, intellegendum intellegundum K 1 puto. non est certe nec cordis nec sanguinis nec cerebri nec atomorum; animae sit ignisne animae Bentl. anima W (aer ss. V 3 ) ignisne s (?) Lb. ignisve. ' certe tenuissimae materiae est vis memo- riae; utrum animae an ignis, non diiudico, sed sive hoc sive illud est animus illa vi praeditus, divinus est ' nescio, nec me pudet ut istos fateri nescire quod nesciam: De communi itaque omnium ... 19 nesciam ( om. verbis 14 ita... 15 meminerunt) illud, si ulla alia de re obscura adfirmare aff. V c possem, sive anima sive ignis sit animus, eum iurarem iurarem V iurarem eum K esse divinum. quid enim, obsecro te, terrane tibi hoc hoc V nebuloso et caliginoso caelo aut sata aut concreta videtur tanta vis memoriae? si quid sit hoc non vides, at quale sit vides; si ne id quidem, at quantum sit at quale ... 2 quantum sit et 2 vides add. K c profecto vides. 1.62. illa vis quae tandem est quae investigat occulta, quae inventio atque excogitatio dicitur? ex hacne tibi terrena mortalique natura et caduca concreta ea concreta ea concretus esse Bentl. videtur? aut qui primus, quod summae sapientiae Pythagorae visum est, omnibus rebus imposuit nomina? aut qui dissipatos homines congregavit et ad societatem vitae convocavit, vocum V 2 aut qui sonos vocis, qui infiniti videbantur, paucis litterarum notis terminavit, aut qui errantium stellarum cursus praegressiones insti tu tiones institiones Man. notavit? omnes magni; etiam superiores, qui fruges, qui vestitum, qui tecta, qui cultum vitae, qui praesidia contra feras invenerunt, a quibus mansuefacti et exculti a necessariis artificiis ad elegantiora eligantiora K ele g. R 1 defluximus. nam et auribus oblectatio magna parta est inventa parata ss. K 2 que post inventa add. V 2 et temperata varietate et natura sonorum, et astra suspeximus cum cum V, sed c in r. scr, V c tum X ea quae sunt infixa certis locis, tum illa non re sed vocabulo errantia, quorum conversiones omnisque motus qui animo animo Man. s animus vidit, is docuit similem animum suum eius esse, qui ea fabricatus esset in caelo. 1.63. nam cum Archimedes lunae solis quinque errantium motus in sphaeram spher. GRV sper. K inligavit, effecit efficit K 1 idem quod ille, qui in Timaeo timeo X Tim. p.39 mundum aedificavit, Platonis deus, ut tarditate et celeritate dissimillimos motus una regeret conversio. quod si in hoc mundo fieri sine deo non potest, ne in sphaera spher. GRV sper. K quidem eosdem motus Archimedes sine sine V divino ingenio ne V potuisset imitari. 1.65. prorsus haec divina mihi videtur vis, quae tot res efficiat et tantas. quid est enim enim s. v. add. G 1 memoria rerum et verborum? quid porro inventio? profecto id, quo ne in deo quidem quidem V 2 s om. X quicquam maius magis V 1 (corr. rec ) intellegi potest. potest R 1 potes G non enim ambrosia deos aut nectare aut Iuventate iuventute V rec pocula ministrante laetari laetare GR 1 (corr. 1 ) V 1 (corr. 2 ) Hom. Y 232 arbitror, nec Homerum audio, qui Ganymeden ganimeden V 1 (corr. 1 ) H ab dis dis ex his R raptum ait ait ex aut K c propter formam, ut ut V Iovi bibere ministraret; ut... ministraret Arus. GL. VII458, 16 non iusta causa, cur Laomedonti tanta tanta add. K c ex tanti V 2 fieret fieret V 2 s fierit X iniuria. fingebat haec Homerus et et add. V 2 humana ad deos transferebat: -ebat in r. V c transferret ad nos ss. K 2 divina mallem ad nos. fingebat... 2 nos Aug. civ. 4, 26 conf. 1,16 quae autem divina? vigere, sapere, invenire, meminisse. quid igitur... 15 videtur et quis igitur ( pro aut qui) pri- mus 250, 3 meminisse H ergo animus animusq : K ( ui ss. 2 ) lac. ind. Po. ( suppl. fere sec. § 66 et rep. 6,26 : viget invenit meminit) qui ..., qui del. Lb. quidem Sey. ut ego Eurip. fr. 1018 dico, divinus est, ut Euripides dicere audet, deus. Et quidem, et quidem ex equi- dem V 1 si si add. K c deus aut anima aut ignis est, idem est animus hominis. nam ut illa natura caelestis et terra vacat et umore, humore X sic utriusque utrisque V 1 harum rerum humanus animus est expers; sin autem est quinta quaedam natura, ab Aristotele inducta primum, haec et deorum est et animorum. Hanc nos sententiam secuti sicuti K his ipsis verbis in Consolatione hoc hoc del. s, sed hoc ut p. 253, 27 de hoc ipso usurpatum est. Cic. distinguit inter hoc argumentum quod suis verbis exprimit et universam Aristotelis sententiam e qua illud ductum est. expressimus: 1.66. 'Animorum nulla in terris origo inveniri potest; nihil nihil quid H enim est est enim Lact. in animis mixtum atque concretum aut quod ex terra natum atque fictum esse videatur, nihil ne n e V( ss. m. rec. ) aut umidum humidum GV 2 H quidem aut flabile aut igneum. his enim in naturis nihil inest, quod vim memoriae vim memoriae in r. V 2 mentis cogitationis habeat, quod et praeterita teneat et futura provideat praevident V Lact. B 2 et complecti possit praesentia. quae sola divina sunt, nec invenietur nec enim inv. Lact. umquam, unde in de G 1 R 1 V ( m 2 ) unde K Lact. ad hominem venire possint nisi a deo. sin... 20 a deo H Animorum 20 a deo Lact. ira 10, 45 (inst. 7,8, 6) singularis est igitur quaedam natura atque vis animi seiuncta ab his usitatis notisque naturis. ita, quicquid est illud, quod sentit quod sapit quod vivit quod viget, caeleste et divinum ob eamque rem aeternum sit necesse est. nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio modo intellegi potest nisi mens soluta quaedam et libera, segregata ab omni concretione mortali, omnia sentiens et movens nec vero ... 4 movens Lact. inst. 1,5, 25 (7, 3, 4) Salv. gub. dei 1, 1, 14 ipsaque praedita motu sempiterno. nec ... 4 sempiterno mens quaedam est soluta et libera, secreta ... 4 sempiterno Aug. civ. 22,20 hoc e genere atque que V q; sed; in r. R eadem e natura est humana mens.' Ubi igitur aut qualis est ista mens? 1.69. a)nti/xqona, anti x oona V (l ant chona V 2 mg. )B antixoona GRHK c (axi na K 1 ) ceteras partis incultas, quod aut frigore rigeant aut urantur calore; hic autem, ubi habitamus, non intermittit suo tempore Caelu/m Enn. Eum. 151 nitescere, a/rbores fronde/scere, Vite/s laetificae laetificare RK (laet- ex loet. c ) H pa/mpinis pube/scere, Rami/ bacarum ube/rtate incurve/scere, bacarum ... incurviscere Non. 122, 18 Segete/s largiri fru/ges, florere o/mnia, Fonte/s scatere, scatescere K herbis pra/ta convesti/rier, tum multitudinem pecudum partim ad vescendum, partim ad cultus agrorum, partim ad vehendum, partim ad corpora vestienda, hominemque ipsum quasi contemplatorem caeli ac deorum a cdeorum ( c add. V c )V deorum eorum c. X (que post eorum add. K 2 V 2 ) eorum del. Bouhier ac dei utilitatibusque hominis agros H cultorem atque ho- 1.70. minis utilitati agros omnis et maria parentia—: haec igitur et alia innumerabilia cum cernimus, possumusne dubitare quin is is H his GKRV praesit aliquis vel effector, si haec nata sunt, sînt K 1 ut Platoni videtur, vel, si semper fuerunt, ut Aristoteli placet, moderator tanti operis et muneris? numeris K 1 sic mentem hominis, quamvis eam non videas, ut deum non videas ut deum add. G 1 in mg. non vides, tamen, ut deum adgnoscis adgn. G (3 agd n.) KR a gn. V agn. H ex operibus eius, sic ex memoria rerum et inventione et celeritate motus omnique omniaque GK 1 (omni atque c )R omni que V pulchritudine virtutis vim divinam mentis adgnoscito. adgn. G (3 agd n.) KR In quo igitur loco est? credo equidem in capite et cur credam adferre possum. sed alias, ubi nunc ante ubi add. V rec sit animus; certe quidem in te est. quidem interest K 1 quae est eius ei' (= eius) in r. V c et X ei s V rec natura? propria, puto, et sua. sed fac igneam, fac spirabilem: spiritabilem V nihil ad id de quo agimus. illud modo videto, ut deum noris, etsi eius ignores et locum et faciem ... 13 locum et om. H s faciem, faciem aciem in r. V 1 sic animum tibi tuum notum esse oportere, etiamsi ignores et locum et formam. 1.71. in animi autem autem om. H cognitione dubitare non possumus, nisi plane in physicis plumbei sumus, quin nihil sit animis admixtum, nihil concretum, nihil copulatum, nihil coagmentatum, nihil duplex: quod cum ita sit, certe nec ne nec HK (c 2 aut c ) add. Mdv. ad Fin. exc. III secerni nec dividi nec discerpi nec distrahi potest, ne interire quidem igitur. est enim interitus quasi discessus et secretio ac diremptus diremptus s V rec direptus X earum partium, quae ante interitum iunctione aliqua tenebantur. non valet animus... 253,22 tenebantur H His et talibus rationibus adductus aductus GR 1 (corr. c ) V 1 (corr. 1 ) Socrates nec patronum quaesivit ad iudicium capitis nec iudicibus supplex 254,12 saep. q; in r. R al.m. ( ex que ut v. ) fuit adhibuitque liberam contumaciam a magnitudine animi ductam, non a superbia, et supremo vitae die de hoc ipso multa disseruit et paucis ante diebus, cum facile posset educi e custodia, noluit, et tum, tum ex cum V 1 paene in manu iam mortiferum illud tenens poculum, locutus ita est, ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere. aescendere V asc. KB s 1.72. Ita Plato Phaedon 80sqq. enim censebat itaque disseruit, duas ut ante duas eras. in K esse vias duplicesque cursus animorum e corpore excedentium: nam cf. Lact. inst. 7, 10, 10 qui se humanis vitiis contaminavissent et se totos toto GV 1 ( s add. 2 ) R 1 ut v. (s add. ipse, tum lib- ex bib-) libidinibus dedissent, quibus caecati vel velut X (sed ut exp. V vet ) domesticis vitiis atque flagitiis se inquinavissent vel re publica violanda rei publicae violandae V 2 fraudes inexpiabiles concepissent, concoepissent GR concęp. K is devium quoddam iter esse, seclusum a concilio deorum; qui autem se integros castosque servavissent, quibusque fuisset minima cum corporibus contagio seseque contagiose seque V 1 ab is semper sevocavissent s evocavissent V ( exp. vet ) essentque in corporibus humanis vitam imitati deorum, is ad illos a quibus essent profecti reditum facilem patere. 1.73. Itaque Phaed. 85b commemorat, ut cygni, qui non sine causa Apollini dicati sint, si nt V( 2) sunt Serv. sed quod ab eo divinationem habere videantur, ut cycni ... 17 videantur Serv. Aen. 1,393 qua providentes quid in morte boni sit cum cantu et voluptate moriantur, sic omnibus bonis et doctis esse faciendum. faciundum K 2 (nec vero de hoc quisquam dubitare posset, possit K 2 nisi idem nobis accideret diligenter de animo cogitantibus, quod is quo his X (quod his V c ) saepe usu venit, qui cum Phaed. 99d d el. Man. ant cum aut ut v. acriter oculis deficientem solem intuerentur, ut del. Bentl. ut in vel mut. Se. Jb. d. ph. V. 24 p. 247 aspectum omnino amitterent; sic mentis acies se ipsa intuens non numquam hebescit, ob eamque causam contemplandi diligentiam amittimus. itaque dubitans circumspectans haesitans, multa adversa reverens revertens X ( sed t exp. in V) tamquam in rate in rate cf. e)pi\ sxedi/as Phaid. 85d ratis V 2 Se. imm. R in mari inmenso 1.74. nostra vehitur oratio ratio Camerar. ). sed haec haec add. V 2 et vetera sunt post vetera add. K 2 et a Graecis; Cato autem sic abiit e vita, ut causam moriendi moriundi K 2 nactum se esse gauderet. vetat enim domis ille in in om. V nobis deus iniussu hinc nos suo demigrare; cum vero causam iustam deus ipse dederit, ut tunc tum GV Socrati, nunc Catoni, saepe multis, ne ille me Dius Fidius vir sapiens laetus ex his tenebris in lucem illam excesserit, nec tamen ille ille Lb. ilia rup erit V vincla carceris ruperit—leges enim vetant—, sed tamquam a magistratu aut ab aliqua potestate legitima, sic a deo evocatus atque emissus exierit. Tota Plato Phaedon 80e enim philosophorum vita, ut ait idem, commentatio mortis est. 1.75. nam quid nam quid quid enim V 2 aliud agimus, cum a voluptate, vol. G 1 a uuol. K 1 id est id ( pro id est) V a corpore, cum a re familiari, quae est ministra et famula corporis, cum a re publica, cum a negotio omni sevocamus omni sev. (s. i. r. V c )V omni sev. ex omnis ev. R animum, quid, inquam, in quantum GR 1 V 1 tum agimus nisi animum ad se ipsum advocamus, advocamus s avoc. X (voc. K 1 a add. K c ) secum esse cogimus cogita mus G 1 maximeque a corpore abducimus? secernere autem a corpore animum, nec quicquam post animum add. V 2 : id est se ipsum nec quicquam K ( c K c ) aliud, est mori est mori Bentl. ēmori K emori GRVH ( post aliud add. quam R al.m. nisi V rec ) cf. Plato Phaed. 67d Lact. epit. 41 : deum vere colere id est, nec quicquam aliud, sapientia. discere. quare hoc commentemur, mihi crede, disiungamusque credidis iung. GR 1 (corr. 1? ) V 1 (corr. 2 ) credi disi. H credi siung K 1 nos a corporibus, id est id ( pro id est) V consuescamus mori. hoc, et dum erimus in terris, erit illi illi K caelesti vitae simile, et cum illuc ex his vinclis vinculis K 2 V 2 emissi feremur, minus tardabitur cursus animorum. Tota... 23 animorum H nam qui in compedibus corporis semper fuerunt, etiam cum soluti sunt, tardius ingrediuntur, ut i qui ferro vincti multos annos fuerunt. fuerint V 1 quo cum venerimus, tum denique vivemus. nam haec quidem vita vita s. v. add. K 1 mors est, quam lamentari possem, si liberet. nam haec... 5 liberet Aug. epist. 155,4 liberetur GKR 1 (corr. 1 ) V 1 (ur eras. ) liberet Aug. Satis tu quidem in Consolatione es lamentatus; 1.76. quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere, his vero modo auditis multo magis. Veniet tempus, et quidem et quidem V 1 celeriter, sive et sive X sed et exp. V 1 retractabis sive properabis; volat enim aetas. tantum autem abest ab eo ut malum mors sit, quod tibi dudum videbatur, ut verear verear K c ne homini nihil sit non malum aliud certius, nihil bonum aliud certius Jeep certe sed X (sed exp. V vet ) aliud, certe sit We. potius, si quidem vel di dii V 2 ipsi vel cum dis futuri sumus lac. ind. Po. ( suppl. fere: sed iam reliquorum philosophorum de hac re quaeramus sententias) cf. comm. et p.442,18 Quid refert? refers K c Adsunt enim, qui haec non probent. ego autem numquam ita te in hoc sermone dimittam, ulla uti ratione mors ratione mors V ratione ut mors GKR tibi videri malum possit. Qui potest, cum ista cognoverim? Qui possit, rogas? 1.77. catervae veniunt contra dicentium, nec solum Epicureorum, quos equidem non despicio, despatio K 1 sed nescio quo modo doctissimus quisque contemnit, del. Man. acerrume accerume X ( r radd. V c ) autem deliciae meae Dicaearchus contra hanc inmortalitatem imm. GR disseruit. is enim tris libros scripsit, qui Lesbiaci lesbaici K vocantur quod Mytilenis mitilenis RV mityl, G mittil, K sermo habetur, in quibus volt efficere animos esse mortalis. Stoici autem usuram nobis largiuntur tamquam cornicibus: diu mansuros esse post mansuros add. V 2 aiunt animos, semper negant. num non non no V 1 ne V c N (= non) in r. G 1 ita s ista X (unde postea sint V rec ) vis igitur audire, cur, etiamsi ita sit, mors tamen non sit in malis? Ut videtur, sed me nemo de inmortalitate depellet. Laudo id quidem, etsi nihil nimis animis X ( sed a del. V 2 ) oportet confidere; 1.78. movemur enim saepe aliquo acute concluso, labamus mutamusque sententiam clarioribus etiam in rebus; in his est enim aliqua obscuritas. id igitur si acciderit, simus siminus GKR 1 (corr. 1? ) V 1 (corr. 2 ) armati. Sane quidem, sed ne accidat, accidit K 1 V 1 providebo. Num quid igitur est causae, quin quin ex qui K 2 amicos nostros Stoicos dimittamus? eos dico, qui aiunt manere animos, cum e corpore excesserint, excesserint add. K 2 sed non semper. Istos vero qui, quod tota in hac causa difficillimum est, suscipiant, posse animum manere corpore vacantem, illud autem, quod non modo facile ad credendum est, sed eo concesso, quod volunt, consequens, id vero id vero Kl. idcirco (id non concedant Mdv. ) non dant, ut, cum diu permanserit, ne intereat. 1.79. Bene reprehendis, et se isto modo res habet. credamus igitur igitur etiam K Panaetio a Platone suo dissentienti? quem enim omnibus locis divinum, quem sapientissimum, quem sanctissimum, quem Homerum philosophorum appellat, huius hanc unam sententiam de inmortalitate animorum non probat. volt enim, quod nemo negat, quicquid natum sit interire; nasci autem animos, quod declaret eorum similitudo qui procreentur, quae etiam in ingeniis, non solum in corporibus appareat. alteram autem adfert affert hic X rationem, nihil esse quod doleat, quin id aegrum esse quoque possit; quod autem in morbum cadat, id etiam interiturum; dolere dolore V 1 autem animos, ergo etiam interire. 1.82. Video te alte spectare et velle in caelum migrare. spero fore forte K ut ut add. V c contingat id nobis. sed fac, ut isti volunt, animos non remanere post mortem: video vide K 1 nos, si ita sit, privari spe beatioris vitae; mali vero quid adfert ista sententia? fac enim sic animum interire ut corpus: num igitur aliquis dolor aut omnino post mortem sensus in corpore est? nemo id quidem dicit, etsi Democritum Vors. 55 A 160 Diels insimulat Epicurus, Democritii Epic. fr. 17 democritii Bentl. democritici negant. ne in animo quidem igitur sensus remanet; ipse enim nusquam est. ubi igitur malum est, quoniam nihil tertium est? an quod quod quoniam X quod V 2 (postea iter. quoniam restitutum) del. Lb. ipse animi discessus a corpore non fit sine dolore? ut credam ita esse, quam est id exiguum! sed sed We. et W at Bouhier falsum esse arbitror, et fit plerumque sine sensu, non numquam etiam cum voluptate, totumque hoc leve est, qualecumque est; 1.83. fit enim ad punctum temporis. Illud angit vel potius excruciat, discessus ab omnibus is quae sunt bona in vita . vide ne a malis nea malis K ( fuit m vel ni) dici verius possit. quid ego nunc lugeam vitam hominum? vere et iure possum; sed quid necesse est, cum id agam ne post mortem miseros nos putemus fore, etiam vitam efficere deplorando miseriorem? fecimus hoc in eo libro, in quo nosmet ipsos, quantum potuimus, consolati sumus. a malis igitur mors abducit, non a bonis, verum si sqq. Val. Max 8, 9 ext. 3 quaerimus. et quidem hoc ecquidem GRV h q dĕ (= haec quidem) K 1 (hoc quidem ss. 2 ) a Cyrenaico Hegesia he gesia R 1 sic copiose disputatur, ut is a rege Ptolomaeo ptolomeo K ptholomeo GV prohibitus esse dicatur illa in scholis dicere, quod quod V 2 s quo X multi is auditis mortem sibi ipsi consciscerent. -scerent in r. V c 1.84. Callimachi quidem epigramma in Ambraciotam Theombrotum Cleombrotum Callim. ep. 23 cf. p. Scauro § 4. est, quem ait, cum ei nihil accidisset accedisset GR 1 ( e 1 ) K 1 (corr. 2 ) V adversi, e muro se sc. Phaedone in mare abiecisse lecto Platonis libro. eius autem, quem dixi, Hegesiae helesiae X ( sed l ex g V 1 ) liber est liber est add. K 2 *)apokarterw=n, aitoka p te p on fere X) po pro ito voluisse vid. V 2 a it o G 1 ) quo quod W (breviter pro ' qui inscribitur a)pok . quod'?) quo Sey. in quo Bentl. a vita quidem per inediam discedens revocatur ab amicis; quibus respondens vitae humanae enumerat incommoda. possem idem idem Ern. id facere, etsi minus quam ille, quam ille s. v. add. G 1 qui omnino vivere expedire nemini putat. mitto alios: etiamne nobis expedit? qui et domesticis et forensibus solaciis solatiis GK ornamentisque privati certe si ante occidissemus, mors nos a malis, amabilis K 1 non a bonis abstraxisset. 1.87. ergo etiam carere mortuos vitae commodis idque esse miserum? certe ita dicant necesse est. an potest is, qui non est, re ulla carere? triste enim est nomen ipsum carendi, quia subicitur haec vis: habuit, non habet; desiderat requirit indiget. haec, opinor, incommoda sunt carentis: caret oculis, odiosa caecitas; liberis, orbitas. valet hoc in vivis, mortuorum autem non modo vitae commodis, sed ne vita quidem ipsa quisquam caret. de mortuis loquor, qui nulli sunt: nos, qui sumus, num aut cornibus aut si cornibus X si exp. V vet aut sic c. Sey. caremus aut pinnis? aut pinnis V ( a m. rec. ) ecquis id ecquis id Dav. sit qui id R dixerit? certe nemo. quid sit quid G sit q K ( q K 1 alt. i add. c ) sit q id V ( is V c ) qd ( V c ) V ita? quia, cum id non habeas quod tibi nec usu nec natura sit aptum, non careas, etiamsi sentias sentias V (n in r. c ) te non habere. 1.88. hoc premendum etiam atque etiam est et urguendum arguendum X ( unde argumentum s ) urguendum (u in r. et V 2 ) V cf. Verr.1,36 leg. agr.1, 16 Phil. 4,12 (prem. et urg. coni. ) fin. 5,80 illud urgueam, non intellegere eum ( cf. nat. deor. 3, 76) Planc. 48 etiam atque etiam insto atque urgeo insector posco confirmato illo, de quo, si mortales animi sunt, dubitare non possumus, quin qui V 1 tantus interitus in morte sit, ut ne minima quidem suspicio suspitio KV 1 -ici- in r. G 1 sensus relinquatur—hoc igitur probe stabilito et fixo illud excutiendum est, ut sciatur, quid sit q sit V ( ss. V c ) carere, ne relinquatur aliquid erroris in verbo. carere igitur hoc significat: egere eo quod habere velis; inest enim velle in carendo, nisi cum sic tamquam in febri dicitur alia quadam notione verbi. dicitur enim alio modo etiam carere, cum aliquid non habeas et non habere te sentias, etiamsi id facile patiare. ita add. Sauppe carere in morte non dicitur; nec enim esset dolendum; dicitur illud: bono carere, quod est malum. sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget; sed in vivo intellegi tamen potest regno te carere—dici autem hoc in te satis subtiliter non potest; posset in Tarquinio, cum regno esset expulsus—: at in mortuo ne ne add. V 2 intellegi quidem. carere enim sentientis est; est post nec V C aut 2 nec sensus in mortuo: ne carere necarere V nec car. GKR quidem igitur in mortuo est. Quamquam quid opus est in hoc philosophari, cum rem non magnopere philosophia egere videamus? 1.89. quotiens non modo ductores nostri, sed universi etiam exercitus ad non dubiam mortem concurrerunt! concurrerunt V 2 concurrerint (con ex cu K 1 )X quae quidem si timeretur, non Lucius Brutus arcens eum reditu tyrannum, quem ipse expulerat, in proelio concidisset; non cum Latinis decertans pater Decius, cum Etruscis filius, cum Pyrrho pirrho GVK ( s. v. ) nepos se hostium telis obiecissent; non uno bello pro patria cadentis Scipiones Hispania vidisset, Paulum et Geminum geminium X Cannae, Venusia Marcellum, Litana Litana (cf. Liv. 23, 24) Li. latina GKR Albinum, hirpin in r. V c Lucani Gracchum. gracum G grachum V num quis horum miser hodie? ne tum ne tum G quidem post spiritum extremum; nec enim potest esse miser quisquam sensu perempto. 1.90. 'At at KR et ex ad G 1 V 1 id ipsum odiosum est, sine sensu esse.' odiosum, si id esset carere; cum vero perspicuum sit nihil posse in eo esse qui ipse non sit, quid potest esse in eo odiosum qui nec careat nec sentiat? quamquam hoc quidem nimis saepe nimis sepossedeo K, sed eo quod in hoc inest inest est V omnis animi contractio ex metu mortis. qui enim satis viderit, id quod est luce clarius, animo et corpore consumpto totoque animante deleto et facto interitu universo illud animal, quod fuerit, factum esse nihil, is plane perspiciet inter Hippocentaurum, hyppoc. G qui numquam fuerit, et regem Agamemnonem nihil interesse, nec pluris nunc facere M. Camillum hoc civile bellum, quam ego illo vivo vivo illo GR fecerim Romam captam. Cur igitur et Camillus doleret, si haec post trecentos et quinquaginta fere facere in fere corr. K 1 annos eventura putaret, et ego doleam, si ad decem milia annorum gentem aliquam urbe nostra urbe nostra s urbe nostram ( sed am in r. K 1 aut c ) K (Potior illud in mg. K 2 ) urbem nostram GRV potituram putem? quia tanta qui V ( a add. c ) quia tanta ex quanta (?) K c caritas caritatis K 1 patriae est, ut eam non sensu nostro, sed salute ipsius metiamur. itaque non deterret non n det. R non modo ante non add. K 2 V 2 sapientem mors 1.91. quae propter incertos casus casus add. V c cotidie imminet, imminet V propter brevitatem vitae numquam potest longe abesse, quo minus quominus K in omne tempus rei p. suisque reip. suisque GV reip s usque ex reipsiusque K 2 reip ussuisque R ( al. m. ) consulat, cum cum Sey. ut W aut Mue. posteritatem ipsam, cuius sensum habiturus non sit, ad se putet pertinere. quare licet etiam mortalem esse animum animum K 2 s animam X iudicantem aeterna moliri, non gloriae cupiditate, quam sensurus non sis, sit X si t V ( ss. 1 aut c ) sed virtutis, quam necessario gloria, etiamsi tu id non agas, consequatur. Natura vero si add.Ba. se sic habet, ut, quo modo initium nobis rerum omnium ortus noster adferat, sic exitum mors, ut nihil pertinuit ad nos ante ortum, sic nihil post mortem pertinebit. in quo quid potest esse mali, cum mors nec ad vivos pertineat nec ad mortuos? 1.93. Pellantur ergo istae ineptiae paene aniles, ante tempus mori miserum esse. quod tandem tempus? naturaene? at ad X at V c ea ea V (eam Gr.) quidem dedit usuram vitae tamquam pecuniae nulla praestituta die. quid est igitur quod querare, si repetit, cum volt? ea enim condicione conditione GKV acceperas. Idem, si puer parvus occidit, aequo animo ferendum putant, si vero in cunis, ne querendum quaerendum GRV quidem. atqui ab ab extra v. add. K 1 hoc acerbius exegit natura quod dederat. nondum gustaverat, inquit, vitae suavitatem; hic autem iam sperabat magna, quibus frui coeuperat. at at ad GKR id id ipsum q. V rec s quidem in ceteris ceteris certis V (ert in r. V c ) rebus melius putatur, aliquam partem quam nullam attingere: cur in vita secus? (quamquam non male ait agit KV Callimachus Call. fr. 363 multo saepius lacrimasse Priamum quam Troilum). eorum autem, autem add. G 1 qui exacta ex acta V et acta GKR aetate challimachus multi moriuntur K ( add. c et... fort. 2 ) in mg. multo sepius... 24 etate K c moriuntur, fortuna laudatur. 1.94. cur? nam, reor, nullis, si vita longior daretur, posset esse iucundior; nihil enim est profecto homini hominis X prudentia dulcius, cf. Med. fr. 676 quam, ut quam ut quia utem K 1 cetera auferat, adfert certe senectus. Quae vero aetas longa est, aut quid omnino est post omnino add. V vet homini longum? nonne Mo/do pueros, pueri (i in r. V 1 ) V modo a/dulescentes i/n cursu a tergo i/nsequens Com. pall. inc. 43 actergo V 1 Ne/c opitis a/dsecuta est senectus? sed quia ultra nihil habemus, hoc longum dicimus. ducimus K Omnia ista, perinde ut cuique data sunt pro rata parte, ita aut longa aut parte avita longa GKR parte aucta l. in parte aut l. corr. V parte, ita aut Man. brevia dicuntur. apud Hypanim fluvium, qui ab Europae parte in Pontum influit, Aristoteles Arist. hist. an. 552b 18 ait bestiolas quasdam nasci, quae unum diem vivant. ex his igitur hora VIII quae mortua est, provecta aetate mortua est; quae vero occidente sole, decrepita, eo magis, si etiam solstitiali die. confer confert X ( corr. KV 1 ) nostram longissimam aetatem cum aeternitate: in eadem propemodum brevitate qua illae bestiolae reperiemur. reperiemus V 1 1.97. vadit enim enim om. s in eundem carcerem atque in eundem paucis post annis scyphum Socrates, eodem scelere iudicum quo tyrannorum Theramenes. QHPAMENHC X Apol. 40csqq. (libere reddita) quae est igitur eius oratio, qua facit eum Plato usum apud iudices iam morte multatum? magna me inquit “spes tenet, iudices, bene mihi evenire, quod mittar ad mortem. necesse est enim sit alterum de duobus, ut aut sensus omnino omnes omnis K (acst s = accusativus ss. 2 ) mors auferat aut in alium quendam locum ex his locis morte migretur. meretur K quam ob rem, sive sensus extinguitur morsque ei somno similis est, qui non numquam etiam sine visis somniorum placatissimam quietem adfert, di dii GRV boni, quid lucri est emori! aut quam multi dies reperiri repp. GR (corr. 1 ) V possunt, qui tali nocti antepotur! cui si si V 2 s om. X similis est perpetuitas omnis consequentis temporis, quis me beatior? 1.98. sin vera sunt quae dicuntur, migrationem esse mortem in eas oras, horas K 1 V 2 quas qui e vita excesserunt incolunt, id hic in id corr. K c multo iam beatius est. tene, cum ab is, qui se iudicum numero numerū V 1 haberi volunt, evaseris, ad eos venire, qui vere iudices appellentur, Minoem Rhadamanthum Aeacum Aeacum s Aiacem X Triptolemum, convenireque eos qui iuste et et s om. X ( e)ge/nonto e)n tw=|n e(autw=n bi/w| ) cum fide vixerint— haec peregrinatio mediocris vobis videri potest? ut vero conloqui cum Orpheo Musaeo Homero Hesiodo liceat, quanti tandem aestimatis? equidem saepe emori, si fieri posset, vellem, ut ea quae dico mihi liceret invisere. invisere V (ise in r. V c ) invenire rell. quanta delectatione autem adficerer, cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquo iniquorum ventos GR iniquorũ ventos K iniquo ( eras. 3—4 litt., tum circum in fine versus V c ) ventos V ( ei)/ tis a)/llos dia\ kri/din a)/dikon te/qnhken circumventos convenirem! temptarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixi ulixis V 2 Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer.—Ne vos quidem, iudices i qui me absolvistis, hi X si V 2 mortem timueritis. 1.99. nec nec c in r. V c enim cuiquam bono mali quicquam evenire potest nec vivo nec mortuo, nec umquam eius res a dis inmortalibus imm. KR neglegentur, nec mihi ipsi hoc accidit fortuito. nec vero ego is, a quibus accusatus aut a quibus condemnatus sum, habeo quod suscenseam, succenseam K 2 in mg. V c nisi quod mihi nocere se crediderunt.” et haec quidem hoc modo; nihil autem melius extremo: sed tempus est inquit iam hinc abire, habire G 1 R 1 me, ut moriar, vos, ut vitam agatis. utrum autem sit melius, dii inmortales imm. V 2 sciunt, hominem quidem scire arbitror neminem. utrum... 26 neminem libere Lact. inst. 7,2, 10 Ne ego h' supra ego V 2 haud aut X haud V 2 paulo hunc animum malim mallim G ( 2. l in r. ) K 1 RV 1 quam eorum omnium fortunas, qui de hoc iudicaverunt. etsi, quod praeter deos negat scire quemquam, id scit scit sit V 1 ipse utrum sit melius—nam dixit ante—, sed suum illud, nihil ut adfirmet, tenet ad extremum; 1.100. nos autem teneamus, ut nihil censeamus esse malum, quod sit a natura datum omnibus, intellegamusque, intellegamus quae G 1 RV 1 si mors malum sit, esse sempiternum malum. nam vitae miserae mors finis esse videtur; mors si est misera, finis esse nullus potest. Sed quid ego Socratem aut S. et aut X (et eras. in V) Theramenem, praestantis viros virtutis et sapientiae gloria, commemoro, cum Lacedaemonius lacedem. GK quidam, cuius ne nomen quidem proditum est, mortem tantopere contempserit, ut, cum ad eam duceretur damnatus ab ephoris et esset voltu hilari atque laeto dixissetque ei quidam inimicus: contemnisne leges Lycurgi? lygurgi X, responderit: ego vero illi maximam gratiam habeo, qui me ea poena multaverit, quam sine mutuatione mutatione K 1 V et sine versura possem dissolvere. o virum Sparta sparta V dignum! ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit, innocens damnatus esse videatur. talis innumerabilis nostra civitas tulit. 1.102. viros commemoro: qualis tandem Lacaena? quae cum filium in proelium misisset et interfectum audisset, idcirco inquit genueram, ut esset, et K 1 (ut 2 ) qui pro patria mortem non mortemon V 1 morte non V e corr. GKR dubitaret occumbere . Esto: fortes et duri Spartiatae; magnam habet vim rei p. disciplina. quid? Cyrenaeum cyreneum GKV Theodorum, philosophum non ignobilem, nonne miramur? cui cum Lysimachus rex crucem minaretur, istis, quaeso inquit ista horribilia minitare purpuratis tuis: Theodori quidem nihil interest, humine homine K 1 an sublime putescat. putrescat K 2? V rec (Val. Max. 6, 2 ext. 3) Cuius hoc dicto admoneor, ut aliquid etiam de humatione et sepultura dicendum existimem, rem non difficilem, di ficilem G 1 K 1 dificilem R is praesertim cognitis, quae de nihil nihili K sentiendo paulo ante dicta sunt. de qua Socrates quidem quid senserit, apparet in eo libro in quo moritur, de quo iam tam tum K 1 multa diximus. 1.103. cum enim de inmortalitate imm. R animorum disputavisset et iam moriendi tempus urgeret, rogatus a Critone, quem ad modum sepeliri se sepeliri V Plato Phaed. 115 c—e (libere) vellet, multam multa V 1 vero inquit operam, amici, frustra consumpsi; Critoni enim nostro non persuasi me hinc hic K 1 avolaturum neque mei mei Bentl. ( s ?) me quicquam relicturum. verum tamen, Crito, si me adsequi potueris aut sicubi ctus nactus KR 1 e corr. V rec n atus G 1 eris, ut tibi videbitur, videtur X videbitur s o(/pws a)/n soi fi/lon h)=| (cf. We.) sepelito. sed, mihi crede, nemo nemo vestrŭ G 1 (tum iterum scripsit nemo vestrŭ, sed ipse delevit) me vestrum, cum hinc excessero, consequetur. praeclare is is Hei. id (Socrates opponitur Diogeni) quidem, qui et amico permiserit et se ostenderit de hoc toto genere nihil laborare. 1.104. durior Diogenes, et is quidem eadem eadem om. X add. V 2 supra id (idem add. Wolf ) sentiens, sed ut Cynicus asperius: proici se iussit inhumatum. humatum V 1 tum amici: volucribusne et feris? minime vero inquit, sed bacillum propter me, quo quod ab K 1 R abigam, ponitote. qui poteris? enim post bac. V 2 qui p. quid p. X corr. V rec s (cf. We.) illi, non enim senties. quid igitur mihi ferarum laniatus oberit nihil sentienti? sentiendi R 1 praeclare Anaxagoras, qui cum Lampsaci lamsaci X moreretur, moretur GRV 1 (corr. 2 ) quaerentibus amicis, velletne Clazomenas in patriam, si quid accidisset, auferri, nihil necesse est inquit, undique enim ad inferos tantundem viae est. totaque de ratione humationis unum tenendum est, ad corpus illam pertinere, sive occiderit animus sive vigeat. in corpore autem perspicuum est vel extincto animo vel elapso nullum residere sensum. Sed plena errorum sunt omnia. 1.105. trahit Hectorem sqq. hęct. semper V plerumque KRG ad currum religatum Achilles: lacerari eum et sentire, credo, putat. ergo hic ulciscitur, se ante ulc. add. V 2 ut quidem sibi videtur; at illa sicut acerbissimam rem maeret: meret GKR Vidi/, videre quo/d me passa aege/rrume, Hecto/rem curru curro GK 1 ( ss. K c ) R et fort. V 1 (-u in r. ) qua/driiugo rapta/rier. Ennius Andr. 100 quem Hectorem, aut quam diu ille erit Hector? melius Accius fr. inc. 664 j et aliquando sapiens Achilles: Immo enimvero co/rpus Priamo re/ddidi, Hectora hectora Nieberding Doug. Philol. 1905 p. 153 (necess. propter v. seq.) hectorem a/bstuli. non igitur Hectora hectora sed a in r. V 1 traxisti, sed corpus quod fuerat Hectoris. 1.106. ecce alius exoritur e terra, qui matrem dormire non sinat: Mate/r, te appello, apello K 1 V 1 tu/, quae curam so/mno suspensa/m suspensam s Porph. Hor. sat. 2, 3, 60 suspense levas, Neque te/ mei miseret, su/rge et sepeli na/tum—! haec cum pressis praessisset fl. GRV (corr. rec ) pressis et K et flebilibus modis, qui totis theatris maestitiam inferant, concinuntur, difficile est non eos qui inhumati humati V (in m 2 ) sint miseros iudicare. prius qua/m ferae volucre/sque— metuit, ne laceratis membris minus bene utatur; ne combustis, non extimescit. Neu re/liquias seme/sas semiassi reis X (regis V rec s ) l semensas in mg. V 2 semiesas siris Bentl. (sireis Haupt ) semustas Va. sed cf. Apul. met. 8, 15: iacere semesa hominum corpora suisque visceribus nudatis ossibus cuncta candere sireis de/nudatis o/ssibus Per te/rram sanie de/libutas delibutam V rec foe/de divexa/rier— Pacuv. Iliona 197sqq. cf. Va. Opp. I 92 II 490 non intellego, quid metuat, cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam. Tenendum est igitur nihil curandum esse post mortem, cum multi inimicos etiam mortuos poeniuntur. tenendum ... 16 puniuntur Non. 479,27 et ( inde a cum) 471,27 poeniuntur G 1 K 2 V 2 Non. in lemmate 479,27 paen. K 1 R pen. V 1 pun. G 1 e corr. V rec Non. praeter l. l. execr. K exsecratur luculentis sane versibus apud Ennium Enn. Thy. 362 Thyestes, primum ut naufragio pereat Atreus: durum hoc sane; talis enim interitus non est sine gravi sensu; illa iia: Ipse summis sa/xis fixus a/speris, evi/sceratus, La/tere pendens, sa/xa spargens ta/bo, sanie et sa/nguine atro— 1.107. non ipsa saxa magis sensu omni omnia X a exp. V 1 vacabunt quam ille latere pendens, cui se hic cruciatum censet optare. quae quae V 2 quam X essent dura, si sentiret, sentiret ( vel sentirentur) s sentirent X sunt om. X ante sine vel post sensu add. s sunt nulla sine sensu. illud vero perquam ie: Ne/que sepulcrum, quo/ recipiat, ha/beat, portum co/rporis, U/bi remissa huma/na vita co/rpus requiesca/t malis. vides, quanto haec in errore versentur: portum esse corporis et requiescere in sepulcro putat mortuum; magna culpa Pelopis, qui non erudierit filium nec docuerit, quatenus esset quidque curandum. 1.108. Sed quid singulorum opiniones opinionis X animadvertam, anim advertam G nationum varios errores perspicere cum liceat? condiunt Aegyptii mortuos et eos servant domi; Persae etiam cera circumlitos litos K 1 condunt, condiunt V 2 ut quam maxime permaneant diuturna corpora. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata; in Hyrcania hircania KRV plebs publicos plebs publicos V (s publi in r. V c ) plebs supplicos GKR alit canes, optumates domesticos: nobile autem genus canum illud scimus esse, sed pro sua quisque facultate parat a quibus lanietur, eamque optumam illi esse censent cessent V sepulturam. permulta alia colligit Chrysippus, crysippus X fr. eth. 322 ut est in omni historia curiosus, sed ita taetra sunt quaedam, ut ea fugiat et reformidet oratio. totus igitur hic locus est contemnendus in nobis, in nobis V (exp. 2 ) non neglegendus in nostris, ita tamen, ut mortuorum corpora nihil sentire vivi sentiamus; ita ... 23 sentiamus del. We. non recte 1.109. quantum famaeque V (ae in r. V c ) autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, sed ita, ut intellegant nihil id id ss. G 1 ad mortuos pertinere. Sed profecto mors tum aequissimo animo oppetitur, cum suis se laudibus vita occidens consolari potest. nemo parum diu vixit, qui virtutis virtutis -utis in r. V c perfectae perfecto perfecto exp. V 2 functus est munere. multa mihi ipsi ad mortem tempestiva fuerunt. quam quam Dav. quae (idem error p. 274, 16 saep.) utinam potuissem obire! nihil enim iam adquirebatur, cumulata erant officia vitae, cum fortuna fortunae K 2 B bella restabant. quare si ipsa ratio minus perficiat, perficiet V 2 ut mortem neglegere possimus, at vita acta perficiat, ut satis superque vixisse videamur. videamus V 1 quamquam enim en im V (si et ... 2 ) sensus abierit, tamen suis suis Lb. (cf.p.253,9) summis et propriis bonis laudis et gloriae, quamvis non sentiant, mortui non carent. etsi enim nihil habet habe t G( eras. n) in se gloria cur expetatur, expectatur X (c exp. in V) vir tutē V ( ss. 2? ) tamen virtutem tamquam umbra sequitur. sequatur V 2? 1.110. verum suppl. Po. (obl. Bitschofsky, Berl. ph. Woch. 1913,173) ante verum quod pro adi. habent add. et Bentl. igitur Sey multitudinis iudicium de bonis bonum si quando est, magis laudandum est quam illi ob eam rem beati. non possum autem dicere, quoquo quo V 1 ( add. c ) modo hoc accipietur, Lycurgum Solonem legum et publicae publicę V (-ce K publi G 1 ) disciplinae carere gloria, Themistoclem Epaminondam et epam. V 2 bellicae virtutis. ante enim Salamina salamina Man. salaminam cf. We. salamini GK 1 (i add. 2 ) V ipsam Neptunus obruet quam Salaminii tropaei trop hi G 1 K ( add. 2 ) trop ei m. V ( ss. 2 ) memoriam, priusque e V 2 om. X e Boeotia bootia X (boetia K 2 V 2 B) Leuctra leuctrae V 2 leuctrha K 1 R 1 tollentur quam quam K quae GRV 1 ( supra ae add. V rec ) pugnae Leuctricae gloria. multo autem tardius fama deseret desseret GV 1 Curium Fabricium Calatinum, duo Scipiones duo duos V rec Africanos, Maximum Marcellum Paulum, Catonem Laelium, innumerabilis alios; quorum similitudinem aliquam qui arripuerit, non eam fama populari, sed vera bonorum laude metiens, fidenti animo, anima G si ita res feret, res feret V 2 s Lact. refert X gradietur ad mortem; in qua aut summum bonum aut nullum malum esse cognovimus. fidenti...24 cognovimus Lact. inst. 7, 10, 9 secundis vero suis rebus volet etiam mori; non enim tam tam add. G 1 cumulus bonorum iucundus esse potest quam molesta decessio. hanc sententiam significare videtur Laconis illa vox, qui, cum Rhodius Diagoras, Olympionices olimp. X (10 solus V) nobilis, uno die duo suos filios victores Olympiae vidisset, accessit ad senem et gratulatus: 1.111. 'morere, more V 1 ( add. c ) Diagora' inquit; non enim in caelum ascensurus es. magna haec, et nimium fortasse, Graeci putant vel tum potius putabant, isque, qui hoc Diagorae dixit, permagnum existimans tris tris K (r e corr 1 ) R(!)V( i ) tres G Olympionicas una e domo prodire cunctari illum diutius in vita fortunae obiectum inutile putabat ipsi. ipse K 1 Ego autem tibi quidem, quod satis esset, paucis verbis, ut mihi videbar, videbatur V 2 responderam—concesseras enim nullo in malo mortuos esse—; sed ob eam causam contendi ut plura dicerem, quod in desiderio et luctu haec est consolatio maxima. nostrum enim et nostra nostra V causa susceptum dolorem modice ferre debemus, ne nosmet ipsos amare videamur; illa suspicio suspitio K intolerabili intollerabili KRV 1 dolore cruciat, si opinamur eos quibus orbati sumus esse cum aliquo sensu in is malis quibus volgo opitur. hanc excutere opinionem mihimet post mihimet add. V 2 volui radicitus, eoque fui fortasse longior. Tu longior? 1.112. non mihi quidem. prior enim pars orationis tuae faciebat, ut mori cuperem, posterior, ut modo non nollem, modo non laborarem; omni autem oratione ratione GRV 1 ( add. 2 ) illud certe perfectum est, ut mortem non ducerem in malis. Num igitur etiam rhetorum epilogum epilogum cf. Lact. ira 22, 2 desideramus? an hanc iam iam add. G 1 artem plane relinquimus? relinqueris V ( exp. m. rec. ) Tu vero istam ne reliqueris, quam semper ornasti, et quidem iure; illa enim te, verum si loqui volumus, ornaverat. sed quinam est iste epilogus? aveo habeo X aveo s enim audire, quicquid est. 4.35. quae si quando adepta erit adepta erit Lb. ea deptaretur K ( m. 2 potius quam 1 ) eademptaretur GRV id quod ei fuerit concupitum, tum ecferetur ecferetur We. (effertur Dav. ) fertur Gr. fert X alacritate, ut nihil ei constet, quod agat, ut ille, qui voluptatem voluptatem eqs. Trabea fr. II eundemque Cic. in verbis nihil ei ei B ( e corr. ) Bentl. est X ( ē. K esse V 3 ) quod s quid X constet ( Com. inc. 37 ) respicit, cf. fin. 2, 14 animi nimiam summum esse errorem arbitratur. eorum igitur malorum in una virtute posita sanatio est. Quid autem est non miserius solum, sed foedius etiam et deformius quam aegritudine quis adflictus debilitatus iacens? cui miseriae proxumus est is qui qui q: V (: in r. V c ) adpropinquans aliquod malum metuit exanimatusque examinatusque K Non. pars pendet animi. aliquod ... 23 animi Non. 498, 2 quam vim mali significantes poëtae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt ob scelera Trag. inc. 110 animique inpotentiam et superbiloquentiam. animique 25 superbiloquentiam Non. 175, 31 ea communis poena stultitiae est. omnibus enim, quorum mens abhorret a ratione, ratio V 1 semper aliqui talis aliqui talis Gron. (aliquis talis Victorius ) cf. p. 432, 7 aliquid aliis W terror impendet. 4.83. itaque non fortuito factum videtur, sed a te ratione propositum, ut separatim de aegritudine et de ceteris perturbationibus disputaremus; in ea est enim fons miseriarum et caput. sed et alt. et om. V aegritudinis et reliquorum animi morborum una sanatio est, omnis opinabilis esse et voluntarios ea reque requae GKR (quae ... videatur in r. K 1 ) suscipi, quod ita rectum esse videatur. hunc errorem quasi radicem malorum omnium stirpitus stirpitus Statil. Max. ap. Char. GL. 2, 219, 25 philosophia se extracturam pollicetur. | |
|